Kaz Dağları’nda değilse ağaç kesilebilir
Son günlerde kamuoyunun en çok tartışılan konularından biri Kaz Dağları’nın Çanakkale tarafındaki Kirazlı bölgesinde siyanürle altın ayrıştırma işi yapacak olan Kanadalı Alamos Gold Şirketi’ne yönelik eylemler. Maden sahasında 150 bine yakın ağaç kesilmesine ve siyanürle altın ayrıştırma işlemine karşı Türkiye’nin her tarafından çevreciler Kirazlı bölgesine günlerdir akıyor. Eylem bölgesi Çanakkale merkezine kaydırılmasına rağmen Kaz Dağları’na ve bölgede yaşayan halkın sağlığına yönelik tehlikelere dikkat çekmek amacıyla başta Çanakkale Belediye Başkanı Ülgür Gökhan olmak üzere bölge milletvekilleri, meslek odaları ve çevreci sivil toplum örgütleri seslerini dünyaya duyurmak için her yolu deniyorlar. Üstelik Kaz Dağları’nda 29 arama ruhsatı var. Bunlardan sadece iki tanesi için işletme ruhsatı verilmiş. Bu 29 tane ruhsat verilen alanda maden çıkması halinde Kirazlı bölgesinin başına gelen Kaz Dağları’nın diğer bölgelerinde de yaşanacak demektir.
Alamos Gold şirketlerinden çok AKP sözcülerinin, milletvekillerinin bu eylemlere tepki göstermesi ilginç. Önce maden sahasının Kaz Dağları sınırları dışında olduğunu öne sürdüler. Sanki Kaz Dağları dışında olursa binlerce ağacı kesmek mubahmış gibi. Ardından kesilen ağaç miktarına takıldılar. Bölgede Orman Bakanlığı tarafından kesilen ağaç sayısının 130 bin değil, 13 bin olduğunu öne sürdüler. Oysa maden sahasını gezenler ve bölgede ağaç sıklığını görenler metrekareye düşen ağaç sayısını hesapladıklarında kesilen ağaç sayısının 130 bin ya da 150 binin çok üzerinde olduğunu rahatlıkla görüyorlardı.
Ormanın katledilmesi bir yana bir diğer konu da bölgenin Çanakkale ilinin içme suyunu sağlayan Atikhisar Barajı’nın 8 km. yakınında bulunması. Çanakkale Belediye Başkanı Ülgür Gökhan, barajın su toplama havzasının korunması için DSİ’nin belediye ile sözleşme imzaladığına dikkat çekerek “Biz bu su toplama havzasını her türlü kirlilikten korumak için sözleşmenin gereğini yerine getirirken bizzat devletin kendisi hem de deprem bölgesi olan bir alanda siyanürle altın ayrıştırma işlemi yapacak maden şirketine ruhsat veriyor” diyor.
Hükümet sözcüleri “Maden şirketine ruhsat verileli yıllar oluyor, akılları şimdi mi başlarına geldi” diyerek yapılan eylemleri küçümsüyor. Oysa Başkan Gökhan, bu konuda yıllardır mücadele verdiklerini, ancak ülke gündemine eylemler sonucunda geldiğini belirtiyor.
Dışarıdan gelen çevre gönüllülerinin eylemlerine maden sahasına yakın köylülerden çok azı destek veriyor. Bunun bir nedeni köylerde birkaç yaşlıdan başka nüfusun bulunmaması ve maden şirketlerinin köylere, çöp konteynırlarına, cenaze arabaları, muhtarlıklara bağış yapmaları. Muhtarlar aracılığıyla köylülere madende iş verileceği vaadi de etkili oluyor. Ama hakkını yemeyelim, bu konuda duyarlı olan köylüler de yok değil.
Dört ayda bu hale getirdiler
En başından bugüne, süreç nasıl gelişti?
2007 yılından beri bu mücadelenin içindeyiz. ÇED raporu öncesinde biz Kaz Dağları Belediyeler Birliği olarak Kirazlı bölgesine eylem için geldik. Bizi alana sokmamaya çalıştılar, zorla girdik. Bu arada ruhsat verilmemesi için belediye meclis üyeleriyle o zaman 2009 senesinde valiye gittik. Aralarında AKP’li, MHP’li meclis üyeleri de var. O arada yasal süreçler sürerken davalar açmamızın yanında mitingler yapmışız ama daha henüz arama, sondajlar yapılıyor o süreçte. Henüz ağaç katliamı başlamamış. Biz tepkiyi gösterince bazen duruyorlar, sonra yeniden başlıyorlar. Sonunda ÇED raporunu iptal ettirdik. En son bundan iki yıl önce burda ağaç kesmeye başladılar. O zaman buraya bütün meclis üyelerini getirdik, yürüyerek tepeye kadar çıktık. Bir daha itiraz ettik. ÇED bozuldu. Bu arada yerel seçim süreci başladı. Ağaç kesimlerine süratle devam ediyorlardı. Sonuçta seçim sürecinde bir anda yeni bir ÇED raporu hazırlandı ve Çanakkale Valisi de imzaladı.
Vali imzalayınca...
ÇED raporu vali tarafından imzalanınca şirket ormana hurra daldı. O zaman biz “bir dakika bir durun” dedik. Burda böyle bir hamle olunca nöbet tutmaya başladık. Adına “Su ve Vicdan Nöbeti” dediğimiz bu nöbet mahallini Balaban köyü alanına kurduk. Vicdan nöbeti dedemizin gayesi görenin vicdanı sızlıyor. Gelip de görenin vicdanı sızlamıyorsa, “idare edin” diyen varsa gelsin söylesin. Maden alanına gidiyoruz, kapıları açmıyorlar.
Milletvekilleri ile geldik. Adam ormana büyük makinelerle giriyor, koca alanı bir günde talan ediyor. Bu bölge dört ayda bu hale geldi. Dört ay öncesine kadar böyle bir durum yoktu. Yol yapıyorlardı, ağaç seyreltiyorlardı. Şimdi öyle değil ki. Tek tek ağaç kesmiyorlar makineler bir anda yüzlerce dönüm arazideki ormanı bir anda yok ediyor. Ayın 5’inde bir eylem yapmak için halka çağrı yaptık. Büyük bir katılım oldu. Bu arada uluslararası platformda konuyu dile getirdik. Sosyal medya üzerinden çağrılar yaptık. Johnny Depp dahil ummadığımız herkesten destek geldi.
Ağaç katliamı işin bir yönü. Bir de siyanürle ayrıştırmanın getirdiği zararlar var.
Biz diyoruz ki, tamam bu adiliği yaptınız. Bu da kötü de... Bizim başlıca hedefimiz siyanürün toprağa değmemesi. Maden arama ruhsatı verilen yer Çanakkale ilinin içme suyu ihtiyacını karşılayan Atikhisar Barajı’nın tam tepesi. Hatta buradan bir dere geçiyor, tam maden alanının altından dolanır, doğruca bizim baraja gelir. Sadece bu dışarıdaki dere. Yeraltı sularını saymıyoruz. Benim de sorumluluk alanım burası. DSİ ile bir protokol yapmışız, bu protokolün beşinci maddesi diyor ki, “Burası uzun mesafeli koruma alanı ve burayı koruyacaksın.” Çünkü buradaki birçok dere, derecik hepsi o haritanın üzerinde belli zaten ve onların hepsi bizim baraja akıyor. Bu haritayı ben çizdirmedim. Bunu Çevre Bakanlığı çizdirdi. Nitekim bir sene bir kuraklık oldu, susuzluk başladı o zaman bizim baraj kuruma noktasına geldi. Bu arada toprak ortaya çıkınca yakındaki köylüler o toprağı ektiler. Biz hemen müdahale edip o ekili alanları sürdük, yok ettik. Çünkü sebze ektiği o alana ilaç atıyor. O ilaç atacak, gübre atacak, belki hayvan ve insan dışkısı olacak ve onlar da önce toprağa sonra da yeraltı sularına karışacak. Çünkü Çanakkale halkının sağlıklı su kullanmasını sağlamak benim görevim.
Siyanür dışında burada suya ve toprağa karışması muhtemel ne tür zararlı kimyasallar var?
Şu ardınızdaki tepe yok olacak. Bu tepenin altında sadece altın yok. Civa var, mobilen var bunlar açığa çıkacak. Hatta kazılan yerde sülfür açığa çıktı. Sülfür çıktığında yağmurla tepemize asit şeklinde yağacak.Siyanür yağması başlayacak daha sonra. Şirketin savunması, “Efendim biz bunu betonla mebranla toprağa karışmasını önleyeceğiz, sızmayacak. Ne zaman? Bu yıl sızmayacak, beş yıl sızmayacak, on yıl sızmayacak belki. Ama burası 1. derece deprem bölgesi. Yenice fay hattı buradan 7-8 kilometre uzaktan geçiyor. 1950’li yıllarda büyük bir deprem oldu ve Yenice yıkıldı, 240 insanımız öldü. Bu bölgede iki fay hattı var. Bir tanesi Saros Körfezi’nden geçer. Bir de Edremit’e inen bu fay hattı. Buradaki bir deprem siyanürün sızma ve toprağa karışma riskini canlı tutuyor.
Yüzde 2 için değer mi?
Başka bir gerçek var, buradan çıkarılacak altının beyan edilen değerinin yüzde 2’si. Haydi dördü olsun. Yüzde 96’sını götürüyorsun? Al, 96’sını bize ver. Çocuk aldatır gibi. Burada çıkacak altının değeri kaç tonsa bu doğayı yeniden yaratmaya yeter mi? Efendim, biz ağaç dikeceğiz. Ağaç dikmek mümkün de bu hale getirmek binlerce yıl alır. Bir de suyu zehirliyorsun. Erozyon olmayacağını kim garanti edebilir? Bu orman insan tarafından bu hale getirilemez. Ekosistemi yok ediyorsun. Orada börtü böceğin, floranın, faunanın oluşturulmasını ne siz ne torununuzun torunu görür. Elimizde bu değer varken bunun binde bir değerine burayı feda etmek akıl kârı değil.
*
Kaz Dağları gerçeği,su ve vicdan nöbeti (II) : Çakıl taşı vermedik altınları verdik.
Kaz Dağları’nın uzantısı olan Kirazlı orman sahasındaki eylem alanına giderken pek çok köyden geçtik. Hepsi de orman içinde birkaç yaşlıdan başka kimsenin kalmadığı küçücük köyler.
(Osman, Şakir ve Hasan Kayalıdağ kardeşler ormanın köylüsü. Hayvancılıkla geçiniyorlar. Yanı başlarında ormandan 150 bin ağaç kesilmesine isyan ediyorlar.)
Yol sormak için bir köyde arabadan indiğimizde diğerlerine göre daha bakımlı bir köy evinin bahçesinde ektikleri sebzeleriyle uğraşan bir çiftle sohbet ettik.
Emekli bir astsubay Halil İbrahim Avcı ve eşi Adalet Avcı, altın madeni için ormanda on binlerce ağacın kesilmesinin yanında, altını ayrıştırmada kullanılacak siyanürün hemen olmasa da uzun vadede hem doğaya hem de canlılara zarar vereceği için tepkiliydiler. Adalet Avcı, bahçedeki sebzelerinin yakındaki termik santral nedeniyle zarar gördüğünü, geçen yıl domateslerinin dalında çürüdüğünü, bu yıl ise biberlerinin hiç olmadığını örnek vererek “Bizim toprağımız verimlidir. Ne ekersen olur. Burası domatesi ile ünlü bir bölge. Termik santraldan önce sebze ve meyvelerde iyi ürün alırdık. Ama artık dalında çürüyor. Bunun bir nedeni olmalı. Su ve hava kirliliği buna yol açar. Yağan yağmur nedeniyle termik santralın çıkardığı kimyasallar bizim topraklarımıza düşüyor. Şimdi de altın ayrıştırmada siyanür kullanılmasının zararının olmadığı yalanını söylüyorlar. Açık havuzlarda havaya, suya karışmayacağının garantisi yok ki” diyor.
Halil İbrahim Avcı ise Amerika’da uzun görev yaptığını belirterek şu saptamayı yapıyor: “Bu yabancı maden şirketleri kendi ülkelerinde niye bu kadar ağaç kesemiyor ve siyanür kullanamıyorlar? Çünkü çevreye duyarlı bir halk ve sivil toplum kuruluşları büyük tepki gösteriyor. O yüzden bizim gibi ülkelere geliyorlar. Devlete verecekleri küçük paylar karşılığında yerüstündeki zenginliklerimizi yeraltında küçücük bir miktara talan etmelerine izin veriyoruz da ondan.”
Bahçelerinde yetişen kiraz, şeftali ve üzümleri ikram ederek eylem sahasındaki çevrecilere selamlarını iletmemizi sıkı sıkıya tembih ediyorlar.
Atatürk ve Pehlevi
Yol tarifini aldıktan sonra eylem çadırlarının kurulduğu yamaca ulaşıyoruz. Çadırlar, Balaban köyünün yamacına kurulmuş. Balaban köyü Atatürk’ün 1934’te İran Şahı Rıza Pehlevi ile bir çınarın altında oturup kahve içtiği köy olarak tarihe geçmiş. O ağaç kurumuş yerine başka bir ağaç dikilmiş. Yeni ağacın üzerine Atatürk ve Rıza Pehlevi’nin kahve içtiği anı görüntüleyen bir pano asılmış. “Bir dağın başında Atatürk ve Rıza Pehlevi’nin ne işi varmış, sadece kahve içmek için mi bu dağın başına gelmişler” diye merak edenler olabilir. Elbette kahve bahane. Asıl amaç, Çanakkale’den bu orman köylerine ulaşan yolu göstermek olduğu için Rıza Pehlevi’ye bu bölgede kahve ikram etmek istemiş. O yol öyle iş makineleriyle değil, köylünün çapa ile kol gücünü kullanarak yapılmış. Kahve içtikleri o ağacın olduğu alanı da çok güzel bir kır kahvesine dönüştürmüşler.
Biz de eylem çadırlarına uğramadan önce burada bir yorgunluk kahvesi içmek için mola verdik. Yan masada üç köylünün de madeni ve orman yağmasını konuştuklarını duyunca önce masadan masaya konuştuk. Sonra masaları birleştirdik. Gözlerinin içi gülen, nüktedan üç yaşlı dayı. Birbirlerine benzerliklerini görünce akraba olup olmadıklarını sorduk. Üçü de kardeşmiş meğer. Osman, Şakir ve Hasan Kayalıdağ kardeşler ormanın köylüsü. Hayvancılıkla geçiniyorlar. Yanı başlarındaki ormandan 150 bin ağaç kesilmesinden dolayı serzenişte bulunuyorlar.
Bize ceza yazıyorlar
Büyük kardeş Osman Kayalıdağ, birkaç yıl önce keçileri orman yetiştirme alanına kaçtığı için ceza almış. Hayvanlarının bir daha ormana girip zarar vermemesi için arazisinin etrafı çitlerle çevrilmiş. Gülünce gözleri tek çizgi halini alan Hasan Kayalıdağ, kendi başına gelenle, şu an madencilerin verdiği zararı şöyle kıyaslıyor: “Biz ormana zarar verirsek birincide uyarı ikincide ceza var. Benim keçilerim orman dikim alanına girmiş. Yetişme sahasına girdiği için ceza aldım. Orman köylerinde tarım zaten yok, hayvancılık da sınırlanınca köylü şehre kaçacak ve devletten iş isteyecek. Ekilecek arazimiz vardı, ama Orman İdaresi ona da el koydu. Eskiden devlet, ormanı biz köylülerden koruyordu. Yani kendi halkından. Haklıydı da yoksa bu orman kalır mıydı böyle. Kadere bak ki, şimdi de biz ormanı devletimizden koruyoruz. Eskiden dedemiz, babamız bu arazilerde boş kalan yerleri sürdü. Orman İdaresi dedi ki, ‘yok arkadaş, burası benim, süremezsin.’ Hatta tapusu ailemize ait arazileri orman kapladığı için elimizden aldılar. Ormanı korumak için kendi arazimizi terk etmek zorunda kaldık. Hayvancılığı da bıraktık. Benim hayvanım o tel örgünün ötesine geçtiğinde ben suçluyum. Madenci girdiği zaman ses yok. Ruhsatı var diye serbest.”
Çıkarılmasın demiyoruz
Sözü bu kez ortanca kardeş Hasan Kayalıdağ alıyor. Madenin hem köylere hem de Çanakkale halkının içme suyuna da zarar vereceğine dikkat çekiyor: “Bu köylerin hatta şehrin bütün suları bu tepenin altındaki derelerden gidiyor. Köyün hayvanları bu sulardan içiyor. Sade doğa bozulmuyor, insan, hayvan bütün canlıların doğası da bozuluyor.
Hayvancılık yapıyoruz. Ağırlıklı olarak çevre köylerin hepsi hayvancılıkla uğraşıyor. Arazide otlayan bunlar. Bunun sadece etinden faydalanıyoruz. Köyümüz 45 haneli bir köy. Arazi ormanla kaplı olduğu için tarım yapacak alan yok. Burası Altınoluk’la birlikte oksijeni en bol yer. Aşağıda bir termik santral yapıldı. Bize çok zararı yok ama aşağı köylüler zarar gördü. Yetkililer denetlemeyi ihmal ettiğinde filtreyi devre dışı bırakıyor. Tam devre dışı olmazsa o gaz salınır mı? Filtre pahalı geliyor. Sıkıntı o zaman başlıyor. Biz madenler çıkartılmasın, termik santral kurulmasın demiyoruz. Ama doğaya da zarar vermeyin.”
Dedeleri Çanakkale gazisiymiş. Deneyimli asker olduğu için ön cephede savaşmış. Bir İngiliz subayının yaklaştığını görünce elbisesini ve postallarını almak için çekip vurmuş. İngiliz subaydan aldığı elbise ve postalları, köyüne döndüğünde 15-20 yıl giydiğini söylüyor torunları. En küçük torun Şakir Kayalıdağ, “Çanakkale’yi düşman geçemedi ama o ülkelerin şirketleri elini kolunu sallayarak geçtiler. Devlet büyüklerimiz hep söylüyorlar ya ‘Biz bu ülkenin bir çakıl taşını vermeyiz’ diye. Çakıl taşını vermiyoruz elbet, çakıl taşı yine bizde de, altınını, kromunu, borunu veriyoruz” diyor.
YABANCI MADENCİNİN UYGULAMA EYLEM PLANI
Dokuz aşamada maden sömürüsü
Efemçukuru’nda Kanadalı Tüprag şirketiyle alt taşeron olarak çalışan ve davalık olan Doğşen Şirketi Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Doğan, yabancı maden şirketlerinin bir ülkenin siyasetçi, bürokrat, basın mensubu, sivil toplum örgütü ve yerel işbirlikçileri ile madenlerin hangi aşamalardan geçerek sömürüldüğünü anlattı.
Şirketlerin, madenden devlete verilen paydan, kesilen ağaca kadar yaptığı her açıklamanın yalan olduğunu belirten Doğan, “Yerli işbirlikçiler olmasa bu sömürü düzeni kurulmaz” diyor ve yabancı şirketlerin operasyonlarını sekiz aşamada şöyle sıralıyor:
1- Öncelikle çalışma yapacakları ülkelerde, tabii Türkiye’de de Maden Tetkik Araştırma ‘Daireleri’ndeki maden saha bilgilerine sahip saha mühendisleriyle ilişkiye girerler. Nerede, ne tür maden var ise haritalarıyla birlikte bütün bilgilere ulaşırlar. Tabii ki aldıkları bu hizmetlerin bir bedeli oluyor. Tüprag özelinde, Maden Tetkik Araştırma da hizmet aldıkları kişinin oğlunu işin başına, halkla ilişkiler müdürü olarak görevlendirmişlerdi. Şimdilerde bu kişi Mehmet Yılmaz, Tüprag Genel Müdürlüğü görevindedir.
2- İlgili bakanla (geçmişte Enerji Bakanlığı idi) ilişkiye girerek çalışmak istedikleri maden sahalarını kapatıp ruhsatlandırırlar. Tepki çekmemek için yerli ortaklar bulurlar.
3- Bölgede itibarlı kişilerin ihtiyaç ve zaaflarına göre, köylülerin taleplerine uygun öneri paketleri, projeleri hazırlarlar. Böylelikle madenden olumsuz etkilenen çevreleri nötralize ederler. Çoğu zaman da bu çevrelere verdikleri sözleri tutmazlar.
4- Sivil toplum kuruluşlarını ikna eder, bu kurumların içinden insanlar devşirirler.
5- Yerel bürokrasi, valilik, kaymakamlık, jandarma komutanlığı, orman bölge ve şube müdürleri ve DSİ ile ilişki kurarlar.
6- Yerelde belediye başkanları, meclis üyeleri, parlamentoda hem iktidar hem de muhalefet milletvekilleri ile yakın ilişki kurarlar. Tüprag’ın o dönemde yakın ilişki kurdukları milletvekilleri Hamdi Türkmen, Hakan Tartan, Bülent Zarif ve birkaç kişi daha vardı. Milletvekillerine olabildiğince projede iş olanakları sağlarlar. Onlara yakın müteahhitlere de malzeme tedariki, hizmet alımı gibi işler verirler. Basın mensuplarına ise aylık ödenekler, bağışlar ve gazete ilanları şeklinde ödemeler olur. Milletvekili ve basın mensuplarını gerekirse tek tek isimlendirerek hangi işlerde hizmet aldıklarını belirtebiliriz.
7- Lehlerinde yasa çıkartırlar. Artık iktidar ve muhalefette birçok kanal açtıkları için (buna Adalet Bakanlığı dahil) bir biçimde kendi çıkarlarını koruyucu yasaları da Meclis’ten geçirtirler.
8- Yasaları uygulamakta direnen mahkeme hâkimi ve başkanlarını, bakanlıktaki ilişkileri sayesinde tayin, sürgün gibi yaptırımlara tabi tutarlar. Bilirkişileri kendilerinin çıkarlarını koruyacak kişilerden oluşmasını sağlarlar. Özellikle bilirkişiler üzerinde çok özenle çalışırlar. Üniversite hocaları başta olmak üzere ciddi bedeller öderler. Davalarına yardımcı olacak özel raporlar hazırlatırlar. Bu raporların bedeli de oldukça uçuk rakamlardır.
9- Devlet kurum ve kuruluşlarına yanıltıcı bilgi ve belgeler sunarlar. Ne yazık ki bu aşamalarda bürokratları çok iyi kullanırlar. Tüprag özelinde bakanlıklara ve kamuoyuna bildirdikleri kesilen ağaç sayısı, gerçek kesilen ağaç sayısının yüzde 25’i kadardır. Ayrıca yeraltındaki cevher madeninin toplam rezervinin yüzde 35’i kayıtlara geçmiş ve devlet bu oranlar üzerinden bedel tahsil etmektedir. Özellikle yeraltı kapalı sistem olması nedeniyle ölçümü çok zordur. Zaten maden sahalarına kimse girememektedir. Yani devletin kaybı yalnızca yüzde oranlarıyla değil, saklı tutulan oranlarda da ayrıca kayıpları vardır.
Katliama karşı çıkınca...
Devletin ve halkın bu kayıplarının yanında bir de doğanın tahribi söz konusudur. Doğada ağaç kesme, bağları tahrip etme konusunda alt yüklenici firmalar itiraz ettiklerinde hemen dayatmalarına itiraz etmeyecek başka müteahhitler bulurlar. Bizimle ilişkisi de öyle oldu. Biz Doğşen firması olarak uygulamanın birçok aşamasında yetişmiş orman ağaçları kesilmek istendiğinde bunun doğru olmayacağını ve bu ağaç kesme, üzüm bağlarını tahrip etme işlemlerini yerine getiremeyeceğimizi belirtmemiz üzerine Tüprag yönetimiyle problem ve çatışmalar yaşadık.
Sonuçta Tüprag Uşak Eşme’de birlikte çalıştığı müteahhidi bir emrivakiyle Efemçukuru şantiyesine sokmuştu. Bizim uğradığımız hak mahrumiyeti karşılığı bir bedel üzerinden karşılıklı anlaşarak protokol yapıldı ve Doğşen aşamalı olarak şantiye alanından çekildi. Ancak aradan uzunca zaman geçmesine rağmen, tazminat bedelinin bir bölümünü ödeyip önemli bir bölümünü ödememeleri üzerine Ankara 14. Asliye Ticaret Mahkemesi’ne dava açtık. Bu dava sürecinde çeşitli entrikalar çevirdiler. Örneğin bilirkişiler üzerinde etkili oldular. Yine dosyaya bakan bir hukukçu bilirkişi dosyadan çekildi. Bütün sözleşme, hakedişler, geçici kabul tutanakları, kesin hesap hakedişleri ve iş deneyim belgeleri; Tüprag antetli ve Tüprag bilgisayarından kendi formatlarına göre çıkmış olmasına rağmen alacağımız tazminat tutarını ödememekte ve bilirkişiler, ikna edebilmektedirler. Bu anlattığım her aşamanın çeşitli belgeleri mevcuttur.
**
Kaz Dağları gerçeği, su ve vicdan nöbeti(III) : Direnköy’ün varoşu bile var.
Kaz Dağları’na sahip çıkmak için kurulan kampta hayat tıpkı çadırların rengi gibi rengârenk.
Kahve molası verdiğimiz Balaban köyündeki kır kahvesinde köylülerle vedalaştıktan sonra yürüyerek “Su ve Vicdan Nöbeti”nin tutulduğu yamaca tırmandık. Alana girdiğimizde rengârenk çadırlar gelişigüzel değil, düzenli bir dağılımla kurulmuştu. Bu çadırlar arasında yollar, kaldırımlar ve dinlenme alanları da yine doğadan toplanan taş ve kütüklerle dizayn edilmişti. Her çadır öbeğinin önünde de bir mahalle adı yazıyordu. “Eylemköy” yazılı pankartın arkasında sıralı olarak dizilmiş çadırların önünde kadınlı erkekli beş çayı içen gruba selam verip oturduk.
Eylemköy’ün muhtarı olduğunu söyleyen Hüseyin Sarı’nın, “Bu mahalleyi bilerek mi seçtiniz yoksa rastgele mi geldiniz” sorusuna bir anlam veremedik. Meğer ben gibi orta yaş ve üstü olanların ikamet ettiği mahalleymiş orası. “Mahallemize mademki kendi ayağınızla geldiniz, o halde muhtar olarak sizin mahallemize kaydınızı yapıyorum” dedi ve hemen ikamet belgemizi doldurdu. Arkasından da yan mahalledeki “Direnköy”ün gençlerine seslendi: “Gençler biz küçük mahalleyiz diye hesaba katmıyorsunuz ama bakın nüfusumuz her dakika artıyor. Bu gidişle biz sizden önce belediye olacağız haberiniz olsun.” Karşı mahalleden yükselen kahkaha seslerinin ardından bir tabak meyve ikramı geldi.
Açılışı Ülgür Gökhan yaptı...Eylemköy muhtarı ve sakinleriyle yaptığımız sohbette mahallenin 18 konutu, 23 de sakini varmış. Muhtar, çadırları konut olarak sayıyordu. Ama karşı mahallenin de hakkını vererek. “Direnköy bizden daha büyük mahalle. Toplamda 83 konuta sahipler. Nüfusu bize göre daha genç. Yakında belediye olmak istiyorlar. Onlar herkesi mahalleye kaydetmiyorlar. Belli kriterleri var. Biz kim olursa olsun kaydediyoruz. Sonuçta rekabet var. Gençler çadırlarını oraya kurunca her gelen genç de bizim mahalleye değil Direnköy mahallesine gidiyor. Çünkü akranları orada.
O mahallenin çadırları uzana uzana dereye kadar indi. Sizin anlayacağınız Direnköy’ün varoşu bile var. Alan yetmeyince bu kez üst tarafımızdan sola doğru yerleşmeye başladılar. Gençler biz dinozorları çepeçevre sararak güvenlik altına aldılar. Yollarını da taşlar ve ağaçlarla inşa ettiler. Hatta yollarına ve mahalle meydanına açılış bile yaptılar. Kurdeleyi de Çanakkale Belediye Başkanımız Ülgür Gökhan kesti. Biz mahallemizin açılışını başkana yaptıramadık ama gençler yaptırdı. Sonuçta orada daha çok seçmen var.”
Herkes bir şeyler getiriyor...Geceleri nasıl vakit geçirdiklerini soruyoruz. Akşamları bir saat süren bir forum oluyormuş. Ardından da gençlerin eğlence ve şov gösterileri başlıyormuş. Biz sohbetteyken yan mahalleden bir genç gelip akşam ritim sazlar konseri olacağını duyurdu. Ritim saz dediysek öyle, davul, bongo, bendir ya da bateri gibi aletlerle yapılan bir dinletiden söz etmiyoruz. Bu ritim sazlar tümüyle doğadadan toplanan kütük, ağaç dalı, taş ve diğer materyallerden oluşuyor. Bunun dışında sosyal projeler üzerinde çalışıyor gençler. Eylem alanını daha yaşanabilir kılmak için.
Yemek sorunları da yok. Kampa gelen herkes orada kalanlara bir şeyler getiriyor. Börekler, sarmalar, kekler, kahvaltılık, meyve çeşitleri ne ararsan var mutfakta. Herkese paylaştırılıyor. Belediye de ayrıca her öğün yemek gönderiyormuş. “Otla ilgili zaten problem yok” diyor muhtar Sarı, her türlü otu rahatlıkla yediklerini söylüyor. Et ihtiyacı olduğunda da şehre iniyorlarmış.
İlk mağduru bir oğlak...Kamp alanında her bölgeden insan var. Çanakkale, Balıkesir, İstanbul, İzmir ağırlıklı. Kars ve Bitlis’ten bile gelenler vardı. Biz oradayken yıllık izinini eylem kampında geçirmek için Zonguldak Ereğli’den biri gelmişti. Almanya plakalı araçlardan anlaşılıyor ki, izine gelen gurbetçiler de bu eyleme destek veriyor. Gece konaklayanlar dışında sadece yiyecek getirip dönen günlük ziyaretçiler de var.
Altın madeninin ilk mağduru da bir oğlak oldu. Maden sahasında açılan çamur dolu çukura düşen oğlak, gençler tarafından çıkarılıp kamp alanına getirildi. Yıkanıp, tedavi edilen oğlak kampta çok mutlu. Ama Çanakkale Belediye Başkanı Ülgür Gökhan, gençlere oğlağın misafirliğine artık son vermelerini ve çevre köylere haber salıp sahibine teslim etmeleri konusunda uyarıda bulundu.
Vebalini ödeyemeyiz
Kirazlı’dan ayrılıp Kaz Dağları’nın sahil kesimine bakan bölgelerde altın madenine karşı etkiyi de gözlemek istedik. Edremit, Ayvalık, Gömeç hattında zeytin üreticileri ve belediye başkanları ile görüştük. Mihmandarımız CUMOK’un (Cumhuriyet Okurları) ilk kurucularından Ahmet Altıparmak, gazetemiz adına bütün randevuları ayarlamış ve bize araştırmacı bir gazeteci gibi bütün bilgileri ve notları hazırlayıp elimize tutuşturmuştu. Eh Cumhuriyet okuru dediğin de böyle olur zaten. Bu gazetenin niye hâlâ ayakta kaldığını merak edenler için bu not.
Gömeç’te önce zeytin üreticileri ile buluştuk. Edremit Körfezi Zeytin ve Zeytinyağı Dernekler Konfederasyonu Başkanı Yahya Ağacık ve Gömeç Zeytinciler Derneği üyeleriyle yaptığımız görüşmede öğrendik ki, madencilerle zeytinciler tam 9 kez karşı karşıya gelmiş. Madenciler, Kaz Dağları’nın Edremit Körfezi’ne bakan alanlarında ruhsat alabilmek için lobileri aracılığıyla TBMM’de zeytin yasasını değiştirmek için baskı uygulamışlar. Edremit Körfezi zeytin ve zeytinyağı üreticilerinin dernekleri ve konfederasyonu da bu yasayı engellemek için tam 9 kez parlamentoda madencilerle kıran kıran mücadele etmiş.
Yüzlerce deprem oluyor...Körfezde zeytin alanlarının imara açılması nedeniyle yıllardan beri daralan zeytin alanları yetmezmiş gibi bir de madencilerin bu alanlara girmesi, zeytin ve zeytinyağı üretimini de tümüyle yok edeceği konusunda kaygılılar. Madencilere karşı verilen mücadelenin öyküsünü konfederasyon başkanı Yahya Ağacık şöyle anlattı:
“Maden lobisinin partisi de yok. Her partiden ağzı laf yapan destekçileri çıkıyor. Bende isimleri de var. Biz hukuk devleti olmazsak iki yakamız bir araya gelmez. Bu maden zaten toprağın altında duruyor, bir yere gittiği yok. Teknoloji geliştiği için gelecekte daha yeni teknikler geldiği zaman çocuklarımız o madeni çıkarır. Bu doğayı bir daha bulamazsınız, bu bize bir emanet. Bunu bitirdik mi bunun vebalini ödeyemeyiz. Bir senede aldığımız değer binlerce aile tarafından paylaşılıyor. Burası tektonik bir bölge olduğu için sürekli bizim hissetmediğimiz yüzlerce deprem oluyor. Sızıntı olmaması, topraktan çıkan ağır metaller, asit yağmurları buranın toprağını, klimasını mutlaka değiştirecektir.
Dünyanın en kaliteli zeytinyağını bir Toscana bölgesi üretir bir de Edremit Körfezi. Biz bunu iyi kullanamadığımız için zeytinyağımızı Toscana fiyatlarına satamıyoruz. Alpler’den sonra oksijeni en zengin bölge olarak kabul edilen bu bölgenin doğasına nasıl kıyılır anlamak güç. Yanımızda Balya örneği var. Fransız şirketlerin çalıştırdığı ilk elektriğin geldiği yer. Şimdi yağmur yağdığında göldeki balıklar ters dönüyor. Balıkesir’in en çok kanser vakasının yaşadığı ilçe. Kirazlı köyde açılan madenin su ihtiyacı saniyede 58 litre. Bu miktar korkunç. 24 saat aralıksız. Eğer bu madenler bu bölgeye gelirse Gömeç’te bir gram su kalmayacak. Nurol’un Burhaniye Karadere’deki altın madeni o civarın bütün sularını kullanacak.”
Doğa mutlaka intikam alır
Kaz Dağları’nda siyanürle altın ayrıştırma işinde doğa katliamıyla baş başa kalacağız.Edremit Körfezi’nin güzelliğini, doğasını ortaya koyan unsurların başında Kaz Dağları geliyor. Bugün körfezde astım hastalarının kendini iyi hissetmelerinin başlıca nedeni Kaz Dağları’dır. Sadece iyot değil. İyotla beraber o oksijenin birleşmesiyle ortaya çıkan bir hava akımı. Sadece deniz, zeytin değil bu bölgenin özelliği. Kaz Dağları belki bize bir saat uzaklıkta duruyor ama onun esintisi, körfez bölgesine kattıkları gerçekten şehrimize hayat veren unsurların başında geliyor. Siz bunu yok ederseniz sadece ormana değil Kuzey Ege’ye bir darbe vurmuş oluyorsunuz.
Dur demek lazım...Ben madende ülkemize verilen o yüzde 2’lik paya takılıyorum. Siz geliyorsunuz ülkemizin yeraltı kaynaklarının tahrip edilmesinin önünü açıyorsunuz. Neyin karşılığında? Yüzde 2’lik bir oran karşılığında. Birinin bana bunu açıklaması lazım. O zaman verme. Niye veriyorsun? Bedava veriyoruz. Bedava da kimse kimseye bir şey vermeyeceğine göre işin arka planında birileri bir şey alıyor diye düşünürüm ben.
Türk toplumu olarak devletle mücadele etmek zorunda kalıyoruz. Altınova’da deniz içinde demir madeni aranıyor.
Altınova denizinin içinden o kumu alacaksınız, böylece Altınova’nın, Sarımsaklı’nın bütün plajlarını bitireceksiniz. Böyle bir dünya var mı? Sadece Kaz Dağları ile de bitmiyor bu iş. Maden adı altında Kuzey Ege’nin çevresine, doğasına büyük bir saldırı var. İnsanların yaşam alanlarını daraltıyorlar. Yerel yönetimler olarak bizler yapıyoruz ama topyekûn bir mücadele şart. Bir şeylere dur demek lazım. Bir maden uğruna insanların yaşam alanlarını daraltmak olmamalı. En ağır yasası Orman Yasası’dır bakıldığında. Tavizsiz bir yasadır, ormanı tahrip edenlere ağır yaptırımlar öngörür. Ama şu geldiğimiz hale bakın. Ormanlarımız devlet eliyle tahrip ediliyor. Bu yasalar delik deşik.
Midilli bile zarar görür Bunu uluslararası boyutta bir kampanyaya dönüştürmeliyiz. Salda Gölü ve Kaz Dağları’na saldırı konusunda yurtdışındaki duyarlı insanların da dikkatini çekmeliyiz. Kanada’nın bayrağında yaprak var, ama şirketleri gelip başka bir ülkenin ormanını tahrip etmekte sakınca görmüyor. Emperyalizm sadece silahlı güçle olmuyor, bazen de böyle oluyor. Biz bunların yerli işbirlikçileri ile mücadele etmek zorunda kalıyoruz.
Midilli’deki su kaynaklarının bile doğduğu yer olarak Kaz Dağları gösteriliyor. Maden sahası Çanakkale’nin Bayramiç kazasında olabilir ama siz sadece o bölgeyi değil, Ayvalık, Edremit, Midilli’ye bile zarar veriyorsunuz. Doğayla oynadığınız zaman karşı tepki veriyor. Madra Barajı yapıldıktan sonra Sarımsaklı plajının kumları azaldı. Çünkü o nehrin alüvyonla taşıdığı kumlar o plajı dolduruyordu. Kaz Dağları’nın tahribiyle de karşı tepkiyi doğa mutlaka verecektir.
***
Kaz Dağları gerçeği,su ve vicdan nöbeti(IV) : Tahtacıların yurduna dokunmayın.
Son söz olarak Hasankeyf, Munzur, Zerattepe, Ünye, Kaz Dağları, Salda Gölü ve daha nice doğa harikası yerlerimiz sizin babanızın malı değil. Bu ülkenin ortak tabiat varlıkları. Çekin ellerinizi oralardan. Torunlarınızın yüzüne bakacak yüzünüz olsun.
Kaz Dağları’nın Edremit Körfezi’ne bakan sahil şeridine Gömeçli zeytin ve zeytin üreticilerinin madencilerle uzun yıllar süren mücadelesini dinledikten sonra tarihi bir Rum konağından bozma belediye binasına geçerek Başkan Mehmet İrem Himam’a konuk olduk. Gömeç Belediyesi 15 yıl aradan sonra CHP’ye geçmiş. Belediye Başkanı Mehmet İrem Himam, yurtdışında eğitim görmüş fizikçi olmasına karşın memleketine dönerek zeytincilikle uğraşmış. Gömeç zeytinciler derneğinde yöneticilik de yapan Himam hem zeytincilik hem de madencilik konusuna oldukça vâkıf. Zira babası Tulun Himam, Türkiye’nin ilk maden mühendislerinden.
Ocakları suyla dolduruyorlar...
2. Dünya Savaşı yıllarında, devletin eğitim için Avrupa’ya gönderdiği 20 kişilik öğrenciden biri olan Tulun Himam, Almanya’da maden mühendisliği okuduğu yıllarda savaş çıkınca devletin yurtdışında eğitim gören öğrencilerine harcırah gönderememesi üzerine Bremen’den bir gemi ile İngiltere’ye geçerek öğrenimlerini bu ülkede tamamlayarak yurda dönüyorlar. Artık bir maden mühendisi olarak ülkesine hizmet verecek olan baba Tulun Himam’ın ilk görev yeri de kapitülasyonlar sonrası, Fransızların terk ettiği Bergama altın madeni. Ancak, Fransızlar, galeri sistemi ile işletilen madenlerin Türkler tarafından işletilmesini önlemek için ocakları su ile doldurup öyle terk ediyorlar. Madenlerin tekrar işletmeye açılması o günün teknolojsiyle mümkün olamıyor.
İşte Gömeç Belediye Başkanı Mehmet İrem Himam’la, konuyu iki yönünü de bilen biri olarak konuştuk. Zeytinin bu bölgenin en değerli altını olduğunu ve aralıksız her yıl ürün verdiğini belirterek “Altın yumurtlayan tavuğu kesmenin tek açıklaması ya tavuğu kesen burnunun ucunu göremiyordur ya da babasını sevmiyordur” diyor.
Sarı Kız Festivali...
Gömeç’ten sonraki durağımız Edremit. Edremit’te belediye binasının önündeki kazlarıyla birlikte Sarı Kız’ın heykelinin önünde durup seyre daldık bir süre. Sarı Kız efsanesi Kaz Dağları’nı, Kaz Dağları da Sarı Kız’ı anımsatır bizlere. Belediye başkanının makamına girdiğimizde köy muhtarları ile yaptığı toplantı da Sarı Kız ile ilgiliydi. 16 Ağustos’ta başlayacak Sarı Kız Festivali’nin programı tartışılıyordu. Önceleri sadece Tahtacı Türkmenlerin Kaz Dağları’nın tepesinde yaptığı törenler şimdi büyük kitleler tarafından sahiplenilmiş. Belediye Başkanı Selman Hasan Arslan, milli park ilan edilmemiş olsa o bölgenin de madencilerin yağmasına uğrayacağını belirtiyor.
Bölgede maden arama ruhsatı için yerli firmalar başvursa da sondaj sonrası rezerve rastlanınca hemen arkasından uluslararası bir firma devreye giriyor. Çoğunlukla da ruhsatı alınan madenler Kanadalı şirketlere devrediliyor. Dünyanın pek çok yöresinde olduğu gibi. Maden konusunda Güney Afrika’dan Şili’ye, Meksika’dan Türkiye’ye “altına hücum” eden bu Kanadalı firmaların alameti farikası nedir? Arkasında hangi güçler bulunuyor?
Gömeç Belediye Başkanı Himam:O TAVUĞUN ADI ZEYTİN
Granitin olduğu yerde altın vardır. Bu matematik kuramı gibi bir şey. Bu dağlar granit dolu. Ama Alp Dağları da granit. Alp Dağları’nda böyle bir faaliyet yok. Dolayısıyla bizim sorunumuz, bizim yönetim sorunumuz haline geliyor. Yönetim bizim altınımızı dış mihraklara peşkeş çekiyor şeklinde yorumlamak istiyorum. Hakikaten mantıksız bir şey. Zaten bizim olan bir şey, zaten altın yumurtlayan bir tavuk var ortada o tavuğun adı da zeytin. Hem de her sene veriyor. Ya ağır metallerAz veriyor, çok veriyor. Bu tavuğu kesmenin ve karnındaki altına ulaşmanın bir mantığı yok. Çünkü karnındaki altın kaynağı sınırlı. Bu altın yumurtlayan tavuğu kesen çiftçinin oğlu ya kördür ya burnunun önünü göremiyordur ya da babasını sevmiyordur. Biz elimizde olan ve her sene bize ürün veren zeytinin, dağların, turizmin ortadan kalkmasını istemiyoruz. İş, çünkü altınla bitmiyor. Çalışma yapılan o maden sahasında sadece altın yok. Altının olduğu yerde başka ağır metaller var. Tamam altını çıkarttınız, ama o tozlar, o ağır metaller her bir yere yayılıyor. Bunlar da çok zararlı maddeler. Bir de devletin bundan öyle büyük bir kârı da yok. Yüz milyon dolarlık yatırım yapmışlar 850 milyon liralık teşvik alıyorlar.
Kaz Dağları’nın Gürpınar denilen bölgesinde ağır metaller var ve kanser oranı yüksek. Bu bir gerçek. Gürpınar’ın kuzeyine, Truva’ya doğru çok büyük fosfat yatakları var. Bu da bir gerçek. Ama eğer burdan toryum veya uranyum çıkartmak isterseniz, burayı yok edersiniz.
Edremit Belediye Başkanı Arslan:RUHSATLAR BİTİRECEK
Biz Tahtacı Türkmenleriz. Çocukluğumuzda ve gençliğimizde her yaz Kaz Dağları’na çıkar, orada bir ay boyunca konaklardık. Kaz Dağı bizim yaşam biçimimiz. Atalarımız 6 yüzyıldan beri bu bölgede. Türkmenler için en önemli gelir kaynağı ormandan kestiği kerestelerdi. Sonra bölge milli park ilan edildi. İyi de yapıldı. Milli park ilan edildiği için maden ruhsatı verilmiyor Allah’tan. Ancak madenciler o milli parklarının etrafını çevirmiş durumda. Bizim bugün Ege ve Marmara Çevre Belediyeler Birliği eskiden Kaz Dağları Belediye Birliği’ydi. Bu dağların bir saldırıya uğrayacağını öngördük. UNESCO’ya başvurarak kültür ve doğa mirası listesine alınmasını istedik ama olmadı. İçi sızlar...Vicdanı olan insan bu talana duyarsız kalamaz. İktidar oraya gelse içi sızlayacaktır. Bunun iktidarla, muhalefetle ilgisi yok. Devasa alanları çevrelemiş ruhsatlar vermişler. Bir farkındalık yaratmaya çalışıyoruz. Buna siyasi bir gözle bakmıyoruz. Kaz Dağları ülkemizin ortak değeridir. Bir maden altı yıl çalışıyor. Altı yıl sonra her şeyi bırakıp gidecek. Orda artık bir şey olma imkânı yok.
Eski haline gelecek deniyor hikâye. Yangın olduğunda ağaç tekrar yetişiyor ama maden sahasında olma şansı yok. Kanadalı kendi doğasına dokunmuyor gelip bizim ormanımızı talan ediyor. Ne insan sağlığını, ne bitki örtüsünü ne florayı, ne su kaynaklarını düşünen var. Bu kıyıma son verilmesi gerekiyor. Biz Ege ve Marmara Çevre Belediyeler Birliği olarak bir eylem planı yaptık. Bizim asıl eylem planımız Kanada büyükelçisine bir mektup yazmak, birlik olarak. Kamuoyu oluşturmazsak verilen ruhsatlar Kaz Dağları’nı bitirecek.
KANADALI ŞİRKETLERİN SIRRI
Bu konuda Yüksek Jeoloji Mühendisi Tahir Öngür, yıllar önce sol.org’daki bir yazısında çarpıcı bilgiler veriyor.
“Dünyadaki borsalara kayıtlı aramacı ve işletmeci madencilik şirketlerinin yüzde 60’ı Kanada’da kurulu. Kanada Maden Arama ve Geliştirmeciler Derneği yöneticisi Tony Andrews’e göre Kanada borsalarında kayıtlı dış yatırımcılar arasında en büyük payı madenci şirketler tutuyor ve bunların şimdi 100’den çok ülkede 8 bin kadar yatırımları var. Bunların çoğu Latin Amerika, Ortadoğu ve Asya’da. Türkiye, başını Meksika’nın çektiği ülkeler dizisinde Kanada’nın ilgisini çekebilen ancak 16’ncı ülke.
Kanada 1997’de, o yıl dünyada maden aramaya ayrılan kaynağın yarısı olan 7 milyar dolar harcamıştı. 2005 yılında dünya maden arama yatırımlarının yüzde 45’ini Kanada şirketleri yaptı. Bu kapsamda 22 milyar Kanada dolarlık harcamanın 12 milyarı buradan geldi. Kimsenin umurunda değil2000’den sonra Kanada içindeki harcamalar da düzenli olarak arttı, 2006’da bir önceki yıla göre yüzde 32 artarak 1.72 milyar dolara çıktı. Bunun 1.12 milyar dolarını küçük şirketler yaptı. 2007 yılı içinde Kanada topraklarında 734 proje için harcanan kaynak 2 milyar dolara yaklaştı.
Kanadalı madenci şirketler iki grup. Aralarında Teck Cominco, Inco, Placer Dome, Falconbridge vb. bulunan büyükleri, senyörler aramadan işletmeye kadar büyük projelerle ilgileniyor. Ancak küçük, girişimci, junior madenci şirketlerin sayısı bunların 8 katı. Bunlar genellikle azgelişmiş ülkelerdeki arama projelerini yürütüyor. 2005 yılında Kanada’da kurulu 730 küçük madencilik şirketinden yalnızca 2’si beşten çok ülkede çalışıyordu.
130 şirket iki ülkede ve 571 şirket de yalnızca tek ülkede çalışan şirketlerdi. Kanada borsalarıyla, borsalarda paralarını büyütmeye çalışan emekli ve sigorta fonlarıyla, orta sınıf yatırımcıları ve spekülatörleriyle, madencilik makine donanım ve malzeme yapımcılarıyla, araştırma geliştirme kurumlarıyla, hükümetiyle, finans ve dış satım örgütleri ile büyüklü küçüklü madencilik şirketleriyle küresel emperyalizmin bir yanında önemli bir yer tutuyor. Gidilen ülkede yaratılan çevre yıkımı, zarar verilen insan sağlığı, tüketilen ve kirletilen su kaynakları, yerlerinden edilen insanları, az sayıda erdemli Kanadalının dışında kimsenin umurunda değil.”
MİYASE İLKNUR / CUMHURİYET
Fotoğraflar: Vedat Arık
|
Alman sismolog Prof. Dr. Marco Bohnhoff, dün yayımlanan bir söyleşide İstanbul'da beklenen depremin kesin olduğunu vurgulamıştı. Sismolog Bohnhoff, depremin 7,0 ile 7,4 arasında bir büyüklükte olacağını söyleyerek “Mesele İstanbul'da bir deprem olup olmayacağı değil, çünkü olacak. Asıl büyük soru işareti ne zaman olacağı konusunda” demişti.
