Moğollar: Yıkımın atlıları/Prelüd -Serdal Bahçe-
Neden Moğol istilası diğer Asyalı istilalardan daha derin bir iz bıraktı? Yarattığı korku mu? Yarattığı yıkım ve travma mı? Diğerlerinden daha kalıcı izler bırakması mı?
Asya yeryüzündeki kara parçalarının üçte birini oluşturur. Heyula gibidir. Nüfusun ise neredeyse % 60’ına ev sahipliği yapar. Her zaman böyleydi. En azından kadim kayıtlar öyle diyor. İlginç olan kıta büyük bir bölümü itibarıyla bu kadar büyük bir insan kitlesini beslemeye hiçbir zaman muktedir olmadı. Coğrafyacılara göre kıta beş büyük parçadan oluşur: Stepler/tundralar, çöller, yüksek platolar, heybetli sıradağlar ve nehirlerin beslediği verimli vadiler. Sonuncusu aslında tüm yüz ölçümünün çok ama çok küçük bir bölümünü oluşturur. Stepler en büyüğüdür; Sibirya’dan Orta ve Doğu Asya’ya, oradan Ural Dağları’na kadar binlerce kilometre uzanırlar. Büyük bir bölümü Sibirya’nın dondurucu soğuğunun da etkisiyle buzlar altındadır. Geri kalanı ise kışın sıcaklığın – 15 ile -35 derece arasında oynadığı, yazın ise kurak ve verimsiz, sessiz bir derinliktir. Burası atlıların, yıkımın atlılarının sislerin içinde saklandığı ve aniden saldırdıktan sonra geri döndükleri bir Araf gibidir. Halklar, diller, kültürler için bir öğütme makinasıdır stepler. Karıştırarak yok eder stepler.
Yüksek platolar ise hem ulaşılması hem de terk etmesi zor büyük düzlüklerdir, bir tür uygarlıklar masasıdır her biri. Tibet Platosu, Dekkan Platosu, Moğolistan Platosu, yüksek İran Platosu. Platolar hem güvenli barınma merkezleridir, hem de aç yırtıcıları kendisine çeken tuzaklardır. Yüksek İran Platosuna giren Moğollar ve Türkler hem kan akıttılar hem de orada kaybolup gittiler. Hindistan’daki Dekkan ise Akhunları, İskitleri, Afganları, Türkleri, Moğolları, ve hatta Makedon İskender’i kendi inine çekti, onları görünüşte hâkim kıldı ancak yavaş yavaş öğüttü onları.
Ve çöller, aşılmaz, ıssız gibi görünürler, ancak kalbi besleyen gizli damarlar gibi işlerler. Büyük Gobi, onun yanında daha küçük Taklamakan, şimdiki Türkmenistan’daki Karakum, Özbekistan’daki Kızılkum, ve pek tabii ki Büyük Arabistan çölü. Çöl yerleşimcilerin ve atlıların değil, develi tüccarların mekânı oldu. Asya hem ticaret hem de yağma demekti. Stepler atın, çöller hörgüçlü devenin mekânı olageldiler. Çöller ölüm kisvesi altında akıcı bir yaşam anlamına geldi her zaman.
Ve sıradağlar; Tienşan, Altay, Karakurum, Kafkas, Zagros, Pamir, Hindikuş ve yeryüzünün gökyüzüne doğru yönelttiği en büyük yumruk; Himalayalar. Her kıtanın sıradağları vardır. Ancak Asya’nınkiler heybetli ve gigantiktir, uzunlukları havsalayı, yükseklikleri tahayyülü zorlar. Asya’da sıradağlar, başka yerlerdeki sıradağlar gibi doğal engeller değildir sadece; onlar aynı zamanda meydan okumadır. Sadece yaklaşanlara, aşmak isteyenlere karşı değildir meydan okuma, onlara uzaktan bakanlara da meydan okurlar. Böylece Asya’da akan insan seli, tüccarlar, yıkımın atlıları, düzenli ordular, kaşifler, misyonerler, onları aşmaya çalışmak yerine uzaktan seğirtmeye çalışırlar.
Ve vadiler; ve vadileri besleyen nehirler. Bir tür jeo-materyalist sapkınlığa düşmeyelim deriz ama “Asya’nın tarihine hangisinin katkısı daha büyüktü; insanların mı, nehirlerin mi?” diye sormaktan da kendimizi alamayız. Asya’da verim ve yaşam, ortada merkezde değildir; orası ürkütücü sisli steplerin, platoların ve çöllerin egemenlik alanıdır. Verim ve yaşam Asya’nın çevresinden fışkırmış çıkıntılardadır; Hint alt kıtası, Anadolu, Hindiçin. Ve nehirlerin sarmaladığı vadilerdedir yaşam. Avrupa’nın, Afrika’nın ve Amerika’nın nehirleri yalnızdır, tek başlarına akarlar. Nil, Amazon, Ren, Tuna, Mississippi ebedi yalnızlıklarını kabullenmiş bir şekilde akarlar. Oysa toprakları verimsiz ve çorak, ve yalnızlık hissine kapılmanızı sağlayacak kadar sessiz Asya en azından nehirlerinin yalnızlığına son vermiştir ortaya çıktığı anda. Asya’nın nehirleri çoğunlukla eşleriyle birlikte akarlar ezelden beri. Fırat (Euphrates) ve Dicle (Tigris); Amu Derya (Oxus, Ceyhun) ve Sir Derya (Jaxartes, Seyhun); İndus ve Ganj; heybetli Yangtze ve Sarı Nehir. Birbirlerine kavuşamazlar, ve hatta bazen uzaklaşırlar, ama birbirlerine duydukları ebedi özlem arlarında yaşamın fışkırmasını sağlar. Fırat ve Dicle’nin aşkı Mezopotamya’yı, Amu Derya ile Sir Derya’nın zamanın başından bu yana bitmeyen dansları Maveraünnehir’i, İndus ile Ganj arasında sanki küsmüşlercesine denize doğru büyüyen açıklık Hint alt kıtasını, ve Yangtze ile Sarı Nehir arasındaki gerilimli ölümsüz çekişme verimli Doğu Çin’i yarattı. Ölümsüz nehirlerin ezeli konumlanışlarından ve ebedi çekişmelerinden insanlığın en büyük uygarlıkları doğdu. Asya bir beşik oldu, zenginliği de yıkımı da yarattı. Uysallığı ve vahşi bir açlığı yarattı. Verimli vadiler ve stepler arasındaki tarihsel gerilim donukluğu değil, akışı ve hareketi yarattı. Sadece saldırıyı değil, savunmayı da yarattı. Sadece ölümü değil, yaşamı da yarattı. Avrupa asri zamanlarda moda, daha ihtişamlı; olsun varsın, ama Asya ölümsüzüdür.
Steplerden sökün eden aç akıncılar, hayallerini süsleyen zenginliklere, kendilerinin olmayan, kendilerinin üretmediği zenginliğe el koymak için öngörülmeyecek bir şekilde çıktılar sisli steplerden, nehir yollarından, sıradağların etrafından sızdılar yaşamın olduğu yerlere; üretimin, tarımın olduğu, parlak ve gösterişli, ama aslında bir o kadar da hakkaniyetsiz ve çürümüş uygarlıkların tepesine çöktüler. Kimler gelmedi ki steplerden yüksek platolardan? Avrupa’yı saran sarmalayan ve her yanına kendi damgasını vuran Hint-Avrupalılar (gerçekten var mıydılar?) o sisli steplerden geldiler. Germenler, Slavlar, Alanlar, İskitler, Hunlar, Avarlar, Macarlar, Bulgarlar, Türkler, Peçenekler ve yıkımın atlıları Moğollar Uralları aştılar, ve adını Zeus’un kaçırarak iğfal ettiği (ki ne ilk ne de sonuncu herzeydi bu yediği) zavallı Europa’dan alan kıtayı yıktılar ve yeniden yarattılar. İktisatçı Schumpeter’e borçluyuz “yaratıcı yıkım” kavramını. Büyük bir hınçla yıktılar, yok ettiler; ancak yıktıkları öyle büyük bir boşluk yarattı ki, onu kendilerinden de hallice bir şeyler katarak yeniden yaratmak zorunda kaldılar. Yıktıklarına öykündükçe kendileri olmaktan çıktılar. Germenler Latinleşti, Slavlar Germenleşti, Hunlar ve Bulgarlar Slavlaştı, Türkler Rumileşti ve İranileşti, Moğollar ise hızla Türkleşti. Asya’dan kopup geldiler. Kimini arkadan kovaladılar, kimi ise Asya’da gidecek, ele geçirecek başka yeri kalmadığı için sökün etti Avrupa’nın içlerine. Asya kustu, onun kustuklarını Avrupa yuttu.
Asya, genç Avrupa’yı hem ürküttü hem de büyüledi. Asya hem korkunç bir bilinmezlik hem de efsanevi bir El Dorado idi bir vakitler Avrupa için. İpek Yolu hem ipekli hem de baharat getirdi, ama sadece bunları getirmedi. Mistik ve cezbedici zenginlik hikâyelerini de taşıdı kervanlar. Ailesiyle Kubilay’ın sarayına seyahat eden Marco Polo sadece zenginliği değil, daha zengin olan kıtanın gizemini de arıyordu. İktisat tarihçileri şahitlik ediyor, 1500 yılında kadar Asya zengin, Avrupa fukaraydı. Asya’nın verebileceği pek çok şeye karşı Avrupa’nın verebileceği pek az şey vardı. Başka bir ifadeyle Asya metropol, Avrupa ise varoştu; Asya merkez, Avrupa ize güdük bir periferiydi. Ama kapitalizm, ah işte kapitalizm…
Zengin ama tehlikeli bir kıtaydı. Uzak değildi, insanların yaşadığı diğer tüm kıtalara değiyordu bir tarafıyla. Urallar ve Kafkas Dağları, ve Marmara Denizi onu Avrupa’dan ayırıyordu, ama kesinlikle uzakta tutamıyordu. Sina yarımadası onu Afrika ile komşu yapıyordu, ama onu öteleyemiyordu. Danimarka doğumlu ama Rus uyruklu bahtsız denizci Vitus Bering’in keşfettiği dar boğaz (topu topu 80 km genişliğe sahip), kendi adıyla anılan Bering Boğazı onun Amerika’nın dibinde bitivermesini sağlıyordu. Endonezya ve Filipinler üzerinden Avustralya’nın ensesinde nefesini hissettiriyordu. Kısacası eğer içinde bir öfke, bir patlama vuku bulursa, hepsine birden kusabiliyordu içindekileri. Ancak bu kusma işleminden en fazla zarar gören genellikle Asya ile arasındaki sınır kolayca geçilebildiği için Avrupa oluyordu. Bu nedenle Avrupalı tutucu tarihçilere göre Asya Avrupa’nın anti-teziydi; daha kültüralist bir bakış açısına sahip olanlara göreyse Avrupa, Asya’nın alter egosuydu. Hangisi doğru?
Tarih Asya’dan korkan sağcı tutucu tarihçileri haklı çıkarmasa da korkularını tetikleyecek olgular sunmaktaydı kuşkusuz. 452’de Roma’nın kapılarında Attila’ya Roma’ya dokunmaması için yalvaran papa Büyük Leo’nun içine düştüğü alçaltıcı durum herhalde Greko-Romen Hristiyan dünyasının hafızasına kazınmıştı. 711’de adını verdiği Cebelitarık’ın kayalık kıyılarına büyük bir orduyla ayak basan Tarık bin Ziyad ancak 21 yıl sonra Poitiers’te Çekiç Charles (Charles Martel) tarafından durdurulabilecek bir fırtına yaratmıştı. Ya Çekiç Charles onları durduramasaydı Araplar nereye kadar giderlerdi acaba? Şarlman’ın kutsal imparatorluğu Asya’nın içlerinden kopup gelen Macarlarla uzunca süre kıyasıya mücadele etmek zorunda kalmıştı. Bizans İmparatorluğu Asya’dan gelen Avarlar, Peçenekler, Selçuklu Türkleri ile yıpratıcı ve tüketici savaşlar vermişti. 1396’da Osmanlı sultanı Bayezid (Yıldırım olan) mini bir dünya savaşı olarak kabul edilebilecek Niğbolu’da bileşik Avrupa ordusunu yenince korku yeniden hortlamıştı. Bayezid mi? Osmanlı tahtındaki en atak, en pervasız padişah olabilir. Öne doğru saldırmaya hazırlanırken arkadan hançerlendi, başka bir Asyalı, aksak Timur tarafından yenilerek dizginlendi. Onun torununun oğlu Mehmet (Fatih olan, aslında büyük dedesinin nerdeyse bir benzeriydi, sadece ona göre daha ihtiyatlıydı) zaten ahı gitmiş vahı kalmış Bizans’a son darbeyi vurdu, Konstantinopolis, İstanbul düştü. Düşmeden önce gerici bir nifak yuvası olmuştu zaten (İstanbul’un tarihinde ilericilik değil, gericilik vardı her daim). Avrupa’daki etkisi çok büyük oldu. Asya’nın son büyük çıkışlarından birisiydi bu. Sağcı tutucu Avrupalı tarihçiler, ve güya sosyalist anti Sovyetik Avrupalılar için Kızılordu’nun Moskova’nın varoşlarından başlayarak, Nazileri süpürerek Berlin’in bile batısına, Almanya’nın kalbine ilerlemesi de Asya’nın en son büyük çıkışıydı.
Ancak onları ve hatta Arapları, İranlıları, Türkleri, Çinlileri ve Hintlileri en çok ürküten ve beşeri hafızada en büyük hasarı bırakan Moğolların gelişiydi. Bu yazı dizisinin başlığına ilham kaynağı olan James Chambers’ın bir dönem ünlü olan kitabının adına (Şeytan’ın Atlıları – Devil’s Horsemen) göre Asya’nın sisli steplerinden aniden kopup gelen bu fırtına şeytanın atlılarıydı. Neden Moğol istilası diğer Asyalı istilalardan daha derin bir iz bıraktı? Yarattığı korku mu? Yarattığı yıkım ve travma mı? Diğerlerinden daha kalıcı izler bırakması mı? Bugün sıradan birinin haritada yerlerini bile gösteremeyeceği Ordos’tan, Kerülen Irmağı’ndan başlayan bu fırtınanın askeri olarak çok uzunca bir süre hiç yenilmemesi mi? Önüne gelen her şeyi yerle bir etmesi mi? Din, dil, ırk fark etmeksizin tüm toplumları en küçük hücresine kadar sarsması mı? Belki de hepsi birden.
Moğolistan Asya’daki en az yaşanılası yerlerden biridir. Dağlarla çevrili bu plato kışın çok soğuk, yazın ise nem azlığından dolayı kuraktır. Moğol İmparatorluğu tarihçisi Timothy May Cengiz’in yeryüzüne ayak bastığı 12. ve 13. yüzyıllarda tahminen daha nemli olduğunu belirtiyor. Toprak ve iklim tarıma uygun değildi. Tarım yok ise kentleşme yoktu. Cengiz’in çağında hayvancılıkla geçinen göçer kabilelerden oluşan oldukça geri bir toplumsal düzeye sahipti. Kabileler etrafında örgütlenmiş ve kan bağlarıyla bağlanmış toplum açlık ile kıt kanaat yaşama arasındaki sınırı belirleyen ince, kopmaya hazır bir ip üzerinde yürümekteydi çoğunlukla. Bir tür ilkel kabile feodalizmi hâkimdi ancak artık yok denecek kadar az olduğundan han ve nökerleri (hanın has adamları), ve diğerleri arasındaki materyal refah farklılıkları gözle görülemeyecek kadardı. Kan davaları, yağmalar, baskınlar, hayvan ve kadınların gasp edilmesi vaka-i normaldendi. Kısacası ölüm sıradandı, elinde orağı uzaklarda değil, yakınlarda dolaşmaktaydı. Cengiz, Timuçin olarak doğmuştu, istisna değildi; büyük han olana kadar ölümle birlikte gezdi, ölümle birlikte yürüdü, onunla büyüdü. Daha dokuz yaşında boynuna uzunca bir süre takacağı ağır tahta bir boyunduruk vuruldu, esir edenler istediklerinde kolayca öldürebilirlerdi. Boyundurukla her an ölümü bekleyen bu küçük çocuğun başlattığı kasırga bundan 70 yıl sonra Avrupa’nın doğu sınırlarına ulaşacaktı. Boyunduruktan 70 yıl sonra Moğol orduları hem Macaristan’ı hem de Polonya’yı ele geçirecekti. Cengiz’in efsanevi doğum yeri Burhan Haldun Dağı’ndan Polonya’ya yaklaşık 5000 km, ve Macaristan’a ise yaklaşık 6000 km vardı. 70 yıl içinde bu kasırga 6000 km’yi kat etti, Asya’nın en doğusundan Doğu Avrupa’ya kadar yoluna çıkan her şeyi süpürdü. Nasıl ve neden?
Devamı sonraya…
/././
Çukur -Engin Solakoğlu-
CIA destekli sözde düşünce kuruluşlarının yönlendirdiği Batı basınının bütün çabalarına karşın HTŞ’nin Suriye’yi yönetemeyeceği açık. Esasen hedeflenen de bu aslında.
Salgın bir hastalık gibi yayılıyor emperyalizm. Filistin ve Lübnan’dan sonra şimdi Suriye’de. Kendi adıma, bir yandan öfkelenirken bir yandan öğrenmeye çalışıyorum.
Suriye’de iktidarı ele geçiren HTŞ’nin gerçek yüzünün ortaya çıkması iki hafta dahi sürmedi. Mezhepçi infazlar ve buna tepkiler yayılıyor. Cihatçı geleneği tanıyanlar için sürpriz değil. HTŞ İdlib’de kurduğu baskıcı ve mezhepçi düzeni aynı kadroyla şimdi Suriye’nin hâkim olduğu kısmına yaymaya çalışıyor.
Lideri ismini değiştirdi, sakalını düzeltti, kravat taktı ama örgütün geri kalanı bu makyajdan pek etkilenmiş gözükmüyor. HTŞ’nin başı ayrı, ortası ayrı, tabanı ayrı telden çalıyor. Birleştikleri tek nokta İsrail’in çıkarları. Ne diyor HTŞ’nin Şam Valisi: “İsrail’le sorunumuz yok”. Bırakın Suriye topraklarının işgal edildiği gerçeğini bir kenara, Gazze’deki son hastaneyi de yıkan İsrail’le sorunu olmayanın insanlıkla sorunu var demektir.
Colani’nin iktidarını sağlamlaştırmak için uygulamaya koyduğu pragmatik hareket tarzının HTŞ içindeki Kafkasyalı ya da Orta Asyalı cihatçılar bakımından fazla bir bağlayıcılığı olmadığını tahmin etmek pek güç değildi başından beri. Geçen her gün o tahminleri doğruluyor.
Kırsal alana yerleştiğimden beri bütün yeteneksizliğime rağmen kendimce marangozlukla uğraşıyorum. Henüz bir tahtayı düzgün kesebilmiş bile değilim ama yine de öğrendiğim birkaç şey var. Bunlardan birincisi kullandığın cilâ ne kadar kaliteli olursa olsun elindeki kereste kötüyse o cilâyı kusuyor kısa sürede. Suriye’de gördüğüm tam da bu.
Dinciden, mezhepçiden bırakın demokratı, insan çıkartmak bile çok zor. CIA destekli sözde düşünce kuruluşlarının yönlendirdiği Batı basınının bütün çabalarına karşın HTŞ’nin Suriye’yi yönetemeyeceği açık. Esasen hedeflenen de bu aslında. İsrail’in ayağına dolanmayacak kadar dağınık ve güçsüz bir Suriye. O arada, şu veya bu mezhepten diye insanların katledilmesini umursayan olmayacak.
Başta yaşam hakkı olmak üzere, insan hakları, sadece Batılılar için geçerli belli ki. Filistinli çocuklar, Suriye’de yaşayan Aleviler o kapsamda değerlendirilmiyor. Salt bu noktadan bile sabaha kadar Batı’nın ikiyüzlülüğünden dem vurabilir, emperyalizme sayfalar dolu sövebiliriz. Ancak mesele o kadar basit değil. ABD ve benzerlerinin alçaklıkları, bölgedeki müttefiklerinin desteği olmadan bu kadar başarılı olamazdı.
O müttefikler sadece değişen meşruiyet derecelerine sahip devletler veya iktidarlar değiller. Belirli bir düşünce yapısı, Ortadoğu’da emperyalizmin en sadık ortağı. “Düşünce yapısı” diyerek, insanın en değerli özelliklerinden birine, düşünme yetisine hakaret etmek de istemiyorum ama daha uygun bir karşılık bulamadım.
Mezhepçilikten söz ediyorum. “Benden olduğu halde tam benden olmayan, her konuda benim gibi davranmayan, benim inandığımın yüzde yüzüne inanmayan ortadan kalksın” anlayışı olarak da tarif edebiliriz. Kısaca “çukur” da diyebiliriz. Öylesine körleştirici bir şey ki bu, emperyalizmin kadrolu koçbaşı İsrail’e karşı direnmekten bile önemli görülüyor. İsrail saldırganlığına karşı gösterilen direnişe destek vermeden önce “direnişi gösteren hangi mezhepten” diye bakılıyor. Ben bunu jeopolitik bir analiz bağlamında ele alıyorum ama aslında hayatın her alanını kapsayan ağır bir hastalık bu.
İran veya Yemen’deki Husiler İsrail’in kafasına füze atarlarken size “bunlar aslında İsrail’le anlaştı” dedirtebilecek ölçüde vahim bir akıl yoksunluğundan söz ediyorum. Bir başka örnek İsrail’in yıllardır Beşar Esat’la iletişimde olduğuna dair haberin Akepe megafonları tarafından servis edilmesi. Haber Yediot Ahronot gazetesine ait. İsrail’in sağcı anaakım gazetesinin iddiasının özü şu: “İsrail Esat yönetimiyle yıllardır iletişim halinde”. İçeriği okuduğunuzda karşınıza çıkan manzara ise çok farklı. İsrail Rusya aracılığıyla Esat’la birkaç kez temas kurmaya çalışmış ama Esat yanıt vermemiş. Suriye’nin devrik liderinin bütün hayatı “günah” üzerine kurulmuş bile olsa, salt bu yüzden “cennetlik” sayılır bana sorarsanız. Hiç değilse İsrailli yetkililerle istihbarat paylaşımı yapmadığı gibi, Cumhurbaşkanını da atlı törenle karşılayıp “bağrına basmamış”.
Esat’ı veya İran’ı İsrail’in gizli ortağı olmakla suçlayanların mezhepçi ekibin bir de “seküler” görünümlü yol arkadaşları var. Onlar da PKK’yı, YPG’yi İsrail ve ABD’nin maşası olmakla suçlayanlar. O suçlama yerden göğe kadar doğru da olsa, bir sıkıntı var. Aynı toplulukların NATO üyeliğine, Türkiye’deki ABD üslerine karşı olduklarını hiç duymuyoruz örneğin. “ABD Dedeağaç’ta, Girit’te üs kurdu. Yandık bittik” dediklerinde kastettikleri aslında şu: “ABD biz varken başka maşa kullanmasın!”
Daha fazla dağıtmadan Suriye’ye geri dönelim.
HTŞ militanları eski rejimin sorumlularının yakalanması bahanesiyle Alevi nüfusun yoğun yaşadığı yerlerde terör estirmeye başladılar. Alevi halk ise buna tepki gösterip sokaklara döküldü. Gerek Batı’daki gerek buradaki çarpık parmaklar derhal İran’ı gösterdiler. “İran Suriye’deki yenilgisinin acısını çıkartmak için Aleviler’i kullanıyor” demeye başladılar.
Bu noktada bilinçli olduğunu düşündüğüm bir cehalet var. Suriye’de Aleviler ve Şiiler yaşıyor. Mezhepçi kellelere bakarsan hepsi aynı. Oysa gerçek farklı. Suriye Alevileri, Şiilerin aksine, İran’daki herhangi bir dini otoriteye bağlı değiller. Bir başka deyişle, İran’ın dini lideri Hamaney kendince bir hikmet yumurtladı diye sokağa dökülmüyorlar. Kendi ülkelerinde insan muamelesi görmek istiyorlar hepsi o. Batı’da ve Türkiye’de Suriye’yi devletsizleştirme projesinin mimarları bu İran yalanını özellikle yayıyorlar. Ortak amaçlarından biri de İsrail’in ve ABD emperyalizminin bölgedeki çıkarlarını korumak.
Suriye’ye dair bir başka yalan da Esat rejiminin bir “Alevi” diktatörlüğü olduğu. O yalanın kaynağını da birçok başka melanet gibi, İngiltere ve ABD’de buluyoruz. Örneğin, British Journal of Middle Eastern Studies adlı süreli yayının Kasım ayında yayınlanan sayısında Yaron Friedman’ın kaleme aldığı makale görünüşte Suriye’daki Alevi nüfusunun “gerçek” sayısını ele almayı amaçlıyor. Bununla birlikte neredeyse her paragrafta “Alevi diktatörlüğü” iddası dile getiriliyor. Oysa bırakalım eski yönetimin yapısını bilmeyi, Suriye tarihini, bu bağlamda Baas Partisi’nin siyasal temellerine biraz olsun aşina olanlar bakımından bunun gerçekle en ufak bir ilgisi olmadığı açık. Yaron Friedman’ın Hayfa Üniversitesi’nde görevli bir akademisyen olduğu bilgisini de buraya sıkıştırıp devam edeyim.
Baas partisini beğenmeyebilirsiniz. Ben de meftunu değilim. Ancak partinin Suriye’de mezhepten ve dinden bağımsız bir Arap ulusu yaratmayı hedeflediği, Suriye’deki devlet kadrolarında, orduda ve özellikle de sermaye sınıfında Sünni ağırlığı bulunduğu nettir. Bunun akademik olarak tartışılması dahi ahlaksızlıktır. Gelin görün ki, işe yarıyor. Siyasal İslamcı ve mezhepçi tayfa İsrail tarafından eline tutuşturulan bu yalan üzerinden nefret söylemi yayıyor.
Aslında bizdeki İsrail uzantılarının derdi başka. Cumhuriyet ve aydınlanmayla hesaplaşmalarını Alevi düşmanlığıyla açığa vurmuş oluyorlar. Türkiye halkının büyük bir bölümünü, sermayenin asırlık ihanetine rağmen hâlâ yeterince sersemletememiş, susturamamış, köleleştirememiş olmanın acısını Alevilerden ve kendi hurafelerini paylaşmaya yanaşmayan Cumhuriyet insanından çıkartmaya yelteniyorlar.
Arkaları kuvvetli görünüyor olabilir ama yetmez. Şu an yenilmiş görünen Cumhuriyet devriminin yarattığı birikimi ve birikimden beslenmiş milyonları ürkütemez, geri adım attıramazlar.
O çukura düşmeyiz! Karşı koyarız ve yeneriz. Bunun için tek yapmamız gereken mezhepçiliğin karşısına başka bir mezhepçilikle değil, emeğe, bilime ve aydınlanmaya dayanan örgütlülükle çıkılmasının mümkün olduğunu anımsamaktır.
/././
Lenin’le olmak! 100. yılda saygıyla -Gamze Yücesan Özdemir-
Yıl bitmeden, daha güçlü selamlayalım. Sosyalist ufku konuşmamız gereken bugün yere, göğe, dağa, taşa Lenin diye seslenelim.
2024 yılı, Lenin’in 100. ölüm yıldönümüne karşılık geldi. Kapitalizm kendisiyle birlikte tüm halkları ve gezegeni açık bir yok oluşa sürüklerken, sosyalizmi kurmuş olan Lenin’i heyecanla ve dirençle selamladık mı? Dünyada ve ülkemizde bazı sosyalist partiler “Lenin yılı” ilan ettiler, bazı sosyalist çevrelerde konferanslar, paneller düzenlendi, bazı dergiler sayılarını Lenin’e ayırdı. Ama yoksulluğun ve sömürünün bu yiğit savaşçısı için sönüktü. Yıl bitmeden, daha güçlü selamlayalım. Sosyalist ufku konuşmamız gereken bugün yere, göğe, dağa, taşa Lenin diye seslenelim.
Bugün burjuva siyasetinin içi boş kavramlarına, imkansız vaatlerine hapsolmayan ve ona tutsak olmayan bir siyasete ihtiyacımız var. Ekonomisiyle, kurumlarıyla, toplumsal ilişkileriyle, kültürüyle ve değerleriyle başka bir toplumu var etmeye ihtiyacımız var. Bu, Lenin’le olmak değil mi? Evet, Lenin’le olmak. Onunla olmak için çok neden var.
Lenin’le olmak siyasal ufku sosyalizm olarak görmektir. Devrim sözcüğünün ve fikrinin ayak bağı haline geldiği bir zamanda devrim fikrini canlı tutmaktır. Kapitalizmin ideologları Sovyetler Birliği’nin ve sosyalist bloğun dağılmasının ardından “başka alternatif yok” dediler. “İlla ki geleceğe bakacaksanız, ancak distopyalar görürsünüz” diye eklediler. Bu, kapitalizmin ideologlarından beklenebilir bir söylemsel stratejiydi. Ama sol liberaller de bu kervana katıldılar. Genelden özele, bütünden tekile, tarihsellikten konjonktüre, tutarlılıktan eklektisizme, sınıftan kimliklere yöneldikçe gelecek hayali de tanınmaz hale geldi. Geleceğin toplumunu hedeflemek, onu inşa edecek iradeyi oluşturmak, onun için sorumluluk almak ve o topluma doğru yürümek totaliter ve baskıcı bir genelleme olarak tanımlandı. Bugün kapitalizmin içinde kalarak geliştirilen talepleri aşan bir siyasal ufka, sosyalizme mecburuz. Gerektiğinde her şeyi bir kenara bırakarak… Lenin’in İkinci Enternasyonel’den kopuşunda olduğu gibi… Yeniden defterler tutarak…
Lenin’le olmak, siyasal özneyi işçi sınıfı olarak tanımlamaktır. İşçi sınıfıyla ittifakları da devrim için ve emperyalizme karşı değerlendirmektir. Son yıllarda siyasal özne muğlaklaştı. Etnisite, toplumsal cinsiyet ve kimliklerle şekillenen bir “ötekiler” kavrayışı hakim oldu. Toplum içindeki farklı konumlanımları adlandırmak için ezilenler, madunlar, sınıf-altı, prekarya, kent paryaları gibi tarihsel maddecilikle uyuşmayan kavramlar entelektüel bir coşkuyla dolaşıma sokuldu. Sol entelektüellerce sahiplenilen kesişimsellik kavramı, sınıf, cinsiyet ve etnisiteyi adaletsizlik ve zulüm üreten mekanizmaların aksları olarak kavradı. Bu akslar arası hiyerarşik bir sıralamayı reddetti. Sınıfı, sosyal gerçekliği açıklayan birçok parametreden birine indirgemeye çalışırken büsbütün anlamsızlaştırdı. Oysa ki biz, Lenin gibi, yeniden hatırlamalıyız değer yasasının içinde çalıştığı politik alanı.
Sınıf, kapitalist üretim ilişkilerini hem açıklama hem de onu aşma gücüne sahip analitik kategori ve tarihsel öznedir. Lenin’in de hep benimsediği gibi, kendi sınıf çıkarını hem içinde yaşadığı toplumun ortak çıkarı hem de insanlık çıkarı olarak örgütleme potansiyeline sahip olan biricik sınıf işçi sınıfıdır. Ayrıca toplumsal birliği kurma kapasitesine sahip bir başka tarihsel ve evrensel özne yoktur. Son yıllarda yaşanan en temel gelişme ise, sınıf içi katmanların birbirlerinden hiç olmadığı kadar ayrışması ve gündelik kültürel süreçlerinin farklılaşmasıdır. Diğer yandan bu parçalanma, genel proleterleşme süreciyle paralel ilerlemekte ve yapısal bir benzeşmeyi de zorlamaktadır. Önümüzdeki günleri ve yaşamı farklı kılabilecek tek şey sınıfın siyasal özne olarak tarih sahnesine çıkmasıdır.
Lenin’le olmak emperyalizmle köklü bir hesaplaşmanın tarafı olmaktır. Emperyalizm hep gündemdedir ancak çoğu yerde solun duruşu muğlaktır. Ortadoğu kan olup akmaktadır, emperyalistlerin insan haklarına dayalı değer ve kurumlar ihraç etme politikaları tümüyle iflas etmiştir. Sol iddiasında olanlardan ise güçlü bir ses yükselmemektedir. Geçen yıl ülkede mecliste yapılan NATO oylamasında, devrimci ve sosyalist geleneğinin devamı olan yapılardan gelen vekillerinden, tek birinden “Hayır” oyu çıkmamıştır. Ne denir buna? Emperyalizme karşı olma, emekçi sınıflarla birlikte yol almanın temelidir. “Ama”sız, “fakat”sız, “aslında”sız bir duruşunuz yok ise emekçilerin yolundan ayrılmışsınız demektir.
Lenin’le olmak, örgütün mücadelenin parçası olduğu yerde kök salmaktır. Son yıllarda hem dünyada hem ülkemizde yükselen itirazlarda, ortaya çıkan forum, platform, parti gibi deneyimlerde “yataylık”, “farklılıklarla yan yana durma”, “merkezsizlik” ve “lidersizlik” vurgusu öne çıktı. Bu örgütlenmeler dünyanın hiçbir yerinde siyasal iktidarı yerinden edecek sonuçlara ulaşamadı. Bu örgütlenmelerin hararetli savunucuları bile geri adım attılar. “Yatay örgütlenmeyi fetişleştirme pahasına dikey örgütlenme tarzlarını kovmak korkunç bir hataydı” gibi açıklamalar yaptılar.
Devrimci örgütlenme, Lenin’in izinde sınıfsal cevheri ortaya çıkaracak politik ve pratik çabalar üzerinde yükselmelidir. Sınıfsal cevher, işçi sınıfının toplumsalın üretiminde, yönetiminde ve geleceğinde kurucu özne olma çabasının işlenmesidir. İşçi sınıfının kendiliğinden varlığı, tek başına var olan düzeni değiştirmeye ve değiştirdiği düzen yerine özgür ve eşitlikçi bir toplumsal sistem kurmaya yeterli değildir. Zaten öyle olsaydı siyasal, ideolojik, entelektüel mücadeleye de hiç gerek kalmazdı. Önümüzdeki yol, onun izinden, sınıfın partisini, örgütünü, örgütlenişini ve programını güçlü kılmaktır.
Lenin’le olmak, nesnel koşulları unutmadan devrimci iradeye sahip olmaktır. Devrimci irade hem teori hem yürek ister. Teoride netlik ve sertlik bir yanda, emekçi halk sınıflarıyla nefes alıp verme ve tek yürek olma diğer yanda. Son yıllarda teorinin sertliği, “mücadele içinde ittifaklara kapalı olma”, “elleri kirletmekten kaçınma” gibi tanımlarla eleştiriliyor. Sol siyasette, ittifak içinde yan yana durduğu yapıların ayaklarına basmamak için rengini solduran, diyeceğini yutan, “ama…” diyen bir tutum yükseliyor. Teori burjuvaziyle anlaşmaz, emperyalizmle uzlaşmaz, gericiliğe geçit vermez. Yürek cesarettir, devrimi hep bir ihtimal olarak görme tutkusudur. Teori ve yürek birlikte Lenin’dir.
Ekim Devrimi’yle Lenin, başka bir dünyanın kapısını açarak, belirli bir ülkenin yurttaşları için değil hepimiz için açarak, kendi öncesindeki devrimlerin tümünden ileri gitmiştir. Gerçek anlamda evrenseldir. O kapının kapatılamaz olduğunu, önüne perde çekip ışığını yok etmeye çalışanlar kadar o kapıdan geçmek isteyenler de biliyor. Onsuz geçen 100 yılın ardından Lenin’le olmak, anımsamak değil hiç unutmamak, solun uzun gecesi sona ererken sosyalizmi yeniden talep etmek ve inşa etmektir.
/././
Sahaflar Çarşısı (XXXVIII)/Vladimir İlyiç'in Lenin olma yolculuğu: Lenin'den Anılar-Özkan Öztaş-
Hava yağmurlu. Yusuf Şaylan şemsiyesini kitaplarına tutarak yürüyor. Heybesinin içinde poşete sarılı kitaplarında Lenin var.
Esasında kar yağması lazım bu mevsimde Ankara'da. Ama mevsimler de değişti" diye serzenişte bulunuyor. Kavaklıdere'de bir kafeye oturuyoruz. Yağan yağmur pencereye vururken Yusuf Şaylan kitapları çıkarıp masaya seriyor. "Masa küçükmüş" diyor. Ben kitaplar fazla diye anlıyorum.
"Ne zamandır bu kitabı konuşmak istiyordum. Bugüne nasip oldu. Bizim Vladimir İlyiç'in Lenin olma sürecini anlatıyor bence. Bu kitabın alameti farikası budur diyebilirim." diye başlıyor. Garson kitaplarda Lenin'i görünce yüzümüze bakıp gülümsüyor ve kahvelerimizi masaya bırakıyor.
Haydi başlayalım diyor Şaylan.
Başlıyoruz.
Gökyüzünü fethedenler
Sahaflar Çarşısı serisinde Rus edebiyatına dair pek çok şey konuştuk. Şaylan bu durumu "Biraz da mecburuz. Devrimi olan ülkelerin edebiyatı ve üretimi fazla oluyor" diye tarif ediyor.
"İnsanlık tarihinde bazı zamanlar vardır ki, yeryüzünde geniş bir hacmi olan emekçiler, köylüler ya da köleler gökyüzünü fetheder. Böyle dönemler vardır. Fransız ihtilali böyle bir şey. 1923'te bizim topraklarımızda yaşananlar böyledir. Cumhuriyet padişahın kutsalına halkın inançlı bir tekmesidir mesela. Ve Rusya'da 1917. Yahu. Keşke bir zaman makinası olsa. Ama yok işte. Madem makinayı geriye sarma şansımız yok. Biz de bize uygun olanını gelecekte hayata geçirmek için uğraşıyoruz işte" diyor gülümseyerek.
Krupskaya'nın Lenin'den Anılar kitabını önemsiyor Yusuf Şaylan. "'Yaptık. Yine yaparız' diyenlerin mutlaka okuması gereken bir kitap bence" diyor.
Vladimir İlyiç'in çocukluğundan, gençliğinden ve mücadelesinden en ilginç ayrıntıları anlatıyor Lenin'in eşi Krupskaya. Bu tür kitaplar hem zengin hem de belli açılardan handikapları olan metinler oluyor. Zira özneye bu kadar yakın bir kadrajda kaleme alınan kitaplar bazen büyük fotoğraftaki ayrıntıları es geçebiliyor. Ama bu açıdan Krupskaya'nın kurduğu terazi başarılı sayılanlar arasında.
Lenin'in alışkanlıkları, boş zamanlarında yaptıkları, işçilerle sohbetleri, sürgünler, zorluklar, mücadele, gazete hayalleri ve ille de örgüt... "Gökyüzünü fethetmek tek başına yapılacak iş değil elbette. Lenin'in büyüklüğü bunu bilmesinden geliyor bence. Tek başınayken ne kadar çaresiz olduğu ya da örgütlüyken ne kadar kuvvetli olduğunu bilmesidir önemli olan" diyor Şaylan.
.jpg)
'Volga'dan çok bilgili bir Marksist geliyor'
Krupskaya ve Lenin mücadelenin içinde tanışıyorlar. Krupskaya bu anları "Volga'dan çok bilgili bir Marksist geliyor demişlerdi" diye anlatıyor. Adı geçen kişi Vladimir İlyiç.
Yusuf Şaylan, Lenin'den Anılar kitabının Krupskaya'nın politik birikimini anlamak için de önemli bir kitap olduğunu ifade ediyor:
"Krupskaya'nın Lenin ile bir ömür yaşaması tesadüf değil. Bunu anlıyor insan okuyunca. Sonra sürgündeki örgütlenmeler, işçilerden gelen mektuplar, yeraltındaki örgütlenme dönemlerinde gizli mektuplaşmalar ve sütle yazılan raporlar...
Tamamı da bu dönem yaşanan zorlukları anlatıyor. Mücadele içinde neler yaşandı hangi evrelerden geçti ve bu isimler, nasıl bunu başardılar yakından bakmayı sağlıyor bu çalışma."
'Devrimciler solucan inceler mi?'
Lenin'in siyasallaşmasında kardeşi önemli bir eşiği oluşturuyor. Onun Çar'a karşı verdiği mücadele ve sonucunda idamla sonuçlanan hayatı Lenin'i derinden etkiliyor.
Lenin'in kardeşinden anılar aktaran Krupskaya, Lenin'in şaşkınlıklarına da yer veriyor. Kitabı eline alan Şaylan, ilgili bölümü yüksek sesle okuyor:
"'Ağabeyi bir doğabilimciymiş. Evdeki son yaz tatilinde halkalı solucanlar üzerine bir inceleme hazırlıyormuş ve sürekli mikroskobuyla meşgulmüş. Gün ışığından azami ölçüde yararlanabilmek için gün doğarken kalkar, hemen çalışmaya koyulurmuş. 'Yok, ağabeyimden devrimci olmayacak, diye düşünürdüm o zamanlar' diye aktarmıştı Vladimir İlyiç. 'Bir devrimci bu kadar çok vaktini solucanlara ayıramaz'. Hatasını anlaması uzun sürmemiş'
Böyle aktarıyor Krupskaya.
Geçtiğimiz gün THTM ve Semt Evleri ortak çalışması olan bir aydınlanma atölyesi gördüm. Hem de Ankara'nın en yoksul emekçi mahallelerinde. 'Kurbağa'da kılcal damarda dolaşım' adını taşıyordu bu atölye. Çocuklar mikroskop önünde bir şeyler inceliyordu. İşte bazen bir solucan ya da kurbağa incelemenin, hayatı ve akışı bilimsel olarak ele almanın devrimci olmakla neden alakası var daha iyi anlıyor insan. Bundan 100 yıl önce yapılan şeyleri düşününce heyecanlanıyor."
.jpg)
Önemli isimlerin insani yanları
Lenin gibi önemli isimlerin insani yanlarını bilmek önemli diyor Şaylan. Bu sayede hem büyük olan kimi imgeler dünyamızda sıradanlaşıyor, ama önemsizleşmiyor. Bir yandan da kimi sıradan şeylerin ne kadar önemli olduğunun farkında varıyoruz.
"Zaman zaman ilginç yanlarıyla, kimi zaman inadıyla ama belki de en önemlisi insanı sevmesiyle önemli biri Lenin. Lenin'i okurken şunu anlıyorsunuz. Sadece yol arkadaşlarıyla değil, eskiden yol yürüdüğü insanlarla da iletişim kurmuş bi şekilde. Kimileriyle insani ilişkisi devam etmiş. Bu kolay bir şey değil. Sonra çok çalışkan. Sahiden çok çalışkan.
Bu arada laf aramızda kalsın.
Bunu yazma ama Lenin'i okuyunca bugün tanıdığımız bir kaç arkadaşımızı okuyoruz gibi geliyor bana. Aynı inat, aynı ilginç detaylar ve biçimler devam ediyor işte" diyor Yusuf Şaylan kahkahayı basarak.
"Mesela şurası beni çok etkiliyor. Bana işçilerin mektup yollamasını sağlayın diyor her seferinde. Her seferinde işçilerin gündelik yaşamlarına ve sorunlarına yakından temas etmeye çalışıyor. Bunları sürgündeyken yapıyor. Zaten Rusya'da iken o Bolşevik işçiler sürekli evine gidip geliyor Lenin'in. Bunlar kıymetli detaylar" diye ekliyor.
%20(1).jpg)
Sahaflar Çarşısı'na tatlı bir veda
Nisan ayında başladığımız bu yazı dizisine bu sayıyla tatlı bir veda ediyoruz. Bu söyleşilerde yaklaşık 40 kitap inceledik, yüzlercesini de not ettik.
"Her şeyden önce tüm okurlara teşekkürler. Her hafta bir sürü geri dönüş aldık. Kıymetli eleştirileri ile yolumuz şekillendi. Sürekli okuyanlar, söyleşiden sonra ellerinde kitapları gördüğümüz dostlar her hafta daha şevkle çalışmamızı sağladı. Bana da çok iyi geldi. Uzun bir zaman sonra yeniden sıkı bir tempo ile çalışmama vesile oldu bu söyleşi dizisi" diyor Şaylan.
Evet. Yaklaşık 40 hafta boyunca her Pazar günü bu köşede bizimle birlikte olan dostlarımıza yeni yıla girerken veda ediyoruz. Bu süre belki de daha farklı üretimler yapmak ve daha iyisini düşünmek için bir fırsat olacak. Bir yanıyla da tekrara düşmemek ve tadında bırakmak ilk söyleşimizin başlangıç hedefiydi.
Şaylan heybesini toplayıp kitaplarını toplarken yağmur yağmaya devam ediyor: "Bak şair ne demiş. Ayrılıklar seni karamsarlığa düşürmesin. Yeniden buluşmak için bir veda gerekir."
Cümlesi biterken sağ gözünü kırpıyor ve gülümsüyor.
Tüm okurlarımıza kitap, umut, sağlık ve mücadele dolu yıllar diliyoruz.
/././
(soL)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder