Savaştayız ve artık hiç şaşırmıyoruz - TARIK ŞENGÜL

Toplumsal yaşam üç biçimde düzenlenir. Devlet, hiyerarşik emir-komuta zinciriyle, piyasa, fiyat mekanizmasıyla, toplum/topluluklar dayanışma ilişkileriyle yaşamı koordine ederler.

Siyasetin önemli bir boyutu bu üç düzenleme mekanizması ve aralarındaki ilişki ve dengenin nasıl kurulacağını tanımlamak üzerinedir. Bugün bu tanımlama radikal bir biçimde yeniden yapılıyor.

Bu dönüşüm radikal çünkü siyaseti bir metafor olarak dost ve düşman arasında mücadele olarak gören anlayışın yerini siyaseti, gerçek anlamda savaş olarak gören bir anlayış almış bulunuyor. Siyaset askeri mantığa teslim olunca başta devlet olmak üzere bütün düzenleyici kurumlar ve ilişkiler de savaş mantığına göre yeniden şekilleniyor.

Devletin örgütlenmesinde, Cumhurbaşkanı etrafında yoğunlaşan bir güç birikmesi ve eşsiz bir merkezileşmenin yaşandığını hepimiz biliyoruz. Bu mekanizma kendini merkeze koyduktan sonra, piyasa ve topluluklarla özgün bir ilişki kurmayı hedefliyor; dışa açılırken, piyasa ve toplumun kendine dost gördüğü güçlerini yanına alıp, dışında kalanları düşman kampına yerleştiriyor.

Hiyerarşinin toplumla kurduğu ilişkinin cemaatler modeline yaslandığı ve bu yaslanmanın başımıza ne işler açtığını tartışmaya gerek var mı? Ancak bu mantıktan vazgeçildiğini söylemek mümkün değil; o cemaatin yerine başka cemaatler dolduruyor. Devlet toplumla cemaat mantığıyla ilişkilenince, Diyanet İşleri’nin bütçesinin rekorlar kırmasın da şaşırmamak gerekiyor.

Ancak asıl üzerinde durmak istediğim bu modelin piyasayla kurduğu ilişki biçimi! Bir avuç dost şirket garantiler de alarak, uzun vadeli olarak havalimanı, otoyollar, köprüler, nükleer santraller, şehir hastaneleri ve daha nice projenin müellifi oldular. Öte yandan bu şirketlere verilen garantili ihaleleri basitçe sermayeye kaynak aktarım modeli olarak görmek yanlış olur. Mesele şu ki, bu şirketler hiyerarşik savaş makinasına eklemlenerek hızlı biçimde devletin bizatihi kendisi haline geliyorlar.

Bu nedenle bakanlık koltuğunda oturanların dikkate değer bir bölümünün geçtiğimiz dönemde sektörlerindeki önemli şirketlerin CEO’su ya da sahibi olduğunu hatırlamakta yarar var.

Sağlık Bakanlığı koltuğunda bir büyük sağlık şirketinin sahibi otururken, açılacak şehir hastanesine yol vermek için kapatılan bunca yılın Numune Hastanesi’nin önünde açıklama yapmak isteyen Tabipler Birliği’ne izin verilmemesi şaşırtıcı değil. Benzer biçimde hastanelerde güvenliğini sağlamaya yönelik yasal düzenleme yapılırken KHK’larla kamudan uzaklaştırdığı ve düşman kampına koyduğu hekimleri de unutmadı. Devlet aklıyla şirket aklını sentezleyip, “tamam kamptan çıkıp çalışmana izin veririm, ama bunun için ödeme yapmanız gerekir” dedi. Bu skandal düzenlemenin aldığı tepkiler geri adım attırmış olabilir ancak beyan edilen niyet gelecek açısından akılda tutulması gerekiyor. Bu resme bir de havalimanı inşaatında insanlık dışı çalışma koşulları nedeniyle yaşamını yitiren savaşın rütbesiz askerleri işçileri ekleyelim!

Şimdi geçmişten kalmış bir kazanım olarak önümüzde yerel seçimler var. Siyasetin savaşa, devletin tekelci-otoriter bir şirkete dönüştüğü bir ortamda yerel seçimler kuşkusuz önemli, ama unutmayalım “kabul edilmez belediye başkanları seçilirse, kayyum mekanizması devreye girmekte gecikmeyecek”!

Görünen o ki demokratik mekanizmalarla savaşın aynı ortamda ne kadar yaşayabilecekleri artık acilen yanıtlanması gereken bir soru! O yüzden seçime giderken atanmış belediye başkanı modelinin tartışılıyor olması şaşırtıcı değil.

Şaşırmıyoruz çünkü savaş galiba ilk önce şaşırmamayı öğretiyor!

TARIK ŞENGÜL / BİRGÜN

Kadir’in fesi, devrimin sesi - ORHAN GÖKDEMİR

Herkes öyle sanıyor ama Fesli Kadir sıradan bir meczup değildir. Bize meczupluk olarak görünen şey cumhuriyete karşı duyulan gerici kininin ete kemiğe bürünmesidir. 200 yıllık aydınlanma mücadelemizin karanlık yüzünde cehaletin hareke geçmesi, yobazlığın meşruiyet kazanmasıdır. Kadir gecesinde laikliğe fes giydirilmesidir.

Laik cumhuriyete fes giydirirsen neye dönüşür? Kendi geçmişinden nefret eden Fesli Kadir’e. Kendi devriminden ürkmüş cumhuriyetin ideal tipidir Fesli. Cumhuriyetin devriminden nefret edersen, önce Vahdettin’e sonra Abdülhamit’e varırsın. Hızını alamayıp devlet memuru Diyanet Başkanını Şeyhülislam sanırsın. Lozan’da hezimet arar, işgalcide kurtuluş bulursun.

Bakmayın Osmanlı hayranlığına, Abdülhamit’i alaşağı eden 1908 Hürriyet Devriminin fideliğinde yeşeren modern bir harekettir İslamcılık. Fakat Feslileri okuya okuya kendisini Abdülhamit’in harem odasında doğduğuna inandırmıştır. Karşı devrimciliğinin işareti olsun diye kafasına taktığı fes bile Aydınlanma mücadelemizin bakiyesidir. Bilmez, daha kötüsü bilmediğini de bilmez.

Fesli Kadir soyut Türk İslamcısıdır, Türk İslamcısı somut Fesli Kadirdir.

Nedir o fesin içindeki? Cumhuriyetten ve Mustafa Kemal’den derin bir nefret, Osmanlıya ve Abdülhamit’e derinlik bir hayranlık. Said-i Nursi’ye veya Necip Fazıl’a sempati, Milli Türk Talebe Birliği ile dirsek teması. Elbette iflah olmaz bir anti-komünizm.

Hem Said-i Nursi’nin, hem de Fesli Kadir’in yolu psikiyatri servislerine düşmüştür, evet. Ama bu tek başına meczupluğun işareti değildir. Yobazlık seviyesinde dindarlık aradaki mesafeyi siler gerçi ama delilik Fesli Kadir’in nefreti düşünüldüğünde masum bir haldir.

Çok yakınmalarına ve sürekli mağdur olmuş pozu takınmalarına rağmen tarihlerinin gösterdiği her daim devlet tarafından kollandıklarıdır. Büyük ihanetleri ufak tefek cezalarla geçiştirilmiş, işsiz ve aşsız bırakılmamışlardır. Necip Fazıl kumar borçlarını bile devlete ödetmeyi başarabilmiş bir tiptir. 12 Eylül’den sonra devlet tarafından aktif bir biçimde korunmuşlardır. Haliyle onlar devlete değil, devletin laik Kemalist geçmişine düşmandır. Fesli Kadir devletin kucağında büyüyen İslamcılıktır.

                                        ***

Kişisel tarihine bakalım. Resmi biyografisine bakılırsa tarihçi, yazar, şair, hukukçu, gazeteci… Osmanlılar İlim ve İrfan Vakfı Mütevelli Heyeti Başkanı, yayınevi sahibi. Trabzonlu. Orada, 1940’lı yıllarda, sağın ve İslamcılığın topyekûn faşizme meylettiği yıllarda Necip Fazıl Kısakürek‘in yayınladığı gerici “Büyük Doğu” dergisi ile tanışmış. Cumhuriyet düşmanlığı o dergiyle ete kemiğe bürünmüş.

Liseyi gerici eylemlerine rağmen bitirmeyi ve kapağı hukuk fakültesine atmayı başarmış. Bugünkü gibi “bizden değilsin seni almayacağız” dememişler yani. Trabzon Liselerinden Yetişenler Cemiyeti‘nin yurdunda ikamet etmiş, belli ki gerici cemiyetlerin dal budak saldığı zamanlar. Gerici az, olanlar da kıymetli, bir yıl sonra o cemiyetin başkanı olmuş. Her İslamcı gibi bir yanı tüccar; daha öğrenciyken 7 adet öğrenci yurdu açıp, işletmiş. Biliyoruz, yurt işinin gericilere bırakılmasının sebebi devletin soldan duyduğu ürküntü. Farkında değil, komünizm korkusu Fesli Kadir’in de veli nimeti.

Sonrası bildik gerici aktivitesi. 1970 yılında İstanbul Milli Türk Talebe Birliği‘nde Harf İnkılabını ağır bir şekilde eleştirince sıkıyönetim mahkemesi tarafından hapis cezasına çarptırılmış. Cezanın infazı Eskişehir Sivil Cezaevi’nde başlayıp Bakırköy Akıl Hastanesi, ardından Cerrahpaşa Hastanesi Psikiyatri Kliniği‘nde nihayete ermiş. Ya deliyim demiştir, ya deli olduğu sanılmıştır, başka ne olabilir ki?

Fakat İslamcının delisi makbuldür. 1977’de Necmettin Erbakan’ın Milli Selamet Partisinden Trabzon milletvekili adayı. 1978’de aynı partinin Genel İdare Kurulu üyesi. 12 Eylül’de yurtdışına kaçmış ama dikkat; Suudi Arabistan’a değil,  önce Almanya’ya, sonra İngiltere’ye.

Kendisini “tarihçi” olarak tanımlamayı seviyor ama yazdığı ne varsa yalan. Yalanın tarihçisi. Yazdıklarına göre Şeyh Said "milletin imanını kurtaran kahraman", Mehmet Akif pezevenk, Mustafa Kemal fitneci ateist, Aleviler en büyük düşman.

Gericide mantık aranmaz. İkinci Dünya savaşını anlatıyordu, “Alman harbi devam ederken, Komünist Rusya'da Stalin 'Kumlara Ayetel Kürsi okuyun. Alman ordusunun üzerine serpelim' diye emretti” dedi. Ne çıkar bundan? Komünistlerin ordusuna maneviyat takviyesi! İngiltere görmüşlüğü var, o tecrübeyle Shakespeare'in aslında Müslüman ve isminin "Şeyh Pir" olduğunu iddia etti. Cin de çağırıyordu, hatta bir defasında “Atatürk’ün ruhunu çağırmış”, gelince sorguya bile çekmişti.

Akla arkanı döndün mü fesin içinde böyle tuhaflıklar boy verir.

                                       ***

Said-i Nursi’nin, Necip Fazıl’ın, Fesli Kadir’in tek başlarına hiçbir önemi yok. Önemleri bugünün yönetici kuşağının tamamının onların eteklerinden gelmesinde. Bugünkü iktidar bloğunun tarihi, coğrafyası, kültürü, bilgisi, inancı bu üç tuhaf adamdan miras. Her birinin tarihinde Necip Fazıl’dan, Fesli Kadir’den, Nuri Pakdil’den bir iz var. Milli Türk Talebe Birliği, Milli Selamet Partisi vazgeçilmez durakları. Kanlı Pazar ortak bilinçaltları. En seçkinlerinin yolu Komünizmle Mücadele Derneği ile de kesişmiş. Fesli Kadir’in bir İslamcı olarak ya da İslamcının bir Fesli Kadir olarak kısa hikâyesidir. 

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Diyanet İşleri Başkanı Ali Erbaş, İlahiyatçı İhsan Şenocak, Habertürk TV Genel Müdürü Veyis Ateş… Bugün her fırsatta kapısını çalıp eteğine yüz sürenlerin bu duraklardan birinde mutlaka onunla yolları kesişmiştir. Kadir olmazsa Nuri… Hulusi Akar ve Hakan Fidan da İslamcı yazar Nuri Pakdil'i ziyaret etmişti vaktiyle. Nuri Pakdil kim? Fesli Kadir’in Kahramanmaraşlısı. Bir zamanlar Fethullah Gülen modaydı, aynı baptandır. 

Devlet şapkayı atmış, fesi giymiştir. Laik cumhuriyetin kendisi gitmiş fesi yadigâr kalmıştır. Hürmet edilen fes işte o festir.

                                        ***

Türk İslamcı tuhaf bir yaratıktır. Kendi yapana kadar her türlü sapkınlığa, kendi içene kadar her türlü içkiye karşıdır. İbadet etmez ama edilmesini ister. Ramazanda oruç tutmayana saldırır ama kendisi gizli gizli yer. Gündüz nizamcı gece alemcidir. “Alem”e değil bunun açıkta yapılmasına karşıdır. Her biri yaşayan Necip Fazıl’dır. Sağcıdır, üçkâğıtçıdır, devlet yanaşmasıdır. Hem devletten nemalanır hem de o devletin kurucusuna karşı derin bir nefret besler. Çok dindar görünür ama gereklerini yerine getirmez. Asıl önemlisi ahlaka aldırış etmez.

Said-i Nursi’ye, Necip Fazıl’a, Fesli Kadir’e, İsmail Kahraman’a, Nuri Pakdil’e, Hüseyin Üzmez’e, Hasan Karakaya’ya, Bülent Arınç’a, Fethullah Gülen’e dönüp yeniden bakın. Aralarında hiçbir fark olmadığını dehşetle fark edeceksiniz.

Laik cumhuriyete fes giydirirsen neye dönüşür? Kendi halkından, kendi tarihinden, kendi kültüründen nefret eden Fesli Kadir’e. Kendi devriminden ürkmüş cumhuriyetin ideal tipidir Fesli. Hayatı ümmet olmaktan çıkıp halk olmaya bir reddiyedir; Buna karşı devrim diyoruz. O nedenle devrimi halk olma iradesi olarak tanımlıyoruz.

Cumhuriyet yıkıldı, devlet Fesli Kadir kapısında saygı duruşunda. Yeniden yolun başındayız demek ki; o fesi çıkarıp atacağız ve yeniden devrime yaslanacağız.

Orhan Gökdemir / SOL

Çin’de neler oluyor? - ERHAN NALÇACI

Trump’ın Birinci Dünya Savaşının bitmesinin yıldönümü nedeniyle katıldığı Avrupa’daki toplantıda yaşadığı yalnızlaşmayı izledik. İlk kez Avrupa ordusunun ABD’ye karşı da bir güvence olması gerektiği açıktan dillendirildi.

Ancak ABD’nin emperyalist dünya liderliğinde gerilemesinin en ironik örneği İsrail’den geldi.

Çin’li bir şirket İsrail’in en önemli limanı olan Hayfa’nın yenilenme çalışmalarını tamamladıktan sonra 25 yıllığına işletmesini alacağı bir anlaşma yaptı. Ayrıca başka bir Çin şirketi Aşdod limanının inşasını üstlendi. Bu limanlar ticari olmakla birlikte İsrail’in askeri limanlarına çok yakın bulunuyorlar.

ABD için Akdeniz’deki stratejik önemdeki ve en kadim müttefikinin limanlarında bir anda güvenlik sorunu doğdu ve geçen hafta ABD’li yetkililer acı acı yakındılar.

Çin ve İsrail’in son yıllarda karşılıklı yatırımlarının arttığı biliniyor. Çin ise Yeni İpek Yolu Projesi nedeniyle yolun güzergâhındaki bütün ülkelere yatırım yapıyor, devletler ise kendilerini bu yeni ticaret yolunun cazibesinden koruyamıyorlar. Örneğin, Kızıldeniz ile Akdeniz’i birbirine bağlayacak ve Aşdod limanından başlayacak hızlı tren hattı projesi Süveyş kanalının önemini azaltıyor ve stratejik bir ticaret yolu haline geliyor.

Biz bu yazıda en iyisi ABD’nin emperyalist dünyada yalnızlaşmasını bir kenara bırakıp kısaca Çin’e göz atalım.

Eğer dünyanın içinden geçtiğimiz dönemini eşitsiz gelişimi ile birlikte emperyalist bir üretim tarzı olarak tanımlarsak, Çin’in on yıllar boyunca kararlı bir şekilde sürdürdüğü yüksek büyüme oranı, kriz içindeki bu düzenin en önemli istikrar unsuru, bir yerde garantörüydü.

Ama şimdi bakıyoruz, bu büyüme oranı sürdürülemez hale geliyor. Aşağıda Çin’deki son 6 yılın büyüme oranlarını gösteren grafik durumu anlaşılır kılıyor. Unutmayalım, Çin hâlâ 6,5 gibi görece büyük bir büyüme oranına sahip ve hâlâ emperyalist düzenin başlıca direği, ama düşme eğilimi kapitalizmin yapısal krizinden Çin’in de kurtulamayacağını gösteriyor. Üstelik büyüme oranındaki düşüş başlıca sanayi üretimiyle ilgili.

Ve emperyalizm mali sermayenin egemenliği ile varlığını sürdürdüğünü biliyoruz: Çin de bu kuraldan kaçamıyor. Kamu borcu çok önemli değil ama özel sektör borcunun GSMH’nın %160’ına ulaştığı söyleniyor.

Bütün bunlar emperyalist sistemin genel olarak –onlar resesyon diyorlar-birkaç sene içinde bir çöküşe gebe olduğunun kanıtları olarak alınabilir.

Ekonomi politiğin soğuk yüzünü bırakıp Çin’de kapitalizmin insanlara ne yaptığına bakalım. Şu haber dikkatli okurun gözünden kaçmamıştır eminim: Çin’deki AVM’lerde uzun alışverişlerden eşleri sıkılan kadınlara eşlik etmek üzere kiralanan erkekler… Saatlik parasını veriyorsunuz, size alışveriş boyunca eşlik ediyorlar. Aşağıda fotoğrafı var.

Köleci Yunan devletinde saatlik olarak kiralanabilen köleler olduğu biliniyor. Pazardan, iki saat için örneğin, kiralanıyor ve sonra iş gördürüldükten sonra iade ediliyor. Çin’deki uygulamanın cinsiyetçi yanına takılmayalım, Japonya’da yalnızlık çeken erkeklere başını koyması için kadın dizi kiralanmasından farkı yok.

Kapitalizm ne hale sokuyor insanları, koskoca destansı “Uzun Yürüyüş”ü yapan halkı, uzun alışverişlerin kısa süreli köleleri haline getirmiş.

Yine kapitalizmin olmazsa olmazı, kendi yarattığı işçi sınıfının direnişinin yükselmesi.

Çin’in içinden haber almak kolay değil her zaman. Ancak batılı tekellere ait medyada son haftalarda bazı direniş ve baskı haberleri çıktı. Dünyanın en yalancı medyasına güvenecek değiliz, ama Çin’deki işçi sınıfına ve Çin halkının daha iyi bir gelecek için mücadele etme geleneğine güvenerek bu haberleri kullanıyoruz.

Çin’de geçtiğimiz yaz, özellikle en büyük üniversitelerinde, işçilerin köle gibi çalıştırılmasını protesto eden bir öğrenci hareketi çıktığı söyleniyor. Marksist kökenli bu öğrenciler, bazı somut durumları, örneğin Apple’a parça yapan bir şirketteki işçilere destek vermek veya maden işçilerinin meslek hastalığına yakalanmasını protesto etmek için bir araya geliyorlar.

Bir süredir ise bu öğrencilerin bir kısmının gözaltına alındığı veya kaybolduğu haberleri alınıyor.

Şaşıracak bir şey yok. Daha güvenilir kaynaklardan bu bilgileri doğrulatabilirsek, buradan paylaşacağız.

Her zaman söylüyoruz, dünya çok şeye gebe, diye!

ERHAN NALÇACI / SOL

Matematik yerine zikirmatik - ERK ACARER

Bir yılı aşkın süredir cezaevinde olan ve henüz iddianamesi hazırlanmayan Mehmet Osman Kavala’nın yönetim kurulu başkanı olduğu Anadolu Kültür A.Ş.’ye yönelik olarak 4 ilde operasyon yapıldı.

İstanbul, Adana, Antalya ve Muğla’da, söz konusu kurum yöneticisi, danışmanı ve ilgisi olan akademisyenlerin de aralarında bulunduğu 13 kişi gözaltına alındı. 7 kişi hakkında daha gözaltı kararı var.

İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı koordinesinde Emniyet Organize Suçlarla Mücadele Şube Müdürlüğü tarafından yürütülen soruşturmada gözaltına alınanlar vakıf/şirket bünyesinde Gezi direnişini finanse ve organize etmekle suçlanıyor.

Hiyerarşi içinde hareket ettikleri söylenen “şüpheliler” hakkında “Gezi Parkı olaylarını derinleştirip yaygınlaştırmak”, “sivil itaatsizlik eylemlerini organize etmek”, “yeni medya oluşturma faaliyetleri içine girmek” gibi iddialar var.

Suçlamalar arasında “Osman Kavala önderliğindeki kişilerin, Avrupa’da birçok kurum ve şahısla görüşme yaparak, Gezi Parkı’nda gündeme gelen biber gazının Türkiye’ye ithalinin yasaklanmasına ilişkin çalışmalar yaptıkları” da yer alıyor.

Türkiye’nin AKP iktidarındaki tuhaf deneyimleri, farklı komplo teorilerini yaygınlaştırıyor. “Gizli bir el”, “AKP’nin yerel seçimlere giderken toplumu kutuplaştıracağı fikri” ya da “gözaltıların Avrupa Birliği’nin vetosuna karşı bir koz” olabileceğine yönelik varsayımlar var.

“Teoriler” sonuçları gölgede bırakmasın. Gözaltına alınan isimler arasında Prof.Dr. Betül Tanbay ve Profesör. Dr. Turgut Tarhanlı gibi Boğaziçi ve Bigi üniversitelerinin çok değerli hocaları, belgesel çekmek için Muğla’da bulunan gazeteci Çiğdem Mater bulunuyor.

Dün yaşanan yeni “rehin almaların” bir hafta öncesinde olanları anımsayalım. Diyanet İşleri Başkanı Ali Erbaş’ın 10 Kasım öncesi laiklik ve Cumhuriyet düşmanı Kadir Mısıroğlu’na “hasta ziyareti” yapması ne tesadüftü ne “izinsizdi”.Daha önce saray masasında oturan Mısıroğlu, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın gözdelerinden biri. O halde Diyanet İşleri Başkanı Erbaş’ın istifasını istemek, amiyane tabirle “göze sokulanı kabul edememek” değil mi?

Bilim yerine hurafe, akademi yerine medrese, deney-gözlem yerine toplu cuma namazı, profesör yerine, ilim adamı, hukukçu yerine kadı, matematik yerine “zikirmatik” ikame etmek istiyorlar. Matematik Profesörü Betül Tanbay’ın yerini, Mısıroğlu ile değiştiriyorlar.

“Ya Resülalah” sistem inşatıdır bu. Bir kez daha Gezi üzerinden bir mesaj veriyorlar üstelik. İnşaatı, “Bizden olanlar” ve “olmayanlar” harcı ile sıvamaya çalışıyorlar!

Sokaktaki kaldırım taşından, akademik metne kadar bir Ortadoğu çölü yaratma arzusu bu.

İlla komplo teorileri de tartışılacaksa… Neden kısmı yerine “olasılıklar” bölümüne bakılabilir. Türkiye kuruluşundan bu yana ve daha çok 17 yıllık AKP iktidarında “bütün mümkünlerin” kıyısında oldu.

Bir süredir çatışma riski söylentileri yaygınlaştı. Devlette çeşitli kliklerin olduğuna yönelik vurgular var. Yine siyasi iktidarın en çok “bildiği” ve “değer verdiği” konulara vurgu yapalım. Kamyon bu hızı kaldırmaz. Betonundan sıvasına eksik malzeme kullanılan inşaat çöker.

Hepimiz altında kalırız. Yapmayın efendiler; Türkiye’yi normalleştirin, demokrasiye geri dönün. Toplumu bölmekten, bilim altında “terör” aramaktan vazgeçin.

Ortadoğu’ya özenmek yerine Anadolu zenginliğini referans alın.

Erk Acarer / BİRGÜN

Herkesin Mahzuni’si kendine güzel - Miyase İlknur

Topluma mal olmuş isimlerin ölüm yıldönümlerinde yazı yazmak acı ve hüzün verir insana. Hele de yakından tanıdığınız, dost olduğunuz biriyse. Yüreğinizde sevdiğiniz bir insanın ölümüyle boşalan yer çorak kalmıştır. Yeni dostlar girse de hayatınıza, o çorak yer yine de abad olmaz. O nedenle sevdiklerimizi doğum günlerinde anmak daha anlamlı sanki. 
Bugün 17 Kasım ve Mahzuni Şerif’in doğum günü.

Son albümlerinden birinde seslendirdiği “Bir yandan” adlı eserinde şöyle der usta ozan: 
“Hak yolunda serseriyim 
Ne ölüyüm ne diriyim 
Mahzuni derler biriyim 
Duy bir yandan şaş bir yandan” 
Mahzuni Şerif’i yitireli 16 yıl oldu. Nüfus kayıtlarına göre ölü, ama eserleri ve bu eserlerin toplum üzerindeki etkisiyle ilk günkü gibi dipdiri. Her sanatçının toplumsal koşullara göre hit olduğu bir dönem vardır. Son yıllarda pek moda olan nostalji albümlerini dinleyince farkına daha çok varıyor insan. “Aaa bi zamanlar böyle bir sanatçı vardı, ne çok sevilirdi” diye eski günleri yâd ederiz. Yeni nesiller o sanatçıları ancak bu nostalji albümleri ya da televizyondaki nostalji programları sayesinde öğrenir, tanır. Mahzuni dışında, adını kitlelere ilk duyurduğu günden başlayarak hatta ölümünden sonra bile adı ve eserleri yaşayan kaç sanatçı sayabiliriz ki?.. Kendi dalında hiçbir ozana, hiçbir sanatçıya nasip olmayacak bir sevgi halesi yarattı toplumda. Kaç kuşak onun eserleriyle büyüdü, kaç kuşak onun adıyla yaşadı ve yaşıyor? Kaç sanatçı onun eserleriyle şöhret basamaklarını beşer onar tırmandı? 

Toplumun hangi kesiminden seveni yoktur ki Mahzuni’nin. Köylü de sevdi onu kentli de... Mekteplisi de meftun oldu ona ve eserlerine, mektep yüzü görmemişi de... 
Herkesin bir Mahzuni’si vardı kendine göre. Öğrencinin Mahzuni’si, köylünün Mahzuni’si, gurbetçinin Mahzuni’si, mahpus damındakinin Mahzuni’si, sevda çekenin Mahzuni’si, Alevinin Mahzuni’si, Sünninin Mahzuni’si, devlet kapısında horlananın Mahzuni’si, doktorun yüz çevirdiği hastanın Mahzuni’si, siyasetçinin dört yılda bir hatırladığı seçmenin Mahzuni’si aynı kişiydi. Boyu ufak tefek, yüreği kocaman o Mahzuni, sahneye çıktığı zaman gök gürlerdi adeta. 

O gök gürültüsünü andıran alkış tufanı arasında hançerelerini yırtarcasına bağırırdı gençler, “Yiğitler yiğitler bizim yiğitler” diye. Yanı başından bir başkası haykırır “İnce ince bir kar yağar”, arkadan başka bir ses duyulur hemen “Dumanlı dumanlı oy bizim eller”, yanındaki itiraz eder, “Erim erim eriyesin’i söylesin gardaş”, öndeki onu susturur “Mevlam gül diyerek’i önce okusun hele” diye. Herkesin gönlünü yapmaya kalksa Mahzuni’nin konserleri 7 gün 7 gece sürerdi.
 
Mahzuni’nin çıktığı yıllar Türkiye’nin dönüşüm yıllarıydı. Köyden kente göçün yoğunlaştığı, kentlerin çeperlerinde yoksul mahallerinin kurulduğu, öğrenci hareketlerinin siyasal gündemi belirlediği, ağalık ve patronluk düzenine başkaldırının başladığı, işsizler ordusunun Almanya’nın yolunu tuttuğu, üç haneli enflasyonun cenderesinde sıkışan alttakilerin çarpık düzeni sorguladığı, dinin toplumu uyuşturmaya yeni yeni başladığı yıllarda çıkageldi Mahzuni. Hem de ne geliş, gümbür gümbür... 
Türkiye’yi bir uçtan bir uca dolaştı sazıyla. Konser verdiği her ilde mitinge gider gibi aktı kent yoksulları konser salonlarına. Yurtdışında spor salonlarına sığmadı gurbetçiler. Büyük kentlerde işçiler, öğrencilerin omuzlarında çıktı sahneye. Kâh “Öldürecek zam fakiri” dedi, kâh “Ey Arapça okuyanlar, Allah Türkçe bilmiyor mu” diye sordu. “Katil Amerika” diye gürledi bazen. “Ah ne olur bizim köyde herkesi okur göreydim” diye iç geçirdi kimi zaman da. “Nem kaldı” diyerek dost hançerinin bağrına saplanışına içerlendi. Sesi içli, sözü güçlüydü Mahzuni’nin. Sivri dilliydi de. Rahatsız etti, hatta korkuttu egemenleri, güç odaklarını. 

Davalar, soruşturmalar, yasaklar, sansürler ve mahpusluklarla sınandı. Geçti bütün sınavlardan yüzünün akıyla. O egemenlerin sofralarını şenlendirdiği, devletin çifte maaşlarla, kadrolarla ödüllendirdiği bir ozan olmayı değil, halkın sesi, avazı olmayı yeğledi. Devletin değil ama halkın ödüllendirdiği bir ozan olarak yaşadı ve göçtü bu handan. Halkın ödülü devletin ödülünden daha görkemli ve kalıcıydı. Adını ölümsüz kıldı sevenleri. Yüz binler uğurladı son yolculuğunda. 

Gelecek nesiller yine onu dinleyecek eminim. Ama onlar adına üzüntüm böyle bir ustayı tanıyamadan sadece eserleriyle bilecek olmaları. Ne mutlu bize ki, Mahzuni’nin yaşadığı döneme denk geldik, sofrasında bulunduk, konserlerini izledik. 

Onu Hacıbektaş’ta sonsuzluğa uğurlarken Anadolu’nun kim bilir hangi elinden gelmiş iki yaşlı amca, kendi aralarında konuşuyorlardı. Daha yaşlı olanı “Ölüm sana yakışmadı be Mahzuni. Biz sensiz şimdi neylerik?” derken diğeri gözyaşlarını silerken şöyle cevap verdi arkadaşına: “Ya hiç doğmamış olsaydı nederdik.” 

İyi ki doğdun, iyi ki bizim Mahzuni’miz oldun. Sen çok yaşa Mahzuni Baba!

Miyase İlknur / CUMHURİYET

İDO... - Özlem Yüzak

- Yıl 2010. İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi, İstanbul Deniz Otobüsleri AŞ (İDO) hisselerinin blok satışı yöntemi ile özelleştirilmesini oyçokluğu ile kabul etti. Meclisin CHP’li üyelerinin, ulaşımın bir kamu hizmeti olduğu ve böyle ticarileştirilmemesi gerektiğine yönelik itirazları, kale bile alınmadı.
 
-Aynı yıl. Yani 2010’da Ulusal Kalite Büyüklük ödülüne layık görülmüştü İDO ve aynı zamanda Avrupa’nın en büyük filosuna sahip şirketler arasında yer almaya başlamıştı. 

-Bir yıl sonra, Nisan 2011. Şirketin yüzde 100 oranındaki hissesinin özelleştirilmesi ihalesinin açık artırma bölümünde en yüksek teklifi 861 milyon dolar ile Tepe-Akfen-Souter-Sera Ortak Girişim Grubu verdi. Grup böylece feribot hizmetleri ve bağlantı noktalarını içeren bir portföyü satın almış oldu. 

-7 yıl sonra... Yıl 2018. İDO zarar ettiği gerekçesiyle iç hat seferlerini durdurma kararı aldı. 3 tarafı denizlerle çevrili İstanbul’da deniz ulaşımına önemli bir darbe vurulmuş oldu. 

Burada ihaleyi kazanarak şirketi satın olan Tepe-Akfen-Souter-Sera Ortak Girişim Grubu’nu suçlamanın hiç anlamı yok. Örneğin enerji, maden, otoyol başta olmak üzere onlarca özelleştirme ihalesini alan, sürekli kendine çıkar sağlarken kimi kurumların içlerini de boşaltan Cengiz Grubu ile aynı kefeye koymayın. İDO satıldı ve tıpkı diğer özelleştirmelerde olduğu gibi devletin kasasına para girmesi için yapıldı. Amaç İstanbulluların deniz ulaşımını zenginleştirmek, sayısını artırmak ve çeşitlendirmek değildi. “Kalite, ucuzluk ve rekabet” üçlüsü gibi bir derdi yoktu satanların... 


Kasaya giren 861 milyon dolar karşılığında da aralarında yüzde 30 paya sahip İskoç ortağın da bulunduğu şirkete çeşitli sözler verildi. Örneğin Osmangazi Köprüsü’nün geçiş ücretinin 42 dolar olacağı ve bunun altına düşülmeyeceği garantisi. Örneğin İDO hattında taşımacılık yapma lisansının ihale yapılmadan başka şirketlere de verilemeyeceği... 

Tabii bu arada İDO yönetiminin “tek tabanca olmanın verdiği sonsuz rahatlıkla” yıllar boyu istediği şekilde fiyat politikasını belirlediğini de söyleyelim. Ki, bir noktada halktan gelen tepkiler sonrasında, karşısına rekabet yapan şirketler dikildi. 
Önce BUDO, Mudanya-İstanbul seferleri koyarak bu hatta rekabete başladı. Ardından Eskihisar-Topçular arasında başka bir şirket daha devreye girdi. Bunlar doğru rekabet açısından aslında önemli ve yapılması gerekenler; ama başta yapılan sözleşmelerde bu maddelerin de yer alması gerekiyordu, sonradan oldubittiye getirilmesi değil.
 
Osmangazi Köprüsü’nde geçiş fiyatının düşürülmesi İDO’ya ikinci darbe oldu. Şirketin ortaklarından Souter Investments, indirimin sözleşmeye aykırı olduğu gerekçesiyle konuyu Washington’da uluslararası tahkime taşıdı. 
Haksız mıydı? 
Hayır. 


İndirim yapıldı çünkü Osmangazi Köprüsü için de, onu yapan firmaya bir güvence verilmişti ve fahiş ücret yüzünden pek kimse kullanmıyordu, ama parayı ödememiz lazımdı. Günlük 40 bin araç geçişi garantisinin Hazine’ye yıllık maliyeti 1.3 milyar lira... 2009’da Yap-İşlet-Devret modeliyle ihaleye çıkan Gebze -Orhangazi -İzmir Otoyolu
projesini,Nurol, Özaltın, Makyol, Astaldi, Yüksel ve Göçay’dan Otoyol A.Ş. kazanmıştı. Köprü 1.1 milyar dolara mal olmuştu. 

Sonuç: 
Doğru amaçla ve kamu çıkarını gözetecek şekilde yapılmayan özelleştirmelerin bedelini halk öder. 

Her tercih bir vazgeçiştir... Deniz mi, karayolu mu tercihinde olduğu gibi... Her zaman olduğu gibi deniz, karayolu rantına feda edilir.. 

Karayolu rantı AKP iktidarının var oluş biçimidir. Tıpkı Ulaştırma Bakanı tarafından dün açıklanan “Kanal İstanbul kapsamında 10 köprü yapılacak” sözleri gibi.. Yeni sözler, yeni garantiler verilir.
 
Bugüne kadar yapılan özelleştirmelerin, bırakalım yeni gelir kaynakları yaratmayı, devlete daha ağır bir yük olarak geri döndüğü görüldü. Bütçeye girmeyen gelir ve vergi kaybının yanı sıra halka da daha fazla vergi yükü, daha fazla zam ve giderek azalan kamu hizmeti olarak yansıdı. 

Bir soru ile bağlayalım: Gün gelir THY de özelleştirme programına alınırsa, İDO örneğinde olduğu gibi aynı şeylerin yaşanmayacağını nasıl garanti edeceksiniz?

Özlem Yüzak / CUMHURİYET

Mustafa Kemal ve Sultan Süleyman - Korkut Boratav

Atatürk’ün 80’nci ölüm yıldönümü ile eş-zamanlı olarak Atatürk’e saldırılar da hızla arttı.

Yedi yıl önce kaleme aldığım bir yazıyı yeniden yayımlıyorum. Güncelliğini yitirmediğini; tespitlerimin bugünkü  ortamda fazlasıyla geçerli olduğunu düşünüyorum.

                                       ***

Muhteşem Yüzyıl dizisi üzerindeki tartışmalar, giderek Kanunî-Mustafa Kemal ikilisine kayıyor. Bu durumda Mustafa Kemal’in, Osmanlı’nın “muhteşem yüzyılı” ve Kanunî üzerindeki görüşlerini hatırlatmak ilgi çekici olabilir. 

Şubat 1923’te İzmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresi’nin açılış konuşmasını (o tarihteki kimliğiyle) Başkumandan Gazi Mustafa Kemal yapıyor ve bir Osmanlı eleştirisi yapıyor. Gündüz Ökçün’ün yayımladığı (Türkiye İktisat Kongresi, Ankara, SBF, 1971) Kongre belgelerinden (birkaç ifadeyi bugünkü Türkçeye dönüştürerek) aktarıyorum: 

    “Osmanlı tarihinde bütün gayretler, milletin… gerçek ihtiyaçlarını değil,… kudretli ve azametli padişahlar[ın]… dış siyasetlerine [ait]… ihtiraslarını karşılamak [için] harcanmıştır. Mesela Fatih İstanbul’u zaptettikten,… yani Selçukî Saltanatı ile Şarkî Roma İmparatorluğu’na tevarüs ettikten sonra, Garbî Roma İmoparatorluğu’na da konmak istedi… Bütün milleti bu hedefe doğru sevk etti. Mesela Yavuz Selim, …Asya İmparatorluğunu birleştirerek bütün bir  İslam ittihadı meydana getirmek istedi. Kanuni Süleyman bütün Akdeniz’i bir Osmanlı havzası haline getirmek, Hindistan üzerinde nüfuz tesisi gibi şahane bir siyaset takip etmek istedi ve  tabii bunun için de unsur-u asliyi, milleti kullandı.”     

“Millet kendi …yurdunda hayatını sürdürmek için uğraşmaktan engellenerek diyar diyar dolaştırılıyorken;… fatihler… kılıçla  fütuhat yaparken, zaptolunan ülkelerin ahalisi kazandıkları imtiyazlarla sabanlarına yapışıyorlar ve toprak üzerinde çalışıyorlardı. Fakat efendiler, kılıçla fütuhat yapanlar, sabanla fütuhat yapanlara… terk-i mevki etmeğe mahkûmdu. Bu hakikat tarihin her devrinde aynen vâkidir. Mesela Fransızlar Kanada’da kılıç sallarken oraya İngiliz çiftçisi girdi;… sonunda saban kılıca galip  gelerek İngilizler Kanada’ya sahip oldular… Osmanlı fatihleri, hakanları, müstevlileri unsur-u asli ile beraber sabanın önünde  mağlup olup ricate başladıktan sonra, felâketlerin büyüğü başladı.” 

Mustafa Kemal’in “unsur-u aslî” (aslî unsur) terimiyle Osmanlı toplumunun ana öğesini oluşturan Anadolu halkını kastettiği açıktır. 

                                       *** 

Konuşmanın yapıldığı tarih ilgi çekicidir. İzmir’in kurtuluşundan beş ay sonra, Lozan Görüşmeleri’ne ara verildiği günlerdeyiz ve Cumhuriyet’in ilanının sekiz ay öncesindeyiz. 

Konuşmanın yapıldığı ortam da ilgi çekicidir. İzmir Kongresi “meslekî temsil” ilkesine göre toplanmıştır. Tüccar, çiftçi, sanayici (esnaf-zanaatkâr), amele temsilcilerinden oluşan 1000’i aşkın insan Kongre’ye gelmiştir. Bu atmosferi, Mustafa Kemal’den sonra Kongre’ye hitap eden zamanın  İktisat Vekili’nin ifadeleri yansıtıyor: 

    “Güzel Türkiye’nin ameleleri, sanatkârları, çiftçileri ve tacirleri hoş geldiniz. Hür ve müstakil güzel yurdun yorulmaz, cesur emekçileri; hayatını dişleriyle tırnaklarıyla kazanan ve şimdi hürriyet ve istiklal yolunda şehit düşen yavrularının nerelerde gömülüp kaldığını bilmeyen, bir kırık mezar taşı başında Fatiha okuyabilmek imkânını bile bulamayan çilekeş Türk hanımları hoş geldiniz. Amele hanımlar hoş geldiniz.” 

İstanbul işçi temsilcilerinin çoğunlukla İstanbul Tüccar Birliği’nce belirlendiğini biliyoruz; ama, bu uygulama genelleştirilemez. Örneğin Kongre arifesinde yer alan bir gazete haberine göre “İzmir’de muhtelif kurumlarda çalışan kadın amele tarafından kongreye Hayriye, Elif, Emine, Şefika, Münire ve Nigar Hanımlar aday olarak seçilmiştir.” Anlaşılan, İktisat Vekili’nin “hoş geldiniz” diye karşıladığı “amele hanımlar” ifadesi göstermelik değildir. 

                                        *** 

Bu kritik tarihte ve bu ortamda Mustafa Kemal, Kongre’ye hitap ederken stratejik hedefini de ima etmiş oluyor. Bu, Sevr’i önlemekten ibaret bir gündemin çok ötesine gitmektedir; “eski düzen”in temelden reddinin öncelik taşıdığı bir program düşünülmektedir. 

Ne var ki, Mustafa Kemal, “eski rejim” ile hesaplaşmada kolaya kaçmıyor. Eleştirisini, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküş ve çürüme yıllarına odaklanarak başlatmıyor. Tam aksine, Osmanlı düzeninin zirvesini temsil eden üç büyük sultanla hesaplaşmaya öncelik veriyor. “Felâketlerin büyüğü” olarak nitelendirdiği siyasi, ekonomik ve toplumsal çöküntülerin kökenlerinin Osmanlı İmparatorluğu’nun oluşumuyla başlayan ve Kanuni’nin “muhteşem yüzyılı” içinde olgunlaşan yapıda, sistemde arıyor. 

Burada, Mustafa Kemal’in tarihi çözümlemesinin doğruluğu-yanlışlığı önemli değildir. Önemli olan, konuşmasının eski rejime, bir Ortaçağ rejimi  olan Osmanlı toplumunun temellerine karşı bir başkaldırı içermesidir. Bu devrimci bir tavırdır ve Avrupa’da Ortaçağ karanlığına son veren demokratik devrimler ile aydınlanma düşüncesi geleneğine Türkiye’yi de ekleme özlemini, işaretlerini içermektedir. 

                                                           *** 

İşte Siyasi İslâm’ın nefret ettiği Mustafa Kemal budur. Türkiye solcularının önemli bir bölümü ise, tam aksine, buradaki Mustafa Kemal’i aynı nedenlerle  sevmişler; takdir etmişlerdir. Milli Mücadele’yi Kongreler (“Şuralar”) örgütleyerek, Meclis’i oluşturarak yönettiği; emperyalizmin Osmanlı devleti üzerindeki vesayetinin  son bulmasında; Ortaçağ kurumlarının, hukuk düzeninin   tasfiyesinde öncülük yaptığı için; büyük buhranı bir fırsat olarak  kullanıp bağımsız bir sanayileşmenin sağlıklı tohumlarının atılmasını mümkün kıldığı için; kısacası devrimci özellikleri nedeniyle onu benimsemişlerdir. 

Aynı solcular, yeni Cumhuriyet’in, ekonomik güç odaklarınca ve tutucu çevrelerce teslim alındığı, kısacası devrimcilikten uzaklaştığı durumları da sonuna kadar eleştirmişlerdir. 

Korkut Boratav / SOL

Madame Coco’nun yalancı şahitleri - Alpaslan Savaş

Madame Coco mağazalarının önünden geçerken hep “vay be, şu Fransızlar memlekette çarşaf işine bile el attılar” diye düşünmüşümdür. Cehalet işte. 

Sonra Madame Coco çalışanlarının işyerindeki sorunlarıyla ilgili yaptığı açıklamayı okuyunca öğrendim, meğer bizim Fransız soslu mağaza Adanalı İlhan Tanacı isimli bir yerli-milli patronunmuş. Üstelik Tanacı bu numarayı Coco’dan önce kurduğu English Home’da da yapmış. Onları da İngiliz çarşafı diye almış millet.

Neyse. Bizim ilgilendiğimiz Coco çarşaflarının Türk Malı mı, Fransız çakması mı yoksa İngiliz kumaşı mı olup olmadığı, patronun memleketi değil. Patron patrondur. Yerlisi-gayri millisi olmaz. Biz işçilerin nasıl sömürüldüğüyle ilgileniyoruz. Üstelik Madame Coco hizmet sektöründeki sömürünün en çarpıcı örneklerinden biri.

Nereden mi öğrendik? Elbette mağaza çalışanlarından…

Madame Coco’nun farklı mağazalarında çalışan işçiler Patronların Ensesindeyiz Ağı’nda bir araya geldiler ve kendi imzalarıyla bir açıklama yaptılar.

https://patronlarinensesindeyiz.org/2018/11/09/madam-coco-iscilerinden-a...

Bu tip yerlerde çalışanlar için “Canım kapalı sıcak ortam, çoğu AVM içinde, gelen giden muhabbet, ne istiyorsunuz” diye düşünenler, Coco çalışanlarının anlattıklarını dikkatle okusunlar.

Çoğu asgari ücret alıyor ama ay sonunda bu kadarı bile eline geçemeyenler oluyor. Mağazada müşteri dolaşırken bir şey mi kırdı, parası ay sonunda tak diye ücretten kesiliveriyor. Maliyet artmasın diye mağazalardaki alarm sistemi güçlendirilmediği için sıklıkla yaşanan hırsızlık vakalarının faturası da onlara kesiliyor. Ay sonunda ücretlerden düşüyor.

Biraz da bu nedenle sürekli talep edilen fazla mesailere ses çıkarmıyorlar. Gel gör ki fazla mesai ücretleri de keyfe keder zamanlarda ödeniyor.

Mağazalarda çoğunlukla eksik personel çalıştırılıyor. Az çalışana çok iş yani. Müşteriyle ilgilenen zaman geliyor temizlik de yapıyor, depoya da koşuyor. Sesini çıkaran ya kovuluyor, ya da başka mağazalara sürülüyor.

Düşük ücret, uzun çalışma süreleri, ücret kesintisiyle cezalandırma, kötü muamele…

Madame Coco işçileri şimdi bunları dile getirmeyip “elli katlı binanın üzerindeki iskelede sıva mı yapıyoruz canım” deyip hallerine şükür mü edeceklerdi?

Madame Coco patronu öyle yapmalarını istiyor. Açıklamanın kamuoyunda ses getirmesinin üzerine şirket, WhatsApp grupları üzerinden çalışanlara “sosyal medyada trollük yapın” talimatı geçti. Talimat, Patronların Ensesindeyiz Ağı’nın web sitesinden anında teşhir edildi.

https://patronlarinensesindeyiz.org/2018/11/14/madame-cocodan-calisanlar...

“Biliyorum ki hepiniz bu markayı kendi markanız olarak benimsediniz, işinizi aşkla yaptınız, vücudunuzun bir parçası gibi işinizi gördünüz ve yaşadınız…” Böyle diyor patron mesajda. Güzel şeyler yazın sosyal medyada diye ekliyor. Yalancı şahitlik istiyor kısaca.

Oysa çalışanlara kendi markaları olarak görmeleri gerektiği söylenen markanın sahibi Tanacı boğazda aylık kirası 45 bin lira olan yalıda oturuyor.

Aşkla yaptığı işmiş, vücudunun parçası gibiymiş! Çalışanların vücutlarının parçası haline gelen tek şey saatlerce ayakta durmaktan ve taşımak zorunda kaldıkları koliler yüzünden oluşan bel ağrıları.

Neyse ki yalancı şahitler de kısa sürede pes etmek zorunda kaldı. Madame Coco İşyeri Komitesi’nin açıklamalarının yayınlandığı Patronların Ensesindeyiz sosyal medya hesaplarında dün gün boyu sürdürdükleri trollik denemeleri boşa düştü.

Bir başka iyi haber ise mağazalarda çalışma sürelerine, mola sürelerine, hafta tatili kullanımına özen göstermelerini isteyen ve bu konuda yapılan hataların yasal anlamda firmayı zor duruma düşürebileceği uyarısını içeren mesajlar oldu. Ve bu arada bazı şubelerde fazla mesai ücretlerinin ödenmeye başladığını öğrendik.

Alpaslan Savaş / SOL

Faşizmi düşünmek -( I-II ) - Ergin Yıldızoğlu

(I)

Çağımızın en tehlikeli özelliği, faşizmin yeniden yükselmeye başlamasıdır.

Tarihsellik... 
Faşizm, kapitalizmin belli bir “durumunun” (yapısal krizinin) içinde, giderek egemen sınıfın tercihine dönüşen bir siyasi-toplumsal hareket olarak ortaya çıkar. Bu nedenle, faşizm, kaçınılmaz olarak, kapitalizmin andaki durumunun, örneğin, sermayenin örgütlenme biçimlerinin, değerlenme coğrafyasının, teknolojik altyapısının, düzenini doğallaştırmak için dayandığı ideoloji ve kültürün, bu ideoloji ve kültürün üretim/ yeniden üretim süreçlerinin, nihayet, belki de en önemlisi, işçi sınıfının, orta sınıfların yapısal özelliklerinin, egemen sınıfın gereksinimlerinin damgasını taşıyacaktır. 
Bu yüzden, bugün, 1930’ların, emeğin ve sermayenin örgütlenme biçimlerinden, analog teknolojiye dayanan kültür ve iletişim endüstrisinden, hazlara değil de  işlevselliğe  dayanan tüketim normlarının yarattığı öznelliklerden farklı özellikleri yansıtan bir faşizm düşünmek gerekiyor. 

Örneğin, bugünkü faşizm, o dönemin, geniş kitleleri, devleti kontrol etmenin standart
aracı olan dikey bürokratik örgütlenmelere, sokaklarda Yahudilere saldıran, halkı sindiren üniformalı milislere gerek duymayabilir. 

Bugün faşizmi düşünürken, öncelikle, onun sergilediği biçimleri değil, hep sabit kalan, zamanla değişmeyen, onu kendisi yapan özelliklerini tanımlamaya çalışmak gerekiyor. Ancak bu özelliklerin hepsi birden bir araya gelmiyor, belli bir “oluş süreci” yaşanıyor. Ne yazık ki çoğu kez, özellikle liberal demokrasi bu oluş sürecinin ayırdına zamanında(!) varamıyor. 

Birincisi, faşizm, herkesi buyruğuna uymaya zorlayan otoriter rejimlerden, örneğin askeri diktatörlüklerden, daha fazla bir şeydir. Faşizm, salt bireyin kendisine uymasını talep etmez; onun bireyin, yaşamının her düzeyini, dahası bedenini ve zamanını, belli bir “hakikat rejimine” uygun biçimde denetlemek ister. Faşizmde birey salt devlete, lidere uymaya değil, aynı zamanda belli biçimde düşünmeye ve yaşamaya, bundan da haz almaya zorlanır. Bu anlamda faşizm totaliter bir rejimdir. Ancak bu totaliterliği mutlak olarak değil, bir eğilim, arzu, bu arzuyu gerçekleştirme çabaları olarak düşünmek gerekir. Örneğin Alman faşizmi, totaliter bir rejim kurma çabalarında, İtalyan faşizminden çok da ileriye gidebilmiştir.

Faşizmin özü 
Faşizmi “kendisi yapan”, zaman içinde değişmeyen özelliklerini (özünü oluşturan bileşenleri) daha önce Eco’dan aktarmıştım. Özetle: 
1) Gelenek kültü. Geçmiş bir zamandaki yaşam pratiklerine, kullanılan dile özel ilgi. 2) Aydınlanma’yı, dejenerasyonun başlangıcı olarak görmek. 

3) Uzmanlara, eğitilmişlere karşı bir düşmanlık: Muhalif entelektüelleri simgesel ve fiziki şiddetle susturmaya, tasfiye etmeye çalışmak. 

4) Liderden farklı düşünmeyi ihanet olarak görmek. 

5) Etnik kökeni, dini, cinsel pratikleri farklı olandan korkmak. 

6) Düş kırıklığı yaşayan bir kitleden oluşan bir toplumsal taban. 

7) Belirgin bir toplumsal kimlikten yoksun bırakılanlara sunulan, aynı ülkede doğmuş olmak (aynı dinden, mezhepten olmak-EY) gibi bir ortaklıktan kaynaklanan, soyut bir kimliği yüceltmek. 

8) Düşmanlarının refahından, siyasi gücünden korkmak. “Öteki”ni, hazlarını yaşayabildiğini hayal ederek kıskanmak. 

9) Halkçı bir seçkincilik. Bir taraftan her vatandaş (grup üyesi-EY) dünyanın en iyi kümesine aittir, harekete katılanlar ise en iyileridir. Diğer taraftan, halk o kadar zayıftır ki güçlü bir liderin varlığına gereksinim duyar. 

10) Kahramanlık kültü: Faşizmde “kahraman”, ölümü arzular, ölmek için sabırsızlanır, bu sabırsızlıkla birçok insanı ölüme gönderir. 

11) Faşizm, kadın-erkek eşitliğini yadsır. Standart olmayan cinsel pratiklere (LGBT) yönelik kuşkuyu, nefreti körükler. Faşist silahla oynamayı sever. Bu oyun ona, savaş ve seksin yerine ikame edilen bir fallusa erişme fantezisi sağlar. 

12) Faşist popülizmde bireylerin hakları yoktur, bir halk olarak homojen bir bütünlük oluştururlar. Lider bu bütünlüğün iradesini temsil eder. Faşizm parlamenter pratiklerden nefret eder. 

13) Faşizm, bir “yeni dil” konuşur. Sözcük hazinesi yoksullaştırılmış, basitleştirilmiş dil, karmaşık, eleştirel akıl yürütmeye olanak veren araçlara ulaşımı engeller. 

Bugün, yalnızca merkez ülkelerde değil, Brezilya, Macaristan, Polonya, Hindistan gibi ülkelerde de yükselirken, bu özellikleri sergilemeye başlayan (oluş sürecindeki) toplumsal hareketleri, liderleri sağ popülizm, otoriterlik eğilimleri olarak nitelemek, eksik ve siyasisonuçları açısından yanlıştır. Örneğin, toplumsal bir harekete dayanmayan otoriter rejimlerden, bir liderin ya da kliğin, ailenin, seçimlerle ya da başka bir yolla tasfiye edilmesiyle çıkılabilir. Faşizmden çıkabilmek için, çoktan işlevini kaybetmiş bir parlamentonun sınırlarını aşan, kapsamlı bir siyasi kültürel çatışma, geniş bir toplumsal katılım, devlet ve toplumda derinlere nüfuz edecek bir tasfiye süreci gerekecektir.

(II)

Faşizmin, kapitalizmin bugünkü “durumunun” içinde yeniden yükselmeye başladığını, ancak, 1930’lardakine benzer bir “görüntü” sunmayabileceğini vurgulamıştım. Bugün, 1930’lara benzer hareketler yerine, faşizmin, özünü oluşturan unsurları düşünerek, bunların bugünün kapitalizmi içinde bir araya gelme sürecini anlamaya, egemen sınıfların tercihi haline gelmeden durdurmaya, süreç tamamlandıysa, kurtulmanın yollarını, liberalizmin fantezilerine kapılmadan bulmaya çalışmak gerekiyor.

Kapitalizmin dünü ve bugünü 

Bugünün kapitalizmini, 1930’larda ilk bileşenleri ortaya çıkmaya başlayan, ancak esas olarak II. Dünya Savaşı’ndan sonra şekillenmiş Fordist sermaye birikim  rejiminin  yapısal krizi temsil ediyor. Fordist sermaye birikim rejiminde Taylorist emek yönetimi ve elektrikli bant sistemine dayalı bir sanayi üretimi -homojen maddi emek- egemendi. 1930’larda, egemen sermaye, ulusal merkezlerde yoğunlaşmıştı, en önemli faaliyet alanı olan ağır sanayinin, silah ve otomotiv sektörleri üzerinden devletle çok girift bağları vardır. Giderek gelişen kitlesel üretim modeli açısından, disiplinli, homojen bir işçi sınıfı ve tüketicinin varlığı, hammadde, enerji kaynaklarına ulaşmak özellikle önemliydi. 

Egemen kültürde, verimlilik anlayışının örgütsel yansıması, sermayenin merkezi bürokratik, karmaşık iş bölümü ve çok katmanlı hiyerarşik yapılanma eğilimiydi. Kültür endüstrisi, radyo, fotoğraf makinesi, sinema gibi araçlarla yeni şekillenmekteydi.  “Gösteri Toplumu”nun ilk işaretleri vardı, ancak bunlar henüz evlerin içinde değil, belli zamanlarda devasa meydanlarda, sinema salonlarındaydı.

Bugün, egemen sermaye ulusal merkezlerini korumakla birlikte, alt merkezler, tedarik zincirleri, edinimler ve birleşmeler üzerinden uluslararası, kimi durumlarda çokuluslu özellikler sergiliyor. Fordist üretimin dikey ve bürokratik yapıları, büyük üretim birimleri, homojen piyasaları büyük ölçüde parçalandı, yerini yatay örgütlenmiş üretim ve yönetim gruplarına, “kalite çemberlerine” bıraktı. Bu gelişmeler işçi sınıfının parçalandığını, yapısının ve mekânlarının değişmekte olduğunu söylüyor. 

Bugün, tüketim alanında, işlevsel değil hazlara dayalı, reklamcılık sektörü üzerinden kültür endüstrisiyle bütünleşmiş bir yapılanma gelişmiştir. Sanayi üretimi, maddi emek hâlâ yaygın biçimler olmakla birlikte, artık stratejik sanayiler, bilişim, iletişim, eğlence; emek biçimi de dijitalleşmeye paralel gelişen gayri maddi, programlanabilen, kendini programlayan emektir. Bu yeni emek biçimleri yeni sınıf şekillenmelerine işaret ediyor. 

Gerek üretimin, gerekse de tüketimin yönetiminde dikey değil, “düğüm” noktalarını birbirine ağlayan, ağlar üzerinde yaşayan yatay bir örgütlenme gelişmektedir. Bugün, kültür endüstrisinin, sermaye birikiminin belki de en stratejik parçasını oluşturması, televizyon yayınlarının ötesinde, cep telefonlarıyla ofisi, yüzlerce kanal ile sinemayı internet üzerinden ev içine sokan, Amazon, Sky, Netflix gibi hizmet sunucuları, Googe, Facebook, Twitter gibi, “veri hasadı” yapan sosyal medya şirketleri, en önemli gelişmelerdir. Artık “gösteri toplumunun” etkisinin (izleme/eğlence) ve devletler, şirket tarafından izlenme ağlarının dışına düşebilmek son derecede zordur.

Ve faşizmler... 
“Dünkü” faşizmde, merkezi bürokratik partiler, hem taraftarlarını harekete geçirmenin, toplumu kontrol etmenin, hem de devleti ele geçirmenin aracıydı. Parti, hareketin her noktasında var olmayı amaçlarken, devletin içinde, giderek devletin yerine geçen ikinci bir devlet aygıtı oluşturuyordu. Faşist parti ve hareket, rakiplerini susturma, “ötekini”  aşağılama, yok etme sürecinde, devletin yanı sıra, üniformalı milislerden yararlanıyordu. 

Bugün, faşist partinin, hareketin her yerinde var olmasının aracı artık, toplumu oluşturan bireylerin izlemekte olduğu “gösteri toplumunun” ekranlarıdır. Milislerin işlevini, satın alınmış, sindirilmiş bir medya, tüm izlenme zamanlarını doldurarak, yaygın biçimde simgesel şiddet uygulayarak üstlenmiştir. Artık muhalefeti susturmak için, özel durumlar dışında fiziki şiddet gerekmez. Muhalefetin kendini ifade etme olanaklarının, hatta yaşama alanlarının yok edilmesi yeter. Aynı yöntem parlamenter sistem için de geçerlidir. Parlamenter sistemin ortadan kaldırılması, partinin devletin yerine geçmesi gerekmez. Güçler ayrılığının, seçimlerin ve parlamentonun işlevsizleşmesi, idari ve ekonomik kararların, yasa yapma pratiğinin bir merkezde birleşmesi yeterlidir. 

Fiziki şiddet uygulama sorunu da, yargıda ve polis-ordu gibi şiddet araçlarında kadrolar, harekete sadık olanlarla değiştirilerek, milislere gerek kalmadan çözülür. Faşist partiler bugün bir lider ve lider kadrosu etrafında, yanlamasına ancak toplumun tüm hücrelerinde var olacak biçimde, bir “hakikat rejiminin” desteklediği maddi ve manevi ödüllendirme/cezalandırma pratiği üzerinde yaşayan network tarzı bir örgütlenmeyle yetinebilir.

Ergin Yıldızoğlu / CUMHURİYET