Savaşta 1 yıl geride kaldı: Ne oldu, ne olacak?
Bundan bir yıl önce, 24 Şubat 2022’de dünya, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Donbass’a ‘özel operasyon’ emriyle uyandı. Moskova’nın ‘özel askeri operasyon’ olarak tanımladığı İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana Avrupa topraklarında yaşanan bu en kanlı savaş şimdiden büyük bir yıkıma, acıya ve trajediye yol açtı. ABD emperyalizminin öncülüğündeki Batı ittifakı ile Rusya arasında kanlı bir hesaplaşmaya sahne olan Ukrayna’daki çatışma tüm yıkıcılığıyla sürüyor.
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’ne göre savaş nedeniyle 5,9 milyon Ukraynalı ülke içinde yerinden edilirken 8 milyon kişi sığınmacı oldu. Kentler yakıldı, yıkıldı. 17,6 milyon civarında Ukraynalı insani desteğe ihtiyaç duyuyor. 7 binin üzerinde sivilin yanı sıra her iki taraftan on binlerce asker öldü.
Küresel denklemde de büyük bir kırılmaya yol açan savaşta Rusya tarihin gördüğü en büyük yaptırım ve kuşatmasıyla karşı karşıya. ABD’sinden NATO’suna Batı dünyası; Kiev’e büyük bir askeri, lojistik yığınak yaparken savaşın uzun yıllara yayılması için her türlü yola başvuruyorlar.
İkinci yılına giren savaşta nükleer silah tehditleri havada uçuşurken bu kapışmanın üçüncü dünya savaşına evrilebileceğine dair endişeler her geçen gün büyüyor. Dünya bir kez daha egemenlerin emperyalist, yayılmacı, hegemonik çıkarları uğruna bir felakete sürüklenirken olan yine halklara oluyor.
***
Kırılma noktaları:
24 Şubat 2022
Donbass Cumhuriyetlerinin bağımsızlığını tanıyan Putin, Ukrayna’ya ‘özel operasyon’ emri vererek savaşı başlattı.
28 Şubat 2022
Rusya’nın çağrısıyla müzakerede ilk adımlar atıldı. Heyetler, daha sonra aynı masa etrafına defalarca kez otursa da müzakereler zaman içerisinde rafa kalktı.
30 Mart 2022
İstanbul Dolmabahçe’de gerçekleştirilen müzakerenin ardından Rus ordusu askerlerini Donbass’a çekti. Çatışmalar bu bölgede yoğunlaştı.
23 Temmuz 2022
İstanbul Dolmabahçe’de AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres’in eşliğinde taraflar arasında Tahıl Koridoru Anlaşması’na imza atıldı.
17 Ağustos 2022
Putin, “Tek kutuplu dünya düzeninin geçmişte kaldığını” belirterek, “Çok kutuplu bir dünya düzeninin ana hatlarının şekillendiğini” söyledi.
5 Eylül 2022
Rusya’ya uygulanan yaptırımlar ve silaha yapılan yatırımlar krizi tetikledi. Batı’da yaşanan enerji krizi ve yüksek enflasyon pek çok ülkede protesto edildi.
30 Eylül 2022
Putin, Ukrayna’nın Herson, Zaporijya, Donetsk ve Luhansk bölgelerinin resmen ilhakını açıkladı ve buraları Rusya Federasyonu’nun dört yeni bölgesi oldu.
16 Aralık 2022
AB ülkeleri, yaklaşık 200 kişi ve kurum ile 3 Rus bankasının yaptırım listesine eklenmesini içeren, Rusya'ya 9'uncu yaptırım paketinde anlaşma sağladı.
21 Şubat 2023
Putin, Yeni Stratejik Saldırı Silahlarının Azaltılması Anlaşması’nı (START) askıya aldıklarını açıkladı.
***
Kazanan ölüm baronları
Rusya’ya bedeli ne olursa olsun Ukrayna’nın bu savaşı kazanması imkânsız. Rusya için bu savaş hayati önem taşıyor. Ukrayna için de öyle. Ancak ABD için öyle değil. Bu savaşla ulaşmak istediği hedeflere büyük oranda ulaştı. Washington, yine bir savaştan cepleri dolu ayrılacak.
Savaşın birinci yılı geride kalırken çatışmalar Donbass’ta yoğunlaşmış durumda.
Savaş bir yılını doldururken ne Rusya ne de Ukrayna/Batı ittifakı hedeflerine ulaşabilmiş değiller ve ulaşmaktan da uzaklar. Görünen o ki kimse geri adım atmak niyetinde de değil. Bu şartlarda taraflardan birinin savaş sahasındaki üstünlüğü diğeri tarafından kabul edilmediği sürece barış masası kurulmayacak gibi. Moskova’dan ve en son Münih Güvenlik Konferansı’ndan gelen mesajlar da bu yönde.
SOSYAL ASANSÖR ÇÖKTÜ
Peki, geçen bir yıl bize neler gösterdi?
Rusya savaşta (ki Rusya’da hâlâ savaş kelimesi yerine özel operasyon ifadesi kullanılıyor) beklenildiği gibi birkaç gün ya da hafta içerisinde zafer kazanamadı ve bu durum hem içerde hem dışarda, Moskova’nın tutumunu destekleyen, desteklemeyen birçok kesimde şaşkınlık yarattı.
Bir süre sonra Rusya’nın askeri olarak bekleneni başaramamasının nedenleri netleşmeye başladı. Kısaca özetlemek gerekirse şu tespiti yapmak mümkün; özellikle doksanlı yıllardan itibaren siyasi ve ekonomik alanlarda sağlıklı işlemeyen liyakat sistemi, ki Ruslar buna sosyal asansör der, başta askeriye olmak üzere güvenlikle ilgili diğer kurumlarda da ciddi sekteye uğramış ve bunun sebep olduğu dezenformasyon gerçekliği kabaca sorunun ana kaynağı olarak ortaya çıkıyor.
Batı’nın bu savaşla ilgili beklentileri gerçekleşti mi?
Hayır. Ne Biden’ın dediği gibi bir dolar iki yüz ruble oldu ne de birçok kez dile getirildiği şekliyle roketler tükendi. Tersine öyle ya da böyle Rusya bugün savaşın başladığı günle kıyaslandığında daha fazla toprak kontrol ediyor ve gelgitlerle de olsa süreç bu yönde devam ediyor. Demek ki onlar da bir dezenformasyon yani yanlış bilgilendirme süreci yasamış. Genelde Batı’nın Rusya’ya dair beklenti ve kanaatlerinin oluşmasında, ellerindeki teknik ve istihbarat imkânlarının yanında oralara yerleşmiş eski Rus siyasetçi, iş ve bilim insanlarının büyük etkisi var. Bu yönüyle Rusya’ya göre daha avantajlı olmalarına rağmen olaylar açıkladıkları öngörülerinden farklı gelişti.
Ayrıca Kiev ve müttefikleri, Rusya-Çin arasındaki çelişkileri gözlerinde büyütmüş, Hindistan, Türkiye, Körfez ülkeleri ve Latin Amerika ülkelerinin Rusya ile ticaretlerinde var olan duruşlarını da önceden iyi hesaplayamamış görünüyor. Kısacası her ne kadar Moskova’nın hesap hataları daha çok gündemde olsa da, Ukrayna meselesinde yanılmayan yok.
Rusya’nın bu savaşın tek suçlusu ilan edilmesini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Olayın çok önemli bir ayağı olan enformasyon savaşlarında Rusya özellikle savaş öncesi dönemde yetersiz kaldı. Şöyle ki Ukrayna üzerinden Rusya’ya karşı yıllardır geliştirilen provokasyon süreci tam olarak dünya kamuoyuna yansıtılmadı ve sonuçta olayın hiçbir geçmişi yokmuşçasına sanki durup dururken Rusya Ukrayna’ya saldırmışçasına bir hava oluştu. Savaşın ilk günlerinden itibaren dünya basınına düşen yıkım görüntülerinden sonra ok yaydan çıkmış, ağzıyla kuş da tutsa olan olmuştu bir kere. Artık kimse Ukrayna’da Batılı uzmanların uzun yıllardır askeri eğitim verdiklerine ve askeri altyapıyı güçlendirdiklerine ya da Avrupalı siyasetçilerinin bazılarının "Minsk anlaşmaları oyalama süreciydi" itiraflarına veyahut eski İsrail başbakanının, "Ben şahidim başlangıçta Rusya barışa hazırdı, Batı istemedi" itirafına vb. kulak verecek durumda değildi.
BELARUS DAHİL OLABİLİR
İkinci yılda çatışmaların seyri nasıl ilerler?
Geldiğimiz noktada sahada tarafların birbirlerine karşı kazandığı çok önemli bir zafer söz konusu olmasa da son dönemlerde inisiyatif yavaş da olsa ilerleyen Rus güçlerinde. Belli ki Ukrayna gelecek olan yeni tank ve diğer modern silahlarla bu tabloyu değiştirme hazırlığı yapıyor. Diğer taraftan Rusya’nın sınıra yakın bölgelerdeki savaş uçaklarının sayısını artırdığı da gelen haberler arasında. Seferberlik sonucu askere alınan resmi rakamlara göre üç yüz bin resmi olmayan bazı kaynaklara göre de beş yüz bin kişilik güç de kademeli olarak savaş bölgelerine gönderiliyor. Bir mucize olmazsa maalesef önümüzdeki dönemde çatışmalar büyüyecek gibi. Sahadaki gelişmelere göre Belarus’un da müdahil olması hiç de ihtimal dışı değil. Her ne kadar Lukaşenko istemese de ‘şartlar’ zorlayabilir. Rusya, Ukrayna ya gelecek yeni Leopard-2 tanklarını, Brimstone füzelerini cephe hattına ulaşmadan imha etme planları yapıyor. Ukrayna hava savunma sistemi ise hala etkili olduğundan bunu başarabilmek için Belarus topraklarını kullanmak durumunda kalabilir.
EL YÜKSELTİYORLAR
Taraflar hedeflerine ulaşabilecek mi?
Kesin zaferi hedef olarak koyan tarafların kesin zaferden neyi kastettikleri konusunda da belirsizlik var. Anlaşılan her halükârda başlayacak olan görüşmelerde ellerini güçlü tutabilmek için başlangıçta maksimum talepler sıralanmış. Halbuki hiç kimsenin ilk başta koyduğu hedeflere tamamen ulaşamayacakları şimdiden belli oldu. Örneğin; NATO’nun genişlemesine engel olmak isteyen Moskova’nın hamleleri Baltık Denizi’nin neredeyse bir NATO ‘gölüne’ dönüşmesine yol açtı. Diğer taraftan da Azak Denizi de Rusya’nın iç denizi oldu. Değil sadece Donbass’ı, Kırım’ı da geri almayı hedef olarak koyan Ukrayna’nın bu amaçlarına ulaşması, hele hele Kırım’ı geri alabilmesi imkânsız. Batı Rusya’yı zaman içeresinde zayıflatmak için sadece eşi benzeri görülmemiş ekonomik baskılar ve Ukrayna’ya askeri, ekonomik yardımlar yapmakla kalmıyor aynı zamanda Rusya içindeki muhalefeti güçlendirmek, bazı cumhuriyetlerdeki merkez karşıtı güçlere destek vermek için adımlar atıyor. Yani Rusya askeri, ekonomik ve siyasi anlamda topyekûn bir saldırı altında. O yüzden içerde de bu alanlardaki tedbirler artırılıyor. Moskova bu yönüyle 6 dikkatli politika yürütüyor. Örneğin seferberlik döneminde bile, birçok yorumcu ve muhalif siyasetçinin öngördüğü gibi olmadı, sınırlar kapatılmadı, evet hayat pahalandı ama ekonomik bir çöküntü söz konusu değil ve yaşam olağan akışı içerisinde devam ediyor. Bir yandan muhalefet ve muhalif basın yayın organlarına baskı artarken diğer taraftan federal kanallarda Rusya’nın Ukrayna siyasetini ciddi şekilde eleştiren yorumcular var.
Bütün bunlara yazdıklarına şu argümanlarla karşı çıkanlar olacaktır: Daha ekonomik yaptırımlar etkisini göstermedi, zamanla gösterecek daha sahadaki durum belli değil yeni gelecek yardımlar tabloyu değiştirecek tek adam sistemlerinin başarılı olma şansı yok, Rusya muhakkak kaybedecek vb.
Cevap olarak sunu söyleyebilirim; ekonomik ve siyasi gelişmeleri öngörebilme sürecinde, var olan teoriler hiçbir zaman tam anlamıyla yeterli olmaz, real şartlar ve öngörülemeyen birtakım gelişmeler bütün teorilerden daha belirleyici olabilir. Unutmayalım SSCB yıkılmadan kısa bir süre öncesine kadar, sistemin kısa sürede yıkılmasının imkânsız olduğu ve uzun vadeli mücadele planları konusunda tezler hazırlayan ve daha sonra da aktif siyaset içerisinde yer almaya devam eden önemli bazı ABD’li siyasetçiler var. Şimdi de tersi olabilir. O yüzden bazı şeyler dışarıdan daha iyi görülse de içerideki dengeleri ve genel havayı iyi izlemek ayrıca dünyanın değişik noktalarında ortaya çıkabilecek gelişmelerin etkisini hesaba katmak gerekir. Bu yönüyle zamanın kimin lehine ya da aleyhine işlediğini öngörmek çok zordur. Ben bütün bunları hesaba katarak şu anki gidişatı anlatmaya çalışıyorum.
KİEV KAZANAMAZ
Savaşın kazananı kim olacak?
Rusya’ya bedeli ne olursa olsun Ukrayna’nın bu savaşı kazanması imkânsız. Çünkü kendisi için hayati önemde. Tabii ki Ukrayna için de. Ama ABD için öyle değil. Çin meselesi çok daha önemli mesela. Zaten Washington bu savaşla ulaşmak istediği hedeflere büyük oranda ulaştı. “Beyin ölümü gerçekleşmiş” NATO’yu canlandırarak Avrupa’yı tekrar kontrolü altına aldı ve enerji kaynakları anlamında Moskova’ya olan bağımlılıklarını ciddi oranda azalttı. Rusya’yı uzun vadeli ve çok zorlanacağı ciddi bir sürecin içine sürükledi. Daha fazlasının yani Ukrayna’nın kesin zaferine oynamanın bütün bu kazanımları ve genelde bölgeyi hatta dünyayı daha global negatif sonuçlara sürükleyebileceğinin farkında. Bu yüzden olsa gerek geçen bir yıl içerisinde tarafların birbirlerine karşı kırmızı çizgileri aştıkları söylenemez.
Her ne kadar kamuoyuna yansıtılmasa da görüşmeler bence şu anda da devam ediyor ama olaya nihai nokta konulacak masaya oturmak için gereken aşama Rusya’ya karşı cephede kazanılacak kesin bir zafer değil, müttefiklerinin, özellikle AB ülkelerinin Kiev’e verdikleri yardımlardan yoruldukları an kaydedilecek.
O saatten itibaren de bu savaş yüzünden askeri kaynaklarını büyük ölçüde yitirmiş ve ‘artık tartışılmaz Rusya tehlikesi’ karşısında savunma desteğine ihtiyaç duyan bir AB çıkacak karşımıza. Tabii ki enerji kaynakları bakımından savaş öncesine göre ABD’ye çok daha bağımlı. Herhalde Ekim 2022’de Kuzey Akım Boru Hattı’na yapılan sabotaj eyleminin kimin tarafından yapıldığına dair kimsenin şüphesi yoktur. Olanlar Amerikalı insan hakları aktivisti Seymour Hersh’in konuyla ilgili makalesinden okunabilir.
***
Uzun vadeli bir sorun ancak diyalog kapıları açık
Son günlerde peş peşe yapılan açıklamalar ve ziyaretleri nasıl yorumluyorsunuz?
Biden’ın Kiev ziyareti Putin’in ise geleneksel halka hitap konuşması tekrar gösteriyor ki; Ukrayna meselesinin uzun vadeli bir sorun. Ama tarafların anlaşmak için diyalog kapılarını açık tuttuklarını teyit eder nitelikte.
Sadece dikkate değer bir gelişme Putin in Stratejik Silahların Azaltılması Anlaşması’na (Yeni START) katılımını askıya alması. Bilindiği gibi bu anlaşma SSCB’nin son dönemlerinde, ABD’nin hazırladığı bir metin. Neredeyse hiç değiştirilmeden ve sadece ABD ve SSCB’nin elindeki nükleer potansiyel üzerinden hareketle imzalanmıştı. NATO üyesi İngiltere ve Fransa’nın elindekiler ise yok sayılmıştı. Ayrıca yok sayılan Çin faktörü de önemli. Rusya’nın yeniden bu anlaşmaya dönmesi için o masada sadece Moskova ve Washington değil Pekin’in de olması gerekecek ve tabii ki Paris ve Londra’nın kontrolündeki nükleer potansiyellerin de bu anlaşmaya dâhil edilmesi şart. Bu arada Çin Komünist Partisi Merkez Komitesi Dış İlişkiler Bakanı’nın, Biden’ın Kiev ziyaretiyle eşzamanda Moskova’yı ziyaret etmesi manidar.
Yaren Çolak /BİRGÜN
