Rantsal dönüşümün önündeki engeller kaldırıldı: 'Yoksullar kentin daha da çeperine itilecek'(Emre Alım-soL/Özel)
Deprem riskini azaltacağı savunulan yasa değişikliğiyle müteahhitler zenginleşecek, konut hakkı ihlal edilen yoksullar kentlerin dışına itilecek.
Kentsel dönüşüme yönelik düzenlemeler içeren kanun değişikliği Meclis'te kabul edildi. Yüz binlerce yurttaşın konut hakkını ilgilendiren değişiklik, Meclis'ten muhalefetin cılız itirazları arasında sessiz sedasız geçti.
6306 sayılı kanun 2012 yılında, Van depreminden sonra yürürlüğe girdi, bu tarihten sonra pek çok değişikliğe uğradı. Kanun mevcut haliyle dahi Anayasaya aykırı pek çok düzenleme içermekteydi. Kanunun kapsamı ''afet riski altındaki alanlar'' olarak tarif edilirken, yalnızca deprem riski bulunan bölgelere değil, ranta açılması planlanan alanlara uygulandı.
Çok sayıda bilim insanının uyarılarına karşın 6 Şubat öncesinde depremin etkilediği şehirlerde bu kanun kapsamında bir planlama yapılmadı. Buna karşılık, kanunun yürürlüğe girdiği tarihi takip eden yıllarda yoksulların yaşadığı pek çok mahalle riskli alan ilan edildi, bugüne dek bu mahallelerin bir kısmı tahliye edilerek yıkıldı.
Aynı kanuna dair bugün kabul edilen değişikliğin gerekçesindeyse yaşanana dek herhangi bir önlemin alınmadığı 6 Şubat depremi işaret ediliyor. Ranta dayalı bir dönüşüm için hukuki her türlü "engel" bertaraf edililiyor.
Rantsal dönüşümün önündeki engeller kaldırıldı
Yasanın yeni halinin bu zamana kadar süren hukuksuzlukları derinleştireceğini ve yasalaştırılacağını belirten Mimarlar Odası İstanbul Şube Başkanı Esin Köymen, önümüzdeki dönemde daha çok mağduriyet yaşanabileceğini dile getiriyor:
''Daha önce riskli ilan edilen alanlarda ve afetlerden sonra çok sık acele kamulaştırma işlemleri yapıldı. Burdaki durum acele kamulaştırmadan daha farklı. Yeni yasada ‘yeni yerleşim alanı’ bölümü kaldırıldığı için artık boş alanlara değil mevcut yapı stoklarının olduğu alanlar da rezerv alan ilan edilebilir. Kentsel dönüşüm alanında daha önce 3’te 2 çoğunluğun kararıyla uygulamaya geçiliyordu şimdi salt çoğunluk yani yüzde 50+1 yeterli olacak. İnsanların ekonomik olarak gücü olmayabilir. Devletin burada sağladığı teşvikleri ve gerçek kira bedellerini de biliyoruz. Neredeyse 4’te 1’i oranında. Bu durumda varsıl grupların dar gelirler üzerindeki kentsel dönüşüm baskısı artacak. İnsanların başka bir yere gitmek dışında bir alternatifi kalmıyor.''
'Yoksullar kentin daha da çeperine itilecek'
Sürecin ilk adımı 16 Ekim tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan Kentsel Dönüşüm Başkanlığı’nın kuruluşunu düzenleyen Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile atıldı. Kurulan bu başkanlığa verilen yetkiler ve konuşulan değişiklikler, yeni örneklerin keyfi ve hukuksuz bir şekilde yürütülmesini sağlayacak.
Esin Köymen'e göre, yeni yasayla ranta dayalı kentsel dönüşüm herkesi mağdur edebilecek, bugüne dek belirli mahallelerde öne çıkan hukuksuz uygulamalar kentin geneline de yayılabilecek:
''Daha önce 6306 sayılı kanunun uygulandığı gecekondu mahalleleri daha çok Hazine arazileri üzerindeydi. Bugün kendi mülkiyetlerinde de benzer bir durumu yaşayabilirler. Kentin varsıllar ve yoksullar arasında bir gerilimin mekanı haline gelmesidir bu. Bir avuç varsılın yanında geri kalan tüm yoksullar kentin daha çeperine doğru itilecek.''
Hukuki müdahale zorlaşacak
Kanunun yürürlükte haliyle hak kayıplarına neden olduğunu, rant odaklı uygulandığını hatırlatan Avukat Bade Başkan, yeni değişikliklerle olumsuz örneklere hukuki müdahalenin güçleşeceğine işaret ediyor:
''Süreler ve usullerde yapılan değişiklikler ile her türlü itiraz ve dava yolu oldubittiye getirilerek engellenecek, keyfiyetle binlerce insanın yaşadığı mahallelerin yıkımının ve tahliyesinin önü açılacak. Mahkemeye erişim, konut hakkı gibi pek çok temel hakkın ihlal edildiği bu düzenlemeler ile Kentsel Dönüşüm Başkanlığı isimli kurumun inisiyatifine bırakılıyoruz. Bu değişikliklerin deprem gerekçesiyle yapıldığı iddia edilse de, kanun değişikliğine bakıldığında amaçlananın deprem sebebiyle yurttaşların can ve mal güvenliğini korumak olmadığı anlaşılıyor. Daha önce, bu kanun kapsamında açılan davalardan yürütmenin durdurulması kararı alındığı, kimi davaların kabul edildiğini görmüştük. Yürütmenin durdurulmasının reddedildiği durumda bu karara itiraz mümkün olmayacak.''
Başta depremzedeler olmak üzere yoksulların haklarının zarar göreceğini belirten Bade Başkan, düzenlemenin 'sosyal devlet ilkesine' aykırılığına dikkat çekiyor:
"Emekçiler ve mahalleleri kentlerden tamamen çıkartılacak. Bugün deprem riski altında, sağlıksız konutlarda oturan yüz binlerce vatandaşın evinin güçlendirilmesi, boş konutların değerlendirilmesi konuşulmazken dava ve yıkım süreçlerinin hızlandırılmasının hedeflenmesi önceliklerin ne olduğunu gösteriyor. Sonuçta, sosyal devlet ilkesine aykırı bu kanunların uygulanmasıyla Anayasal pek çok temel hak ve hürriyetin de ihlali söz konusu olacak."
Anayasa'nın 57. maddesi ne diyor?
Devlet, şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır, ayrıca toplu konut teşebbüslerini destekler.
Değişiklik yapılan maddeler özetle şöyle:
- Riskli yapılara ilişkin olarak kiracı ve ev sahiplerine yapılan tebligatların “kolaylaştırılması” maksadıyla, riskli yapı tespit işlemi ile yapı tahliyesi ve yıktırılmasına ilişkin tutanağın yapıya asılması, muhtarlıklara ilanı ve e-devlet üzerinden yapılacak bildirimler ile ilerlenmesi yeterli kabul edilecek. Bu yolla pek çok yapının riskli yapı tespit işleminin ve tahliye ile yıkımın habersiz olarak gerçekleştirilmesinin önü açılacak ve dava sürelerinin kullanılması zorlaştırılacak.
- Riskli yapı tespiti ve yıkım için tahliye işlemi ev sahibi veya kiracıların bulunmaması halinde kapalı kapı ve alanların açılması suretiyle, zorla gerçekleştirilebilecek.
- Kentsel dönüşüm için gelir sağlamak maksadıyla, riskli yapıların belirli bir metrekaresinin veya değerinin Kentsel Dönüşüm Başkanlığına devri mümkün olacak.
- Riskli alan ilan edilen mahallelerde, mahallelilerin yıldırılması ve tahliyesi maksadıyla yürütülmekte olan elektrik, su ve doğalgaz gibi hizmetlerin durdurulması yetkisi Bakanlık’tan alınarak Kentsel Dönüşüm Başkanlığına verilecek.
- Uygulamada riskli yapıların yıktırılması için ev sahiplerine önce altmış günden, sonrasında otuz günden çok olmamak üzere belirlenen süreler, tek seferde doksan günden fazla olmamak üzere değiştirilerek zorlaştırılan tebliğ usulü ile hak kayıpları yaşanacak.
- Kanunda hak sahiplerinin kararı ile uygulanan tüm işlemlerde, çoğunluk üçte ikiden yarıya düşürülecek.
- Satış bedellerinin eksik hesaplanması halinde karara katılmayan ev sahiplerinin başvuruları sonucunda satış işleminin iptali ortadan kaldırılacak, aradaki farkın satın alan hisse sahibi tarafından ödenerek ilerlenecek.
- Rezerv yapı alanı olarak ilan edilecek alanların, yeni yerleşim alanı olarak belirlenmesi şartı kaldırılarak mevcut yerleşim alanlarında hukuksuz olarak rezerv alan ilan edilme yetkisi doğacak.
- Plan ilan, askı ve itiraz süreleri kısaltılacak.
- Karar alınması sürecinin uzaması ihtimaline karşı lisanslı kuruluşlar ortaya çıkacak.
- "Yoksul veya dar gelirli" ev sahiplerinin hakları Kentsel Dönüşüm Başkanlığı ile paylı mülkiyet esaslarıyla tescil edilecek ve oturma hakkı verilebilecek.
Uygulamada ne değişecek?
Deprem bölgesinde çok sayıda yıkım, güçlendirme, tahliye, abonelik iptali gibi işlemlerine karşı dava açılmıştı. Deprem bölgesinde depremden önce veya sonra herhangi bir önlem almayan iktidar, kanun değişikliği kapsamında iptal davalarının hızlandırılmasını amaçladığını açıkça belirtiyor.
Savunmaya cevap ve cevaba cevap dilekçesinin ve yürütmenin durdurulması kararına itirazın kaldırılması, tebligatın seri yolla yapılması ve istinaf sürelerinin kısaltılması ile deprem bölgesindeki ev sahipleri başta olmak üzere, hak sahiplerinin mahkemeye erişim hakkı kısıtlanacak. Bu yolla, 6 Şubat depreminde yıkılan on bir ili depremden etkilenen yurttaşların aleyhine yeniden inşasının önü açılacak.
Tek itiraz yolu AYM
Meclis'te kabul edilen yasa değişikliği için gözler Anayasa Mahkemesi'ne itiraz yetkisi bulunan muhalefette. Esin Köymen, itirazın gerçekleştirilmesi için milletvekilleriyle görüştüklerini aktarıyor:
''Yasanın kendisine dava açma yetkimiz yok. Muhalefet partilerinin Anayasa Mahkemesi’ne gitmesi gerekiyor. Raporlarımızı hazırlıyoruz, kamuoyu ve milletvekilleriyle paylaşıyoruz.''
/././
'Kentsel dönüşüm düzeni enkaz altında kaldı, suç ve suçlu bellidir'(Burcu Günüşen-soL/Söyleşi)-(04/05/2023)
TMMOB Mimarlar Odası 6 Şubat depremlerine ilişkin ikinci raporunu önceki gün kamuoyuyla paylaştı. İlk raporunu 11-16 Şubat 2023 tarihleri arasında bölgedeki teknik heyetinin incelemeleri ışığında yayımlayan odanın ikinci raporu ise 29 Mart-2 Nisan 2023 tarihleri arasında bölgede yapılan inceleme ve değerlendirmelerine dayanıyor.
Yaklaşık 200 sayfalık raporda deprem bölgesinde yaşamsal ihtiyaçların karşılanmasından yıkım çalışmalarına afet sonrası sürecin yönetiminde yanlışlıkların, yetersizliklerin ve koordinasyon eksikliklerinin devam ettiği tespitine yer veriliyor.
Depremlerin ardından bölgedeki imar süreçlerinde kamusal ve hukuksal denetimin yok sayıldığına dikkat çekilen raporda, yapılan ihalelere ilişkin bilgilere yer veriliyor. Rapor iktidarın afet ve kriz koşullarını kendi adına bir fırsata dönüştürdüğünün altını çiziyor.
AKP iktidarı depremin ardından sorumluluğu üzerinden atma çabasıyla "kentsel dönüşüm" projelerine karşı çıkanları hedef alırken, Mimarlar Odası Genel Başkanı Eyüp Muhcu soL'a yaptığı açıklamada "6 Şubat depremleri ile iktidarın dayattığı Kentsel Dönüşüm Düzeni enkaz altında kalmıştır. Suç ve suçlu bellidir" dedi.
Muhcu resmi açıklamaya göre 50 binden fazla kişinin yaşamını yitirdiği, 100 binden fazla kişinin yaralandığı depremlerde yıkılan ve ağır hasar gören konutların yarısından fazlasını AKP döneminde yapılan binaların oluşturduğunu dile getirdi.
"Mimarlar Odası 6 Şubat 2023 Depremleri Raporu 2 - Tespitler, Değerlendirmeler, Öneriler" başlıklı rapor üzerine Mimarlar Odası Genel Başkanı Eyüp Muhcu sorularımızı yanıtladı:
'1999 depremleri öncesine göre kentler afetlere daha açık hale getirildi'
Odanızın 6 Şubat Depremleri'ne ilişkin hazırladığı ikinci raporda ülkemizin aradan geçen 24 yılın sonunda geldiği noktanın 1999 Depremleri öncesindeki durumdan daha da geride olduğunu tespit ediyorsunuz. Bunun başlıca nedenleri nelerdir?
6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen Kahramanmaraş merkezli depremlerin 11 ilde büyük yıkım ve can kayıplarına neden olması kentlerimizin afetlere karşı güvenli olmadığını acı bir şekilde ortaya koymuştur. 2000 yılı sonrası AKP döneminde üretilen yeni binalar yıkılan veya ağır hasar gören konutların yüzde 50’den fazlasını oluşturmaktadır.
1999 Marmara Depremleri ve sonrasında; sağlıklı ve güvenli kentler hedefi doğrultusunda kentlerin afet risklerinin azaltılması, mevcut yapılaşmanın güvenli hale getirilmesi; tehlike arz eden yapıların tespit edilerek yenilenmesi, plan bütünlüğüne bağlı olarak yeni yapılaşma alanlarının belirlenmesi gerekiyordu.
Sağlıklı ve güvenli kentleşme hedefi yerine, emlak ve imar rantını önceleyen kentleşme politikaları ikame edilmesi; kentleri ve yaşam çevrelerini 1999 depremleri öncesine göre afetlere karşı daha açık hale getirdi.
Bakanlık ve Toplu Konut İdaresi (TOKİ) eliyle; tüm kentsel ve kırsal alanlar imara açılarak doğal, kültürel ve tarihi değerler sermaye ve yatırım araçlarına dönüştürüldü.
Olası bir afette kullanılması planlanan toplanma alanları yatırımcı ve sermaye sahiplerine tahsis edilerek, bu alanlarda iş merkezi, alışveriş merkezi, toplu konut ve stat yapılmasında bir sakınca görülmemiştir.
Bununla birlikte 6 Şubat depremleri sonrası merkezi ve yerel yönetimlerin ve AFAD başta olmak üzere ilgili ve sorumlu kurumların, afetlere hazırlıklı olmadığı görülmüştür.
Afetlerle ilgili Sivil Savunma Genel Müdürlüğü, Afet İşleri Genel Müdürlüğü ve Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğü kapatılarak kurumların yıllarca süren çalışmalarla oluşan birikim, deneyim ve kurumsal hafıza yok edilmiş; afetlerle ilgili tüm yetkileri merkezileştirilerek AFAD’a aktarılmıştır.
Deprem sonrası ilk müdahale, arama ve kurtarma çalışmalarında var olan deneyim ve birikimlerin de gerisine düşülmüştür. Bu nedenle can kayıplarında büyük artışlar olmuştur.
'Yıkımın nedeni tam da uygulanan 'kentsel dönüşüm' politikalarıdır'
Raporda iktidarın kentsel dönüşüm politikalarının ve imar aflarının depremin yıkıcı etkisini artırdığına ilişkin önemli tespitlere yer veriliyor. AKP iktidarının depremin ardından kentsel dönüşüm projelerine karşı çıkanları suçlama refleksi sizce bu açıdan nereye oturuyor?
2002 yılından bugüne siyasi iktidar, izlediği “Kentsel dönüşüm” adı altında ”rant odaklı” kentleşme politikalarını yaşama geçirmek için; mimarlık ve şehircilik ilkelerine aykırı bir şekilde bütün kentsel ve kırsal alanlarda yapılaşmanın önünü açacak yasal düzenlemeler getirmiştir.
İlk olarak 2005 yılında TBMM’ye Kentsel Dönüşüm ve Gelişim Kanunu Tasarısı olarak sunulan 5366 Sayılı “Yıpranan Tarihî Ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun”; ardından 2012 yılında 6306 Sayılı “Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun” yürürlüğe girmiştir.
5366 Sayılı Kanunla eskiyen ve özelliğini kaybetmiş kent bölgelerinin yeniden inşaası gerekçesiyle kentsel sit alanlarının ve tarihi kent dokularının; 6306 Sayılı Kanunla mevcut yapılaşmanın güvenli hale getirilmesi; tehlike arz eden yapıların tespit edilerek yenilenmesi gerekçesiyle kentsel ve kırsal alanların, tüm çevrenin yapılaşmaya açılmasının, gizli imar affı yoluyla yapılaşma yasağı olan alanlardaki kaçak yapıların meşrulaştırılmasının önü açılmıştır.
Kentlerde kaçak ve plansız yapılaşmaya göz yumulan alanlar, bir kısmı kentin merkezinde olan eski gecekondu bölgeleri ve sanayi alanları, tarihî yerleşim alanları sermayenin yeni yatırım alanları olarak önem kazanmıştır. Rant odaklı olan kentsel dönüşüm uygulamalarıyla alanlarda yerinde iskan sağlanmamış, planlama ilkelerine aykırı imar hak ve ayrıcalıkları ile yeniden yapılaşmaya açılarak kentsel alanlar üzerinden emlak rantı sağlanmasının kaynağı olmuşlardır.
Ülkemizde kentleşme süreçlerinin yeniden yapılandırıldığı kentsel dönüşüm uygulamalarıyla; Anayasa ile koruma altına alınan, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşam ve mülkiyet hakları yok sayılmış, doğal ve yapılı yaşam çevrelerine el konmuştur. Kentler ve kırsal alanlar, tabiat varlıkları, koruma alanları, ormanlar, kıyılar, milli parklar, doğal sit alanları, meralar, yaylalar ve kışlaklar; taşıdıkları doğal ve kültürel değerlerle birlikte hızla, yıkımın ve plansız yatırımların şantiyesi haline gelmiştir.
Bakanlık ve TOKİ tarafından yürütülen; yoğunluk arttıran, bilimsel şehircilik ve planlama ilkelerine uymayan, kamu yararına aykırı rant amaçlı ayrıcalıklı imar uygulamalarının önünü açan dönüşüm amaçlı proje ve uygulamalar yoluyla ve kısa zamanda çok sayıda yapı üretilmesi baskısıyla kentlerimiz; deprem ve tüm diğer afetler karşısında güvencesiz hale gelmiştir.
Ne kentlerimizde ne de kırsal alanlarda bütüncül bir yaklaşımla afet riskini azaltmayı, gelecek nesillere sağlıklı ve yaşanabilir bir yapılı çevre bırakmayı hedefleyecek hiçbir gerçekçi proje üretilmemiştir.
Bu koşullarda gerçekleşen 6 Şubat depremleri ile iktidarın dayattığı Kentsel Dönüşüm Düzeni enkaz altında kalmıştır. Suç ve suçlu bellidir. Bütün yıkım sürecinin baş sorumlusu olan Erdoğan, sorumluluktan kurtulma telaşı içinde, muhalefet ile birlikte TMMOB ve Meslek Odalarını “Kentsel dönüşüm engellemekle…” suçlamaya başladı. Oysa, yıkımın nedeni tam da uygulanan “kentsel dönüşüm” politikalarıdır.
Bir yıl içinde kalıcı konut iddiası: Tepkileri geçiştirmeye yönelik bir aldatmaca
İktidar kalıcı konutları 1 yıl içinde teslim etme sözü verse de raporda dikkat çekici bir tespit de yer alıyor. Buna göre depremzedeler için vaat edilen konteynerlere geçişin bile 4 yılı bulabileceği ifade ediliyor. Depremin ardından halkın barınma sorununa ilişkin tespitlerinizi anlatabilir misiniz?
6 Şubat 2023 depremlerinin üstünden bir ay geçtikten sonra Cumhurbaşkanı ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından; deprem bölgesinin "yeniden ihya ve inşa süreci olarak" bölgede kalıcı konutların bir yıl içinde tamamlanacağı ilan edildi. TOKİ eliyle 200 bin konutun kentlerde 70 bin konutun ise kırsal alanlarda inşa edilmesi öngörülüyor.
Nüfus, konut ihtiyacı, yapı-hak sahipliği, eğitim ve sağlık altyapı ihtiyacı, bölgedeki mevcut çevre düzeni ve imar planlarında yer alan hükümleri ve notları, bölgesel planlama yaklaşımları vb. hakkında kamuoyuyla bilgi paylaşılmamıştır.
Yaklaşık 270 bin konutun 1 yıl içerisinde yapılacağı iddiası gerçeklerle bağdaşmamaktadır. 14 Mayıs'ta yapılacak seçimlere yönelik bir propagandadan ve toplumun tepkilerini geçiştirmeye yönelik bir aldatmacadan başka bir şey değildir.
Bakanlık verilerine göre; 2020 Elazığ depreminden sonra, Elazığ’da yapımı planlanan 24 bin 963 konuttan, 3 yıl içerisinde ancak 21 bin 140'ı tamamlanabilmiştir.
Benzer şekilde, 2020 İzmir depreminde evleri yıkılan ve ağır hasar gören vatandaşlar için TOKİ tarafından yapımı planlanan 5 bin 61 konuttan, 2022 yılı sonuna dek ancak 2 bin 245'i tamamlanabilmiştir.
2003-2022 arasını kapsayan 20 yıllık süreçte TOKİ tarafından 1 milyon 170 bin konut inşa edilmiştir. Buna göre TOKİ yıllık 58 bin 500 konut üretebilmektedir.
Hatay, Kahramanmaraş, Adıyaman ve Malatya’da depremler sonrası ortaya çıkan konut ihtiyacını karşılamaya yönelik uygulamalara başlanmıştır. Dört ilde de kalıcı konut alanlarının kent merkezlerine uzak, tarım arazileri, orman alanları veya doğal-arkeolojik sit alanlarına yakın veya üzerinde seçildiği gözlemlenmiştir.
Bu alanlardaki kalıcı konutlar, merkezi idare Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve TOKİ tarafından hazırlanan planlar çerçevesinde; yerel idare, meslek kuruluşları, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları sürece dâhil edilmeksizin tip projeler olarak tasarlanmış ve yapı üretimine geçilmiştir.
Depremden etkilenen kentsel ve kırsal alanlarda planlama ve yapılaşmaya yönelik süreçlerde;
- Yeni yerleşim alanlarının tüm sosyal ve kültürel donatı ve altyapının yanı sıra kent merkezleri, kentler arası ve bölgesel ilişkiler ve ihtiyaçlar dikkate alınmaksızın bütüncül çalışmalar yerine parçacıl çözümler üretilmesi,
- Yıkım ve kayıplara neden olan yapı üretim ve denetim süreci ile planlama ve yapılaşma yöntemlerinin tekrarlanması, • Bölgede depremsellik koşulları devam ederken inşaat ve yapılaşma faaliyetlerine başlanması,
- Seçilen alanların kent merkezlerine uzak olması,
- Kent merkezi, işyerleri, eğitim ve sağlık altyapısı, sosyo-kültürel ve diğer ihtiyaç duyulan donatıların bulunmaması,
- Orman alanlarına, arkeolojik sit alanlarına, tarım arazilerine yakın olması, bazı alanlarda tarım arazilerinin imara açılması,
- Konut yerleşimlerini tip projeler olması ve yerelin ihtiyaçlarına göre oluşturulmaması,
- Yapı taşıyıcı sistemlerinin ve malzemenin, betonarme tünel kalıp tek tip plan şeması ile çok sayıda konut-yaşam alanı üretilmesi,
- Sürece yerelin katılımının sağlanmaması,
- Yerinde dönüşüm ve yerinde yeniden yapım alternatiflerinin değerlendirilmemiş olması, gelecekte bölgede ve ülkemizde kentsel ve kırsal alanlarda çeşitli sorunlara neden olacaktır. Kalıcı konutlara yönelik planlama ve yapılaşma karar süreçlerinde yukarıda bahsedilen sorunlar nedeniyle kısa, orta ve uzun vadede;
- Eski kent merkezi, işyerleri, eğitim ve sağlık altyapısı, sosyo-kültürel donatılar ve diğer ihtiyaç duyulan donatılara erişim sağlanamaması,
- Kentlilerin kendi yaşam alanlarını kendilerinin tercih edememesi ve bu alanlara yerleştirilen yurttaşların uyum sağlayamaması ve terk etmesi, • kentlerin tarihsel, sosyal ve kültürel dokusunun korunamaması,
- Gelecekte büyük arsa değişimleri ve spekülasyonları ile birlikte rant odaklı uygulamaların ve mülkiyet sorunlarının oluşması,
- Verimli tarım arazilerinin kaybı ve tarımsal üretimde düşüş yaşanması,
- Korunan alanlar, tarım arazileri ve arkeolojik sit alanlarında büyüyen kentsel doku nedeniyle yapılaşma baskısının artması; doğal ve kültürel çevrede geri dönülemez tahribat yaşanması,
- Tip projelerle tasarlanan yapılı çevrenin tek tip yapılaşma ve yaşam biçimleri sunması, nitelikli mimarlık ve tasarım hizmetleriyle yaşam alanı alternatiflerinin oluşturulamaması,
- Bölgede malzeme, işçilik ve imalat, mesleki hizmetlerde yerel olanakların değerlendirilmemesi,
- Kırsal dokunun hızla yok olarak betonarme tip yapı modellerinin hakim olması,
- Yerel mimari birikimin ve yaşam biçimlerinin ortadan kalkması ve kültürel ve sosyal kayıpların yaşanması, söz konusu olacaktır.
'Buğday tarlalarına, zeytin bahçelerine temel atılmaya başlandı'
Deprem sonrası insanlar yeni yapılacak konutların da güvenilirliğini sorguluyor. Raporunuzda bölgede kent merkezlerinin ticari ve finans merkezleri olarak dönüştürülmek istendiğine ve konutların kent merkezleri dışında tarım ve orman alanlarına yakın yerlere yapıldığına dikkat çekiliyor. Bu durumda yeni yapılacak konutlara ne kadar güvenebiliriz?
Betonarme kalıcı konutların yüksek yerlere yapılması, tünel kalıp sisteminin kullanılması ve yapıların 4, 5 katla sınırlandırılması ile güvenli yapı yapılması öngörülmektedir.
Bölgede yapılan tespitlerde ise; jeolojik etütler henüz tamamlanmadan buğday tarlalarına ve zeytin bahçelerine temel atılmaya başlandığı görülmektedir. Ayrıca arkeolojik sit ve orman alanları ve meralar yapılaşmaya açılmaktadır.
Kalıcı konutların bir kısmının sağlam zeminlere yapılması; önemli bir kısmının ise zayıf zeminlere inşa edilmesi söz konusudur.
Ayrıca, uygulamalarda farklı doğa olaylarını bilimsel verilere göre değerlendirmeyen ve sadece yapı sağlamlığını esas alan bir yaklaşım öne çıkmaktadır.
Başta Tarihi Antakya kent merkezi olmak üzere, riskli alan ve acele kamulaştırma kararlarıyla bölgedeki yurttaşların yaşam alanlarına ve varlıklarına el konulmaktadır. Kent merkezlerinin kamusal alan olmaktan çıkmasına, tarihi, kültürel ve mimari mirasın, geleneksel dokunun yok olmasına neden olacak bir süreç başlatılmıştır. Konut alanlarının boşaltılması, yerlerine ticaret ve finans merkezi yapılması programları ve dönüşüm uygulamaları gündeme getirilmiştir.
Kalıcı konutların yer seçimlerinin, tek tip yapı olmalarının, çevre ve kültür değerlerine yaptığı olumsuzlukların yanında; afetlere karşı güvenli olduklarını söylemek mümkün değil.
Depremin ardından yapılan ihaleler: Kamu kurumları tamamen devre dışı
Depremin ardından yeni yapılaşmalarda ihale süreçlerinin kamu denetiminin dışına çıkarılmasını nasıl yorumluyorsunuz?
Yaşanan depremler gerekçe gösterilerek; iktidar; afet ve kriz koşullarını kendi adına bir fırsata dönüştürmüştür. Kamusal ve hukuki denetim yok sayılarak bölgedeki planlama ve imar süreci yeniden yapılandırılmaya başlanmış, kamuya ait kaynaklar, kentler, doğal, kültürel değerlerin yatırım araçlarına dönüştürülmesine odaklanılmıştır.
Afet sonrası müdahale, planlama ve iyileştirme süreçleri mevzuat kapsamında iki farklı düzenleme ile tanımlanmıştır. 2935 sayılı Olağanüstü Hal Kanunu’nda “olağanüstü hal” ilanı, 7269 sayılı “Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun”da ise “afete maruz bölge” ilanı düzenlenmiştir.
6 Şubat 2023 tarihli depremlerin ardından farklı hukuki düzenlemeler getiren bu düzenlemelerden; idarenin ve yürütmenin yetkilerini genişleten ve mülkiyet hakkına ilişkin yargı denetiminden muaf OHAL kararnameleri ile düzenleme yapma yetkisi veren Olağanüstü Hal ilan ederek yürürlüğe sokmuştur.
24 Şubat 2023 tarihinde “6785 sayılı Cumhurbaşkanı Kararıyla “126 Sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Yerleşme ve Yapılaşmaya İlişkin Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi” yayımlanarak yürürlüğe sokulmuştur.
126 Sayılı CB Kararnamesi ile bütün planlama, altyapı, yapı üretimi ve denetimi, teknik ve hukuki altyapı olmadan ihale yapma yetkileri Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve bağlı TOKİ’ye verilmiştir. İlgili Bakanlıklar, Belediyeler ve kamu kurumları tamamen devre dışı bırakılmıştır.
Bakanlığa ve TOKİ'ye verilen yetkiler
Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığına ve TOKİ’ye verilen yetkiler:
- 4342 sayılı Mera Kanunu kapsamındaki meralar ile 6831 sayılı Orman Kanunu kapsamındaki orman alanları da dâhil geçici veya kesin iskân alanlarını resen belirleme,
- kesin iskân alanı olarak belirlenecek mevcut kentsel alanlarda ve köylerde, planlama ve imar uygulamaları onay süreçleri beklenmeksizin yalnızca jeolojik etüt raporu ve zemin etüt raporu doğrultusunda onaylanacak vaziyet planına ve düzenlenecek yapı ruhsatına göre uygulama yapma,
- Geçici veya kesin iskân alanlarında 4342 Mera Kanunu, 6831 Orman Kanunu kapsamında verilen izinler; 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu gereğince kiraya verilen mesire yerleri, orman parkları ve taşınmazlara ilişkin kiralama sözleşmeleri, 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu kapsamında verilen tahsis alanları, 3213 sayılı Maden Kanunu kapsamındaki maden ruhsatları resen iptal etme,
- Geçici ve kesin iskân alanlarında kamu kurum ve kuruluşlarına ait taşınmazlar ile özel mülkiyete tabi bütün taşınmazlar için devir veya acele kamulaştırma kararı alma,
- Altyapı, üstyapı dâhil her türlü inşaat yapma veya yaptırma, arsa paylarını belirleme, cins değişikliği yapma, kat irtifakı, kat mülkiyeti kurma; bu yetkiyi TOKİ’ye veya bağlı, ilgili ve ilişkili kurum, kuruluş ve bunların iştiraklerine devretme,
- Yapım işleri için 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun kapsamında ihale öncesi idarelerce yerine getirilmesi gerekli düzenlemeleri uygulamama yoluyla denetimden muaf ve sınırsız inşaat yetkileri verilmiştir.
Depremden etkilenen kentlerin tamamında acil, geçici ve kalıcı konutların ve diğer donatıların ve yerleşim alanlarının yapılaşmasına yönelik bu kararnameyle birlikte bölgede yapılaşmaya yönelik karar ve ihaleler yayımlanmıştır.
İktidara yakın şirketlere 100 milyar TL
Bu kapsamda; ihale yasası hükümleri aranmaksızın ve kapalı kapılar ardında iktidara yakın şirketlere 100 milyarın üzerinde dağıtılmıştır:
- Adıyaman İli, Merkez İlçesi, Örenli Mahallesi 2. Etap 996 Adet Konut İnşaatları ile Altyapı ve Çevre Düzenlemesi İşi Afet Konutu İnşaat Aşamasında Md İnşaat Sanayi Ve Ticaret Anonim Şirketi & Pilon Yapı İnşaat Turizm Petrol Madencilik Gıda Otomotiv Tekstil İthalat İhracat Sanayi Ve Ticaret Limited Şirketi & Zerkon Beton Ve Yapı Elemanları İnşaat Sanayi Ve Ticaret Limited Şirketi İş Ortaklığı 996 2023/286541 22.03.2023 YAPIM İŞİ Pazarlık (MD 21 B) 1.666.000.000,00
- Adıyaman İli, Merkez İlçesi, Örenli Mahallesi 3. Etap 1075 Adet Konut İnşaatları ile Altyapı ve Çevre Düzenlemesi İşi Afet Konutu İnşaat Aşamasında Ahes İnşaat Ticaret Ve Sanayi Anonim Şirketi 1075 2023/312628 28.03.2023 YAPIM İŞİ Pazarlık (MD 21 B) 1.812.002.053,00 TRY
- Hatay İli, Payas İlçesi, Çağlalık Mahallesi 821 Adet Konut (+7KD) Afet Konutu İnşaat Aşamasında Egemen İnşaat Ve Ticaret Anonim Şirketi, Okyanus 821 2023/168678 23.02.2023 YAPIM İŞİ Pazarlık (MD 21 B) 1.145.000.000,00
- Hatay İli, İskenderun İlçesi, Aşkarbeyli Mahallesi 499 Adet Konut ve Cebike Mahallesi 460 Adet Konut ve 1 Adet 3 Dükkanlı Ticaret Merkezi İnşaatları ile Altyapı ve Çevre Düzenlemesi İşi (2.OTURUM) Afet Konutu İnşaat Aşamasında Sibar Yapı Teknik Ticaret Anonim Şirketi 959 2023/281230 21.03.2023 YAPIM İŞİ Pazarlık (MD 21 B) 1.772.000.000,00
- Kahramanmaraş İli, Dulkadiroğlu İlçesi 2.Etap 628 Adet Konut İnşaatı ile Altyapı ve Çevre Düzenlemesi İşi (2.OTURUM) Afet Konutu İnşaat Aşamasında Baş Yapı İnşaat Taahhüt Ve Turizm Sanayi Dış Ticaret Limited Şirketi, İnkosa İnşaat Sanayi Ve Ticaret Limited Şirketi İş Ortaklığı 628 2023/188282 28.02.2023 YAPIM İŞİ Pazarlık (MD 21 B) 1.118.000.000,00 TRY
- Kahramanmaraş İli Elbistan İlçesi Karaelbistan Mahallesi 3. Etap 428 Adet Konut ve 4. Etap 310 Adet Konut İnşaatı ile Altyapı ve Çevre Düzenlemesi İşi (2.OTURUM) Afet Konutu İnşaat Aşamasında Leda Yapı Ve Proje Taahhüt Limited Şirketi 738 2023/188271 28.02.2023 YAPIM İŞİ Pazarlık (MD 21 B) 1.260.000.000,00 TRY
- Kahramanmaraş İli, Dulkadiroğlu İlçesi, Ağyar Mahallesi 862 Adet Konut ve 1 Adet 5 Dükkanlı Ticaret Merkezi İnşaatı İle Altyapı ve Çevre Düzenlemesi İşi (2.OTURUM) Afet Konutu İnşaat Aşamasında Metro Mühendislik Gıda Maddeleri Sanve Tic. Ltd.Şti. & Mustafa Özaydın İş Ortaklığı 862 2023/199069 28.02.2023 YAPIM İŞİ Pazarlık (MD 21 B) 1.498.000.000,00 TRY
- İli Elbistan İlçesi Karaelbistan Mahallesi 5. Etap 714 Adet Konut İnşaatı ile Altyapı ve Çevre Düzenlemesi İşi Afet Konutu İnşaat Aşamasında En-Ez İnşaat Sanayi Ve Ticaret A.Ş 714 2023/199296 1.03.2023 YAPIM İŞİ Pazarlık (MD 21 B) 1.116.029.061,00 TRY
- Kahramanmaraş İli Afşin İlçesi Gerger Mahallesi 1. Etap 1090 Adet Konut İnşaatı ile Altyapı ve Çevre Düzenlemesi İşi (II. Oturum) Afet Konutu İnşaat Aşamasında Çakır İnşaat İthalatihracat San.Ve Tic.Ltd.Şti. 1090 2023/211115 3.03.2023 YAPIM İŞİ Pazarlık (MD 21 B) 2.040.000.000,00
Şehir hastanesi yapımında ihale şartlarına uyulmamış
Raporda dikkat çeken bir diğer başlıksa kamuya ait yapılardaki yıkım ve altyapıdaki hasarlarla ilgili tespit ve gözlemleriniz... Örneğin Kahramanmaraş Necip Fazıl Şehir Hastanesi'ndeki ağır hasarın fotoğraflarına yer verilen raporda bu hastanede iddia edilenin aksine sismik yalıtım -izolatör- olmadığını dile getiriyorsunuz. Yine 1930-40'lı yıllarda yapılan bazı kamu binalarının ise depremde yıkılmadığını görüyoruz. Bu konuda neler söylemek istersiniz?
Deprem Raporu ile amacımız; depremin etkileri, hasarlar ve sonrası yaşanan süreçle ilgili bilgi kirliliği ve gerçek dışı açıklamaları ortadan kaldırılmak ve gerçekleri kamuoyunun bilgisine sunmaktır. Zira iktidar kamuoyunu yanıltıcı sürekli açıklamalar yapmaktadır.
Necip Fazıl Şehir Hastanesi’nin iddia edildiği gibi sismik yalıtım olmadığıdır. Belli ki, ihale koşulları yerine getirilmemiş. Ve yapı ağır hasar görmüştür.
İktidarın “2000 yılından önceki yapıların yıkıldığı, kendi dönemlerinde yapılan binaların sağlam olduğu…” gibi gerçekle bağdaşmayan açıklamalar yapılmaktadır. Yerinde yapılan tespitlerde ise özellikle tarım alanlarına yapılan yeni sitelerin yıkıldığı görülmüştür.
Adıyaman-Gölbaşı’nda 1934’de yapılan tren istasyonu ve hizmet binaları hasar bile almazken; bölgedeki yeni yapıların yıkılmış veya ağır hasarlı olmaları başka bir örnek.
2000 öncesi ve hatta 1980 öncesi pek çok kamu yapısı ayakta olduğu halde; yeni kamu yapılarının, özel hastanelerin yıkılması gibi pek çok örnek vermemiz mümkün.
Günümüzde inşaat yapım sistemleri, teknolojileri, denetim ve tasarım teknikleri gelişmiş olmasına rağmen güvenli yapı üretimi sorunu yaşanmaktadır. Kentler geçmişe göre afet risklerine daha savunmasızdır.
Bunun nedeni kentleşme ve yapılaşma süreçlerinde “insanı ve doğayı” esas almayan; emlak ve inşaat üzerinden rant elde etmeyi amaçlayan yönetim anlayışlarıdır.
Kentlerin ayağa kaldırılması ve yaraların sarılması ortak sorumluluğumuz
Rapora ve Odanızın bundan sonra yapılması gerekenlere ilişkin değerlendirmeleri hakkında dikkat çekmek istediğiniz başka bir şey var mı?
Yıkılan kentlerimizin ayağa kaldırılmasını ve yaraların sarılmasının ortak sorumluluğumuz olarak değerlendirmekteyiz. Bu nedenle sürecin bilimin rehberliğinde ve kamu yararını gözeten bir anlayışla yönetilmesi şarttır.
Depremin etkilediği ve yıkımlara yol açtığı bölge, doğa ve kültür değerleri bakımından çok zengin bir yerdir. Milli Parklar, Sulak Alanlar, Tabiat koruma Alanları, Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları vb. önemlidir…
Ülkemizdeki 25 su havzasından 4’ü, 30 tarım havzasından 6’sı deprem bölgesinde yer almaktadır.
Farklı kültürel katmanlardan oluşan Tarihi Antakya kent merkezi dünyaca büyük bir öneme sahiptir. Ve mutlaka koruma ilkeleri doğrultusunda ayağa kaldırılmalıdır.
Bölgede kentlerin yeniden ayağa kaldırılması, yeniden canlanması çalışmalarında bütün bu değerleri ve güzellikleri de gören bir bakış açısına gereksinim vardır.
/././
Amaç hak gaspı ve mülksüzleştirme (Hüseyin Şimşek-Birgün)
İktidarın kentsel dönüşüm teklifi kabul edildi. Düzenleme ile özel mülkiyetlerin rezerv yapı ilan edilerek yurttaşların mülksüzleştirmesinin önü açıldı. Afetle mücadele adı altında milyonlar göçe zorlanacak.
6 Şubat depremlerinin ardından hazırlanan, vatandaşın konut sorununu çözmesi beklenirken içerisinde mülkiyet hakkını yok eden düzenlemeler bulunan kanun teklifi, TBMM Genel Kurulu’nda kabul edilerek yasalaştı.
İktidar partisinin kentsel dönüşüm uygulamalarını hızlandırma gerekçesiyle kaleme aldığı ancak başta rezerv yapılarla ilgili düzenleme olmak üzere çok sayıda “vatandaşa karşı” madde bulunan teklife AKP ve MHP milletvekilleri “evet” oyu verirken büyük bir çoğunluğu oylamaya katılmayan muhalefet milletvekilleri ise “hayır” dedi. Teklif, 82 ret oyuna karşılık 238 oyla kabul edildi. Resmi Gazete’de yayımlanmasının ardından yürürlüğe girecek düzenlemeye göre, artık üzerinde yerleşim yeri olan alanlar da rezerv yapı alanı ilan edilebilecek.
Bir yerin rezerv alan olabilmesi için ‘üzerinde yapı olmaması ve meskun mahal dışında yer alması’ şartı artık aranmayacak. Rezerv yapı alanı ilan edilen yerler, dönüşüm için boşaltılıp yerine yeni binalar yapılacak. Şehir merkezlerinde üzerinde yapı bulunan alanlar, özel mülkiyetler, parklar ve askeri alanlar da artık ‘rezerv alan’ ilan edilebilecek.
EV SAHİBİ YOK, POLİS VAR
Artık riskli yapı tespitlerinde ev sahibinin bulunması uygulaması da son buluyor. Buna göre, riskli yapı tespitlerinde eğer mülk sahibi konutunda yoksa polis ekipleri çağrılacak. Polisler, gerekli işlemleri “ev sahibi varmış gibi” gerçekleştirecek.
BORÇLANDIRACAKLAR
Bir binanın kentsel dönüşüme girebilmesi için hak sahiplerinden üçte ikisinin onayını alma zorunluluğu da ortadan kalktı. Artık hak sahiplerinin yarıdan bir fazlasının onay vermesi durumunda bina, kentsel dönüşüm statüsüne alınacak. Kentsel dönüşüme giren yapılar için borçlanan ya da tapusunda haciz bulunan vatandaş, borcunu ödeyemezse mülkiyet hakkını tamamen kaybedebilecek, konutta sadece oturma hakkına sahip olacak. Rantın ve hak gaspının önüne açacak yasayla özetle şunlar yapılabilecek.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, artık mevcutta bina bulunan alanları da rezerv alan ilan edebilecek. Önceden yalnızca boş alanlar rezerv alan ilan edilebiliyordu. Yeni düzenlemede artık mevcut binalar rezerv alan kapsamına alınabilecek. Bakanlık istediği her yeri rezerv alan ilan edebilecek.
• Rezerv alan ilan edilen yerdeki konutlar mahkeme süreci dahil 90 gün içinde boşaltılacak.
• Rezerv alana alınan yerlerdeki konut sahiplerine bakanlık başka bir yerden konut verebilecek.
• Örneğin Kadıköy'de mevcut bir binanın olduğu alan rezerv alan ilan edilip bina 90 gün içinde yıkılabilecek. Konut sahibine ise duruma göre ya aynı yerden ya da başka bir ilçeden, mesela Sultanbeyli'den konut verilebilecek. Bu da yeni borçlanmaları beraberinde getirecek.
• Rezerv alanlardaki imar planı, parselasyon, ruhsat ve iskan aşamalarında bakanlık yetkili olacak, belediyeler by-pass edilecek.
Bu yasayla birlikte Bakanlığın, hareket alanının genişlediğini belirten Şehir Plancıları Odası İstanbul Şube Başkanı Pelin Pınar Giritlioğlu, BirGün TV’ye yaptığı açıklamada, herkesin mülksüzleştirme tehdidi altında olduğunu söyledi.
6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi yasasıyla gelen birçok tehlikenin, son değişikle birlikte de sorunun derinleştiğine dikkat çeken Giritlioğlu, “Rezerv alan kavramını aslında uzun zamandır biz gündeme de getiriyoruz. Çünkü aslında 6306 sayılı kanunda zaten bilerek bulanık bırakılmış bir kavramdı. Yani bilimsel kriterleri yoktu bunun. Şimdi bu sorun daha da derinleşti. Çünkü artık yerleşik alanlar da rezerv alan kapsamı içerisine alındı. Dolayısıyla artık bakanlığın bu anlamda hareket alanı daha da genişlemiş oldu. Ve artık kent merkezleri, yerleşik alanlar, meskün alanlar, insanların çok uzun zamandır yaşadığı, aidiyet duyduğu alanlarda da bir mülkiyet garantisi yok” dedi.
EVLERİNDEN OLACAKLAR
İnsanların kendi evlerinden kapı dışarı edilmesinin önünü açan maddeyi değerlendiren Giritlioğlu, “Böyle bir ihtimal var, tabii ki kimse kimseyi birdenbire kapı dışarıya edemez. Artık evin yok diye dışarıya atamaz ama bunun yollarını getiriyor bu yasa. Deprem riski adı altında tamamen bir mülkiyetin el değiştirmesi süreci başlatılıyor. Deprem bahane edilerek kent merkezinde yaşayan, yaşamakta olan insanlar birdenbire kendilerini başka bir yerde bulabilirler” diye konuştu.
“Zorla tahliyenin yolu açılıyor” diyen Giritlioğlu itiraz mekanizmasının da ortadan kaldırıldığına dikkat çekiyor: “Bu bir hız yasası.İnsanlar hızla evlerinden atılıyorlar. Çıkmazlar ve bununla mücadele etmeye kalkarlarsa, kolluk kuvvetiyle evlerine girilerek tahliye ediliyorlar. Dava süreçleri hızlanıyor, bilirkişilerin bilimsel görüşlerini hazırlayacağı süreler azalıyor. Özellikle canını emanet ettiğin bir yerde, bilimsel görüş raporu apar topar hazırlanamaz. Dava süreçlerinde de öyle. Bakın yürütmeyi durdurma kararlarına itiraz edemeyeceksiniz.
∗∗∗
HEDEFLERİNDE RANTI BÜYÜK İSTANBUL VAR
İlk süreçte İstanbul için özel bir yasa gündeme geldiğini hatırlatan Şehir Plancıları Odası İstanbul Şube Başkanı Pelin Pınar Giritlioğlu, “İptal edilebileceği ihtimali ve uygulanabilirlikten uzak olduğu gerekçesiyle kanunda bir değişikliğe gidildi. En büyük rantın İstanbul’da olduğunu düşününce hedefte diyebiliriz” dedi. Giritlioğlu, yapılması gerekenlere ilişkin ise şunlar söyledi: “Rezerv alan bir kere kamu arazisi olmalı. Ve burada kentin riskli bölgelerini etap etap taşıyacak kamu konutları yapılmalı. Bir tür sosyal konuttan söz ediyorum. İnsanlar yaşadığı yerler, güçlendirildikten sonra tekrar vatandaş geriye dönebilmeli. Yoksa bu sürekli kent merkezinin boşaltılması ve kentin başka birilerine pazarlanması anlamını taşıyor. Böyle bir rezerv alan olamaz. Yani bu amacına aykırı bir şey. Sadece yeni inşaat yaparak insanları daha fazla borçlandırarak, kentin dışına sürerek afetle mücadele etmek diye bir politika olamaz.”
İNŞAAT TEKELLERİNE PEŞKEŞ ÇEKİLECEK
Sol, sosyalist partiler Meclis’te kabul edilen rant yasasına ilişkin açıklama yaptı.
SOL Parti: TBMM’de kabul edilen torba yasa ile geçtiğimiz 12 yıllık yıkım sürecinden doymayan rant çevrelerinin sorunlarına yeni çözümler üretilmiştir. Uzun sürdüğü gerekçesi ile mülkiyet gaspı karşısında hak aramanın yolları daraltılmış, kısıtlanmış ve gasp edilmiştir. Halkın mülküne ey koyma süreci karşısında ortaya çıkan hukuksal engeller ortadan kaldırılmıştır. Planlama bütünlüğünü ortadan kaldırılmıştır. Yapılaşmayı artıracak sürecin önü açılmıştır. Barınma ve mülkiyet gibi temel anayasal haklar rant aracı haline getirilmiştir. Depremler karşısında sağlıklı, güvenli, nitelikli yapılarda yaşamak halkımızın temel hakkıdır. Haklarımızın gaspedilmesine, kentsel ve kırsal alanlarımızın yağmalanmasına, afet riskinin ranta kurban edilmesine izin vermeyeceğiz.
Emek Partisi: Amaç deprem riski altındaki alanların dönüştürülmesi değil, rant odaklı yapılaşmadır.
Kamuya ait taşınmazlar, hazine arazileri sermaye sınıfına ve inşaat tekellerine peşkeş çekilecektir. Yerel yönetimlerin yetkileri tamamen ortadan kaldırılırken, Kentsel Dönüşüm Başkanlığına sınırsız özel yetkiler verilecektir.
Yurttaşlarının mülklerine el konulmasının, barınma hakkının engellenmesinin, yoksul emekçilerin yeniden borçlandırılmasının önü açılacaktır.
Özellikle İstanbul üzerinden yeniden bir sermaye birikimi, mega şehirler, küresel kent planları yapılıyor. Şehir uluslararası tekellere açılırken emekçiler şehir dışına atılacak, geniş ölçekte bir yer değiştirme yaşanacaktır.
YASAL ‘PÜRÜZLERİ’ ORTADAN KALDIRDILAR
İstanbul Okmeydanı’nda, Beyoğlu Belediyesi ile Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından dönüşüm zulmüne karşı direnen Okmeydanı Çevre Derneği Başkanı Rüstem Karakuş, “ Bu afet riski altındaki alanların dönüştürülmesi kanunu aslında sosyal amaçlı konutlar yapmak amacıyla ortaya çıkmış bir kanun değildi. Bu kanunun birçok maddesi daha önce Anayasa Mahkemesi tarafından reddedildi, ortadan kaldırıldı ama şimdi bu yeni hükümet döneminde o reddedilen kanunlar yeni baştan gündeme getiriliyor. Bu işi daha da kolaylaştırmak için yapılan bir düzenlemedir bu. Asıl amaç afet riski altındaki alanların dönüştürülmesi değil rant olarak yapılaşmanın önünü açmak içindir” dedi. Beyoğlu sürecini anlatan Karakuş şu ifadeleri kullandı: “Dolapdere’de, Tophane’de, Kasımpaşa’da vs. bir sürü dokunsan yıkılacak halde bina varken buralardan başlamak yerine Okmeydanı’ndan başladılar çünkü orasının rantı yüksek. Asıl amaç insanlara sosyal konut sağlamak değil, inşaat sektörünü canlandırmak."
/././
Rantsal dönüşüm yasası tamam(Nurcan Gökdemir-Birgün)
ŞANTİYE DEĞİL RANTİYE YASASI
“Şantiye değil rantiye yasası”, “Rantsal dönüşüm yasası” diye nitelenen bu yasa düzenlemesinin esas olarak İstanbul’un kıymetli arazilerini peşkeş çekmeyi hedeflediği, büyük bir vurgun yapılacağı anlatılmaya çalışıldı. Özellikle de teklifin 6’ncı maddesiyle “rezerv yapı alanları” tanımının değiştirilmesinin vurguna yasal kılıf hazırlamayı amaçladığı söylendi. Yürürlükteki yasada rezerv yapı alanı ilanı için üzerinde yerleşim yeri bulunmaması koşulu varken bu düzenleme ile bu zorunluluk kaldırıldı. Bu da özellikle kent merkezlerinde bulunan kıymetli yerleşim yerlerinin rezerv yapı alanı olarak ilan edilmesinin, yurttaşların uzun yıllar biriktirerek sahip olduğu mülklerinin tapularının paçavraya dönüştürülmesi ve bu kişilerin belirsiz adreslere sürülmesinin yolunu açtığı görüldü. İktidar sözcüleri ise amaçlarının bu olmadığını savunarak, “deprem bölgesindeki inşaatlar” için yapıldığı gibi bir duygusal istismarla yasa teklifini savundu.
Sonuçta yasa Meclis’ten çıktı ve onay için Cumhurbaşkanlığı Sarayı’na gönderildi. Onaylanacağı kesin olan bu yasa yürürlüğe girdiğinde yaşanacakları tahmin etmek mümkün, iktidara yakın birçok inşaat şirketinin kent yağması için bu düzenlemeyi beklediği, birçoğunun yola koyulduğu biliniyor.
ŞİŞLİ’DEKİ HUKUKSUZLUKLAR
“Hayır böyle değil, kötü niyetlisiniz” denilebilir. O zaman İstanbul’un Şişli semtinde 16 yıldan bu yana yaşanan bir mücadeleyi hatırlatalım. Taraflar; iktidara yakınlığıyla bilinen bir inşaat şirketi, CHP’li belediye, AKP’li ı bakanlık ve karşılarında mülklerinin ellerinden alınmasına itiraz eden, yıllardır yaşadıkları yerlerden sürülmek istemeyen yurttaşlar…
Meclis’teki iktidar çoğunluğunun attığı adımların adresinin hiç değişmediğinin de çarpıcı bir örneği burada yaşananlar…
Gazeteci Serdar Nazim Yüce’nin de bir süre önce haberleştirdiği bu süreçte yaşananlar özetle şöyle:
Şişli Kaptanpaşa Mahallesi’nde, Şişli Belediye binasının karşısındaki 20 bin 200 metrekarelik kupon arazinin 8 bin 730 metrekarelik bölümü iktidara yakınlığıyla bilinen Taşyapı İnşaat’ın, alanın büyük bölümünde yurttaşların yaşadığı evler, işyerleri bulunuyor. Bu alanda getirisi büyük bir inşaat hazırlanan şirket önce birkaç baraka inşa ettiriyor. Sonra bu barakaları bahane ederek alanla ilgili riskli yapı kararı aldırmaya çalışıyor. Bu kararı verecek denetim şirketi de kolaylıkla bulunuyor. Arsada payı bulunan yurttaşların itirazı üzerine Elazığ İli Riskli Yapı Tespitine İtiraz Değerlendirme Teknik Heyeti itirazı görüşüyor ve beklenen sonuç: İtiraz reddediliyor.
BELEDİYE BAKANLIK ELELE YOLU AÇTI
Süreçte CHP’li Şişli Belediyesi’nin bürokratlarının şirket lehine gayretleri olduğu da tespit ediliyor. Bu arada Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, kanunda çok açık hüküm bulunmasına karşın üzerinde binaların bulunduğu alanı rezerv yapı alanı ilan ediyor. Bakanlıktan kararı çıkarttıran şirket bu kararı da kullanarak üç kamu bankasından milyonlarca dolarlık krediler alıyor. Ardından şirkete 6 milyar liralık bir kredi daha veriliyor.
Bu kredilerin tahsisinde hukuki süreç tamamlanmamasına karşın Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı İstanbul İl Müdürlüğünün şirkete verdiği inşaat ruhsatının etkili olduğunu da belirtelim.
DEĞİŞİKLİĞİN GEREKÇESİ YARGI KARARINDA
Arsada payı bulunan yurttaşlar bu arada yürürlükteki yasaya aykırı bir şekilde rezerv yapı alanı ilanı kararının iptali için mahkemeye gidiyor. Mahkeme en son 26 Nisan 2022 tarihinde bu kararı iptal ediyor. İstanbul 8. İdare Mahkemesi’nin kararındaki bir ifade hukuk dışılığın altını çizerken TBMM’de iktidar partisi milletvekillerinin oylarıyla kabul edilen bu kanunun sonuçlarını ve kimlere yarayacağını da deşifre ediyor:
“…”Rezerv Yapı Alanı” olarak belirlenmesine yönelik idari işlemin iptaline yönelik Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na karşı açılan iş bu davada:
-Bölgenin ve taşınmazın fiili durumunu göz önüne alındığı planlarda ‘meskun bir alan’ olması sebebiyle ‘rezerv alan’ kapsamına alınmasının fiilen hangi soruna çözüm olduğunun anlaşılamadığı…”
Kararda denilen şu: “Üzerinde iskan varsa ve yaşanmayı imkansız kılacak bir sorun yoksa rezerv yapı alanı ilan edemezsin” deniliyor. Bu süreç tamamlanmadan şirketin yardımına iktidar yetişiyor. Bu engeli kaldıracak bir yasa düzenlemesi Meclis’ten geçiriliyor. Kanunun yürürlüğe girmesinin ardından artık yargı “meskun alan” diyerek rezerv yapı alanı kararlarını iptal edemeyecek.
REFERANSI ERDOĞAN
Kimlerin kent yağmasından nemalandığının sayısız örneği biliniyor, bu yasa değişikliği ile kalan sınırlı arazinin de yağmalanmasının yolu açıldı.
Recep Tayyip Erdoğan’ın 17-25 Aralık sürecinin önemli aktörlerinden olan eski Çevre ve Şehircilik Bakanı Erdoğan Bayraktar’a, “Müslüman uşaktır yardımcı ol” talimatı verdiği Taşyapı Yönetim Kurulu Başkanı Emrullah Turanlı’nın servetine servet katmasında katkısının olup olmadığı sorusunun yanıtını biz veremeyiz. Ama bildiğimiz bir şey var, Turanlı’ya son büyük yardımın da Meclis eliyle yapılmış olduğu…
/././
EMEP: Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı imar aflarıyla evleri de tabutluğa çevirdi (Evrensel)
EMEP, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı bütçesinin 284 milyar TL olmasını eleştirerek, bakanlığın kentsel dönüşüm adı altında rantsal dönüşüm yapan bir bakanlık olduğunu belirtti.
Emek Partisi Genel Başkan Yardımcısı Sedat Başkavak halkı sağlıklı bir çevre, ucuz insanca yaşanılabilir konut hakkından mahrum bırakan Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın bütçeden 284 milyar TL alması ile ilgili açıklama yaptı
“PEK ÇOK YURTTA ASANSÖR ÇAKILMALARININ BİR SORUMLUSU BU BAKANLIKTIR”
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının bağlı kuruluşlarla birlikte bütçeden alacağı payın yaklaşık 284 milyar TL olarak açıklandığını, TOKİ, İller Bankası ve Emlak Katılım Bankası gibi diğer kuruluşların bütçeleri de eklenince pek çok bakanlıktan büyük bütçeye sahip bir bakanlık olduğunu belirten Başkavak; “Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Kamusal hizmetlerin ticarileştirilip özelleştirilmesi ve devletin şirket gibi yönetilmesinin vurgun, talan ve tahribatın en bariz örnekleri bu bakanlık üzerinden yürümektedir. İş güvenliği ve yapı denetimleri gibi asansör denetimlerini de kamusal hizmet alanından çıkartıp ticari şirketlere açan düzenlemeler yine bu bakanlık eliyle yürütülmektedir. O nedenle başta Aydın KYK olmak üzere pek çok yurtta ölüm ve yaralanmalara yol açan asansör çakılmalarının bir sorumlusu da bu bakanlıktır” dedi.
Başta nehir ve ırmaklar olmak üzere su havzalarının yanı başına sanayi tesisleri kurduran, ormanların içine taş ocağı, çimento fabrikası izni veren, tarım alanlarını maden, enerji ve inşaat şirketlerinin talanına açanın da bu bakanlık olduğunu vurgulayan Başkavak şunları söyledi; “Ordu ilinin toplam arazisinin yüzde 74’ünü maden arama sahası ilan ederek, tarım alanlarının yüzde 76’sına, orman alanlarının yüzde70’ine, meraların yüzde 64’üne maden ruhsatı vererek tarım ve ormanlık alanları maden şirketlerine peşkeş çeken bu bakanlığın adının Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı olması da ayrı bir çelişkidir.”
Evden başlayarak çöpü yerinde ayrıştırmak üzere bir çabası olmayan bakanlığın sıfır atıktan anladığı market poşetini 25 kuruşa satmak olduğunu ifade eden Başkavak başta Adana ve Mersin olmak üzere atık ithalatıyla ülkeyi Avrupa’nın çöplüğü haline getirenin de yine Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı olduğunu belirtti.
“EV SAHİPLİĞİ DEĞİL KİRACILIK ARTMAKTADIR”
Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının, yaptıkları sosyal konut projeleriyle konut ve kiralarda görülen artışı durdurduğu iddiasının da koca bir yalan olduğunun alıtını çizen Başkavak şu ifadeleri kullandı; “2002’de nüfusun yüzde 73’ü kendi evinde otururken 2019’da bu oran yüzde 58,8’e inmiştir. Ev sahipliği değil kiracılık artmaktadır. AKP iktidarında yaşayacak konut, bir hak olmaktan çıkıp yatırım aracına dönüşürken hem konut fiyatları hem de kiralar aşırı yükselmektedir. Bir yanda küçük bir azınlık tapu üstüne tapu dizerken diğer yanda milyonlar aldığı maaş kadar kiray yatırmaktadır.”
“BELEDİYE HİBELERİNDE AYRIMCILIK YAPAN BAKANLIK”
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının İller Bankası üzerinden belediyelere verdiği hibe ve kredilerde ayrımcılık yapan bir bakanlık olduğuna işaret eden Başkavak; “2021 Yılında yüzde 100 hibe verilen 191 belediye projesinden 188’i (yani yüzde 98,4’ü) Cumhur İttifakı ve kayyum belediyelerine aittir. 2019-2021 yılları arasında 994 belediyeye yaptığı 2.628 araç yardımının yüzde 97’si Cumhur İttifakı ve kayyum belediyelerine gönderilirken günlük masrafı 15 milyon lira olan saraya bile 5 araç alarak, halktan toplanan vergilerle oluşturulan bakanlık bütçesi iktidarın harcamaları için kullanılmıştır” dedi.
“BİRÇOK HASARLI YAPI BU BAKANLIK ELİYLE YASAL STATÜ KAZANDI”
Aralıklı olarak çıkarılan imar aflarının devlete gelir kaynağı olarak görülürken, gerekli kontroller yapılmadan depreme karşı dayanıklılığı denetlenemeyen, pek çok hasarlı yapının para karşılığı bu bakanlık eliyle yasal statüye kavuştuğunu belirten Başkavak. 2018’de çıkarılan imar affıyla 7 milyon 86 bin kaçak yapının ruhsatlandırıldığını hatırlattı.
“KENTSEL DÖNÜŞÜM ADI ALTINDA RANTSAL DÖNÜŞÜM YAPAN BAKANLIK”
1999-2022 arası toplanan 83 milyar 621 milyon 941 bin TL (yıllık ortalama kurla 38,2 milyar dolar) deprem vergisinin “deprem dirençli kentler” oluşturmak yerine duble yol, köprü vb yerlere harcanmasına yol verenin de bu bakanlık olduğuna işaret eden Başkavak; “Kentsel dönüşüm adı altında yapılan rantsal dönüşümler yargıya takılınca devreye riskli alan tespitini sokarak önce riskli alan ilan edip, sonrada kentsel dönüşüm adı altında rantsal dönüşüme başlayan yine bu bakanlıktır” dedi.
“İnsanları en temel hakları olan sağlıklı bir çevre, ucuz insanca yaşanılabilir konut hakkından mahrum bırakan bir iktidarın şehircilik politikası emekçi halkı değil başta inşaat tekelleri olmak üzere enerji, sanayi ve maden şirketlerini korumaya hizmet etmektedir. Bu düzen değişmelidir” diyen Başkavak Emek Partisi olarak emekçilere şu çağrıyı yaptı
- “KYK yurt asansörlerinde gençlerimizin ölmediği,
- Tarım ve ormanlık alanların maden, enerji ve inşaat şirketlerine peşkeş çekilmediği,
- Ülkeyi Avrupa’nın çöplüğü haline getiren atık ithalatının durdurulduğu,
- Depremlerde can vermeyeceğimiz, deprem dirençli kentlerin oluşturulması için kaynak ayrıldığı,
- İnsanca yaşayacak sağlıklı sosyal konutlar için ucuz kredi ve kira koşullarının sağlandığı,
- Bakanlık ve bağlı kuruluşların bütçesinin iç edilmediği bir ülke için mücadeleyi yükseltelim.”
- (derleyen: mstfkrc)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder