Rant salgını durmuyor - İSMAİL ŞAHİN

İktidarın ‘çılgın projesi’ Kanal İstanbul güzergahında gayrimenkul hareketliliği arttı. Bölgede arazi ve konut fiyatları tavan yaptı. Bazı parseller, son sekiz yıl içerisinde 11 kez el değiştirdi.

İlk ihalesi önceki gün yapılan Kanal İstanbul Projesi'nde, gözler güzergah üzerindeki arazi mülkiyetlerine çevrildi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, konuyla ilgili son olarak “2011 yılında ilk kez milletimizle paylaştığımız bu projeyle ilgili olarak her türlü etüt çalışmasını yaptırdık.

Birileri istemese de kamu, özel sektör, vatandaş iş birliğiyle Boğaz'ın yükünü hafifletecek, şehrimizin marka değerini artıracak Kanal İstanbul'u ülkemize kazandırmakta kararlıyız” dedi. Kanal İstanbul'un yapımına ilişkin açıklamalar gözleri yeniden projenin yapılacağı bölgeye çevirdi.

Marmara Denizi'ni Küçükçekmece Gölü'nden ayıran noktadan başlayarak, Sazlıdere Baraj Havzası boyunca devam eden, Sazlıbosna Köyü'nü geçerek Dursunköy'ün doğusuna ulaşıp Baklalı Köyü'nü geçtikten sonra Terkos Gölü'nün doğusunda Karadeniz'e ulaşan Kanal İstanbul güzergahındaki tapu hareketliliğini mercek altına aldık.

YABANCILAR DA VAR

Erdoğan'ın 2011 yılında ‘çılgın proje' olarak lanse ettiği Kanal İstanbul'un güzergahında, o tarihten bu yana gayrimenkul ticaretindeki hareketlilik arttı. Çoğu tarım arazisi olan bölgede 8 yıl içerisinde 11 kez el değiştiren parseller yer alıyor.

SÖZCÜ'nün Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü verilerinden yaptığı derlemeye göre, Baklalı – Boyalık, Dursunköy, Çilingir ve Tayakadın 2011 – 2018 yılları arasında mülk alışverişinin en fazla yapıldığı bölgeler oldu.

Bu nedenle, geniş arazilerin yer aldığı söz konusu lokasyonlarda, arsaların metrekare fiyatları 2010 yılında 10 – 250 lira arasında değişirken, 2019 yılında 200 – 1600 lira seviyesine yükseldi.

45 kilometrelik kanalla Marmara Denizi ile Karadeniz'in birleştirilmesini amaçlayan projenin yapılacağı bölgelerde yerli ve yabancı birçok yatırımcı gayrimenkul alıp satarken, çok sayıda büyük grup da arazi topladı.

ARAZİLERİN 5908'İ ÖZEL MÜLKİYETE AİT

Kanal İstanbul güzergahında 8 bin 300 parsel var. Bu parsellerin 5 bin 908'inin yani yüzde 71'inin özel mülkiyet olduğu tespit edilirken yüzde 7'sinde ise diğer kamu kuruluşlarıyla ortak olan şirketlere ait paylar bulunuyor.

Kanal İstanbul'un geçeceği güzergah toplam 152 milyon metrekarelik bir alanı kapsıyor. Bu alanın 37.5 milyon metrekaresi su yolu için kullanılacak. 25.5 milyon metrekaresi ise kamusal alan ihtiyacını karşılayacak.

Kanal İstanbul Projesi'ni de içine alan 350 milyon metrekarelik alan 2014 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla rezerv yapı alanı ilan edildi.

Kanal İstanbul'u çevreleyen bu alanın yarısının imarı bulunmuyor. Diğer yarısında ise yerleşim alanları, sit alanları ve İstanbul Yeni Havalimanı yer alıyor.

KANAL İSTANBUL GÜZERGAHINDAKİ ARAZİLER KAPIŞ KAPIŞ GİDİYOR

FİYATLAR UÇTU

TSKB Gayrimenkul Değerleme'nin araştırmasına göre kanal güzergahında arazi fiyatları proje gündeme geldikten sonra 2 – 3 kat arttı.

Arnavutköy'de 2010'da 700 lira ile 1000 TL arasında olan konut metrekare fiyatı, 2018'de 2600 TL'ye geldi.

Küçükçekmece'de ise 800 TL ile 2400 TL arasında olan metrekare fiyatı aynı dönemde 2400 TL ile 5 bin TL'ye çıktı.

İSMAİL ŞAHİN / SÖZCÜ

BİR ÇOCUK KÜTÜPHANESİ OLARAK KANBER BAKKAL(Söyleşi) - Anıl Olcan / 1+1 FORUM

BİR ÇOCUK KÜTÜPHANESİ OLARAK KANBER BAKKAL

Büyülü gerçeklik

Üsküdar’ın yokuşlu sokaklarının birinde eşine rastlanmayan bir masalsı hadise yaşanıyor. Kanber Bozan, işlettiği bakkal dükkânına kendi imkânlarıyla kurduğu çocuk kütüphanesini geliştiriyor. Beş sene önce başlayan masala, son günlerde “Robin Hood vakası” da eklenince kütüphane daha da genişledi. Gerçek hayatın masalsı karakterlerini, küçük bir sokakta başlayıp bir semti, hatta bir şehri etkileyen “Kanber Bakkal”ın hikâyesini Kanber Bozan’dan dinliyoruz.

Özgeçmişinizle başlayalım...

Kanber Bozan: 1968’de Adıyaman’ın Ortanca köyünde doğdum. 13-14 yaşıma kadar köyde kaldım. Tütün ekiyorduk. Irgat olarak Adana, Mersin, Tarsus gibi yerlere gidiyorduk ailece. Irgat nedir? Kamyonlara doldurulan işçileri biliyorsunuzdur, biz de öyleydik. Bizim köye bir adam gelirdi, “bana işçi lâzım” derdi, ürün toplayacak kişileri alıp götürürdü. Bizim aileden ben, annem ve kardeşim giderdik. Bizi traktörün kasasına koyup götürüyorlardı. Tarla tarla dolaşırdık. Bir tarla bittiğinde başka bir tarlaya götürürlerdi.

Ne topluyordunuz tarlalardan?

Pamuk veya mercimek toplardık. Toplarken makine kullanılmazdı. Eldiven de yoktu. Mercimeğin otları batıyordu hep elimize. Mercimek yaşken toplanır. Kuruduğunda toplarsanız hep yere dökülür. Yaşken toplandığı için dalları sert olur. Çekerken hep çizer elinizi. Mercimeğin otu çok can yakar. Serçe parmaklarımızda hep çatlaklar olurdu. Çatlakların acımaması için çatlak yeri iplikle sarardık. Çatlağı doldurup tampon yapardık. Bez sardığın zaman hemen çıkıyordu, ama iple sardığımız zaman öyle değildi. Bunları yaşlılardan görmüştük. Onlar ne yapıyorsa biz de öyle yapıyorduk. Onların elleri karttı, bizim tazeydi. Şimdi anlıyorum taze nedir, kart nedir. Babam beni sevdiğinde sanki elleri çimentoluymuş gibi olurdu. O kadar sertti, taş gibi olmuştu elleri. Taze el ile kazma kürek kullanmış el bir olur mu?

Çocuklar “Şeker Portakalı’nı okudum, Küçük Kara Balık’ı okudum” diye geliyorlardı. Kitapların adını bilmiyordum ki. Hepsine “aferin” diyordum. Çocuklara bir dosya kâğıdı veriyordum, kitap hakkında bir satır cümle yazdırıyordum. Çocuklar bakkalın merdivenine oturup yazıyorlardı. Hiç olmazsa bir satır yazı yazarak emek versinler diye düşündüm.

Hasat zamanı bitip köye döndüğünüzde hayatınız nasıl geçiyordu?

Köye döndüğümüzde tütün demetleme yapıyorduk. Yaşken topladığımız tütünleri kuruturduk. Daha sonra tütünümüzü Tekel’e teslim ederdik. O zamanlar Tekel eksperleri fiyatları belirlerdi.  Senede bir fiyat biçilirdi tütünümüze. Tekel Kâhta ilçesindeydi, tütünü oraya teslim ederdik. Verilen parayla bir teneke zeytin, helva, şeker, buğday alırdık. Bizim üzümümüz de vardı. O zaman bağlar çoktu. Bir ay bağda kalırdık. Üzümü toplayıp pestil ve pekmez yapardık. Öyle senelik erzakımız çıkardı.

Tütün toplamak mercimek toplamaktan daha kolay denebilir mi?

Yahu hiçbir iş kolay değildi. Tütün yaprağını topla, şişe tak, as, kurut, kuruttuktan sonra tekrar indir, muhafaza et, uçlarını bağla, zamanı gelince demet yap, sonra götür Tekel’e… Ondan sonra işiniz Tekel’in insafına kalmış.

Çok zor hayat şartları içinde büyümüşsünüz; “çocukluğunu yaşamak” denir ya, siz çocukluğunuzu yaşayabildiniz mi?

Biz çocukluk nedir bilmiyorduk. Benim diğer çocuklar gibi oyuncağım olmadı mesela. Biz oyuncaklarımızı çamurdan yapardık.

Nasıl?

Köy çamurları katıdır. Ona su katıp oyuncak yapıyorduk. Çamurlu tarlalara gidip güzel çamur topluyorduk. Çamurdan otobüs veya traktör yaptığımı hatırlıyorum. Çamurdan tekerler yapar, ortasına bir çubuk sokardık. Daha sonra güneşe verirdik, güneşte kururdu. Bayramdan bayrama Kâhta’ya giderdik. Bazen bir balon alabilirdi babam, bazen de şeker. Anca bu kadar.
Biz beş kardeşiz. Annem babam işe giderdi, ben de kardeşlerime bakardım. Her sene hayat şartları değişiyordu. Mesela çıra kullanırken iki sene sonra lüks kullanmaya başladık. Daha sonra lamba çıktı… Dört sene sonra baktım ki komşunun radyosu olmuş. Daha sonra köyden biri teyp almış. Köyün zenginleri köye yakın bir yerde bir benzinlik açtılar. Orada ekranı küçük siyah beyaz bir televizyon vardı. İki buçuk kilometre yürürdük televizyonu görmek için. Merak ederdik nasıl bir şey diye. Bizi benzinliğe de pek almazlardı, dışardan izlerdik. Küçük bir ekran, doğru dürüst göremiyorduk bile!

Hatırladığınız bir görüntü var mı?

Haber sunan birini hatırlıyorum. Zaten yazılardan anlamazdık. Okulda Türkçe öğreniyorduk, anadilimiz Kürtçedir. Sadece merak ediyorduk. Bizden üç-dört yaş büyüklerin peşine takılırdık. İki buçuk kilometre yolda elektrik yok, her yer zifiri karanlık. Bazılarının el feneri olurdu, öyle giderdik.

Bir akşam dükkânın önüne bir araba yanaştı. İçinden bir-iki kişi indi ve “size kitap getirdik” dediler, “Robin Hood gönderdi”. Dalga geçiyorlar diye düşündüm. Robin Hood kitabını okumadım, desem ki okumuşum, yalandır. Ama gençlerden biliyorum kim olduğunu. Zenginlerden alıp fakirlere veriyor diye biliyorum.

Türkçeyi nasıl öğrendiniz?

Okulda öğrendim. Anadilim gibi konuşamıyordum, ama biliyordum. Okulda Kürtçe konuşmak yoktu. Hocamız da Kürttü, “Konuşmanızın daha iyi olması ve şehirde kendinizi ifade edebilmek için Türkçe konuşun” diyordu. Derslerimi hep “iyi” ile geçtim. Hiç orta veya pekiyi olmadı. (gülüyor) İlkokul bittikten sonra öğretmenim okula devam etmemi istiyordu. Babama “öğretmen ortaokula gitmemi istiyor” dedim. Tabii imkânlarımız yoktu. Babam “defter lâzım, kalem lâzım, ayakkabı lâzım” dedi. Bunları alacak gücümüz yoktu, ortaokula gidemedim.

Ortaokula gidememek sizi nasıl etkiledi?

Üzüldüm tabii. Bu hayatta tek üzüldüğüm şey okuyamamak. Bakıyorsun, amcaoğlun okula gidiyor, sen gidemiyorsun. Onların koyunları vardı. Kâhta’da peynir satarlardı, o parayla çocukları okuyordu. Bizim imkânımız öyle değildi. Burs bilmezdik ki. Köyde siyah beyaz yaşıyorsun. Ne bir haber gelir, ne sesin duyulur. Hayat şartları bazı şeylere izin vermiyor. Eğer izin vermiş olsaydı on yıldır emekli olmuştum. Ben 14 yaşımda İstanbul’a geldim, daha emekli olamadım. Benden sonra gelenler emekli oldu. Niye? Maaşımdan para kesecekler, sigorta diye yatıracaklar diye düşünüyordum. Kesecekleri parayı alıp aileme gönderiyordum. Sigortasız çalıştım uzun süre.

İstanbul’a tek başınıza mı geldiniz?

Teyzem ve dayım İstanbul’da yaşıyordu. Onlar İstanbul’da olduğu için geldim. Geldim ama, kolay değildi. Dönmek istersen köyün şartlarını biliyorsun. Köle gibi ırgat olarak çalışacağım. Köyün eziyeti yüksektir. Burada çalışınca maaş alıyordum. Arada sırada köye giderdim. O zaman telefon yok ki konuşasın. Üç ayda bir muhtarı arardım, muhtar annemi çağırırdı, öyle konuşurduk.

O zamanlar sizin gözünüzde köy ve şehrin farkı neydi?

Şehirde çalıştığım zaman en azından kendime bir ayakkabı alabiliyordum. O zaman çocukluktan çıkmıştım. 14 yaşındaki insanlara çocuk deriz, ama ben çocuk gibi değildim. Baba gibiydim, çocukluğum geçmişti. Nasıl ki akşam eve gelirken baba eve yemek alır, ben de öyleydim. Paramı biriktiriyordum, teyzeme veriyordum. Teyzem evin ihtiyaçlarını alıyordu, kalanını annemlere gönderiyordu.

Ne iş yapıyordunuz?

Dört-beş makinalı bir konfeksiyon atölyesinde çalışıyordum. Eskiden küçük atölyeler daha fazlaydı. Pek Türkçe bilmiyordum, bu yüzden kendimi ezik görüyordum. Benim gibi bir sürü çocuk vardı böyle. Çok dalga geçerlerdi bizimle, onları unutamıyorum.

Robin Hood da bizim gibi bir insandır. Görsem ne olacak ki? Benim için herkes Robin Hood’dur, bin tane kitap gönderen de Robin Hood’dur, bir tane Küçük Prens gönderen de. Önemli olan emeğe katkı sunmak.

Ne derlerdi?

Çıraktım, ustalardan biri bana para verip “git bana davul tozu al” demişti. “Eğer davul tozu bulamazsan minare gölgesi al” demişti. Kış günü sokak sokak “davul tozu” aradım. Kime sorsam “böyle bir şey yok, seni kandırıyorlar” diyor. Bulamıyorum tabii, meğer benimle dalga geçmişler. Böyle şeyler insana dokunuyor. Maalesef öyle soytarılar vardı. “Okuyan mı bilir, yoksa gezen mi” diye sorarlar ya hani, ben de onlara emeğiyle hayatı satır satır okuyanlar bilir diyorum.

Kanber Bakkal’ı ne zaman açtınız?

Yirmi yıl evvel açtım.

Bakkala çocuk kitaplığı kurma fikri nasıl ortaya çıktı?

Eskiden gazete iyi satılırdı. Gazeteler kitap hediye ederdi. Bazı insanlar o kitapları almıyordu. Kitaplar bakkalda birikmeye başladı. Eğer kitapların arasında çocuk romanları varsa, boyama kitabı varsa çocuklara hediye ediyordum. Bazen çocuklar bakkala gelen suları taşırken bana yardım ediyorlardı. Ben de onlara hediye olarak dondurma veya gofret veriyordum. Ben hediye vermeye, çocuklar da hediye almaya alışkındı. Benim çocuklarım bakkalda kitap okurken mahallenin çocukları bunu görüyor. Oğlum bakkalda kitap okurken bakkala gelen çocuklara “size de kitap versem okur musunuz” diye sormaya başlamış. Mahallenin çocukları da “evet, okuruz” demişler. Oğlum okuldan dönerken birkaç tane kitap getirmeye başlıyor ve çocuklara dağıtmaya başlıyor. Ertesi gün bakkala geldiğimde herkes oğlumu soruyordu. Ben de oğluma “çocuklar neden seni soruyor” dedim. “Verdiğim kitapları okumuşlar, özetini anlatacaklardır” demişti. Oğlum, çocuklar kitabın özetini anlattıklarında bakkaldan meyve suyu vermeye başlamış. Ben görmemiştim. (gülüyor) Bu olay çocuklar arasında yayılmaya başladı. Okulda çocuklar birbirlerine söylemişler. Baktım daha çok çocuk gelmeye başladı… Oğlumdan on tane daha kitap istedim. Bakkalda o zamanlar çok kitap yoktu. Gelen çocuklara kitap yetmiyordu.

Hangi kitaplar vardı ilk dönemde, hatırlıyor musunuz?

Çocuklar “Şeker Portakalı’nı okudum, Küçük Kara Balık’ı okudum” diye geliyorlardı. Ben kitapların adını bilmiyordum ki. Hepsine “aferin” diyordum. (gülüyor) Çocuklara bir dosya kâğıdı veriyordum, kitap hakkında bir satır cümle yazdırıyordum. Çocuklar bakkalın merdivenine oturup yazıyorlardı. Hiç olmazsa bir satır yazı yazarak emek versinler diye düşündüm.

Bakkalda geniş bir çocuk kütüphanesi var. Nasıl topladınız bu kadar çocuk kitabını?

Şu anda üç-dört bin kitabımız var, ama ilk dönemler çocuklar bakkala geliyordu, bana kitap soruyorlardı. Çocukların sorduğu bazı kitaplar bende yoktu, Küçük Prens yoktu mesela. Bu tür kitapları istiyorlardı. Bakkala BirGün gazetesinden bir gazeteci geldi, bu olayın haberini yaptı ve adresi verdi. Bir hafta sonra, her yerden kargolar gelmeye başladı.

Dükkânınız bayağı küçük, nasıl düzenlediniz?

Eskiden kitaplığın olduğu yer bisküvi doluydu. Bisküvilerin yanına koydum kitapları ilk önce. Zaten kârı 10 kuruş… Yarısı kitap, yarısı bisküvi… (gülüyor) Birden o kadar çok kitap oldu ki… Karmakarışıktı bakkal, bir dolap vardı, onu kaldırdım çocuklar daha rahat hareket etsin diye.

(Bir mahalleli bakkala giriyor. Evinin anahtarını Kanber Bakkal’a emanet ediyor. Anahtarı rafa koyarken gözümüz raftaki “İyilik Kavanozu”na ilişiyor)

Bir tane çeksene… Ne çıktı?

“Bir çocuğa masal anlatın”…

Bir çocuğun gönlünü al. Onu mutlu et. Onu demeye çalışıyorum işte. Bu kavanozda çeşit çeşit şeyler var. (bir tane daha çekiyor) “Çocukluğunda oynadığın oyunları ailenle oyna”, “Gözleri görmeyen birine bir masal anlat”. Böyle küçük kâğıtlar çektiriyorum bakkala gelenlere.

Robin Hood olarak bilinen bir yardımsever sizin bakkalınıza da yardım etmiş. Nasıl gelişti bu olay?

Bir akşam dokuz buçuk gibi, dükkânın önüne bir araba yanaştı. İçinden bir-iki kişi indi ve “size kitap getirdik” dediler. “Nereden geliyor” dedim, “Robin Hood gönderdi” dediler. Dalga geçiyorlar diye düşündüm. Ben Robin Hood kitabını okumadım, desem ki okumuşum, yalandır. Ama gençlerden biliyorum kim olduğunu. Zenginlerden alıp fakirlere veriyor diye biliyorum. Ama hayat hikâyesini bilmiyorum. “Yahu Robin Hood ölmedi mi” dedim kendi kendime. “İsmi hakikaten Robin Hood muymuş” dedim. (gülüyor) 15 bin tane kitap getirmişler. “Yahu” dedim “15 bin kitap çok. Hepsini bırakırsanız dükkânı kapatıp gideyim o zaman”. Bir-iki küçük koli kitap aldım. Küçücük bir bakkalım. Buraya 15 bin kitap getirirsen dükkânda yer kalmaz, eve ekmek götüremem. Sonra çocuklarıma nasıl bakacağım? 15 bin kitap çok fazla. Zaten benim şu anda üç-dört bin kitabım var. Ama bir hayırsever çıkıp başka bir yer tutsa ve “bu kütüphanenin başında dur” deseler başım gözüm üstüne. Bu yüzden o kitapların birazını alabildim.

Çocuklarla arkadaş olmak, çocukların psikolojisini anlayıp onlara destek vermek çok önemlidir. “Ben çocuk olsaydım nasıl sevinirdim” diye soruyorum kendime ve onlara böyle yaklaşıyorum. Kendimi o çocuğun yerine koyuyorum ve öyle davranıyorum.

Robin Hood’dan almadığınız kitapların akıbeti ne olacak, biliyor musunuz?

İmkânım olduğunca köylere de kitap gönderiyorum. Alamadığım kitapları “Kanber amca adına köy okullarına dağıtın” dedim. Güzel olmaz mı? Robin Hood, Kanber Amca’ya bu kitapları gönderdi, eyvallah. Siz de bu kitapları köy okullarına götürün ve “Kanber amca gönderdi” deyin dedim.

Bir tahmininiz var mı Robin Hood’un kimliği konusunda?

Bana bunu çok sordular, ama vallahi bilmiyorum. Robin Hood da bizim gibi bir insandır. Görsem ne olacak ki? Benim için herkes Robin Hood’dur. Bin tane kitap gönderen de benim için Robin Hood’dur, bir tane Küçük Prens gönderen de. Önemli olan emeğe katkı sunmak. 

Çocukluğunu yaşayamamış biri olarak çocuk kütüphanesi sizi nasıl etkiledi?

Kendimi çok iyi hissediyorum, ama çok zorluğu var. Bu işi yaparken ne kadar mutlu oluyorsam bir yandan da aynı derecede zorluğu var. Kötü bir şey yapmadığımı biliyorum, ama bu iş büyüdükçe tedirgin olmaya başlıyorum. Bazı insanlar benim bu işten para kazandığımı söylüyor. Bazısı “çıkarın olmasa yapmazsın” diyor. Yok böyle bir şey.

Sizi tedirgin eden nedir?

İlk Duvar gazetesinden bir gazeteci geldi, haber yapmak istedi. “Acaba bir hata mı yaptım” diye düşündüm. Bunlar işte okumamış olmaktan. Kötü bir şey yapmış olabileceğimi düşündüm gazeteci gelince. Sürekli televizyonlarda kötü haberler görüyoruz çocuklar hakkında. “Allah allah, acaba ne oldu” dedim. İnsanın seveni var, sevmeyeni var. Biri olur olmaz bir şey söyler veya biri yanlış anlar diye düşündüm. İnsanoğludur sonuçta. Ya biri bana iftira atarsa? Mesela siz geldiniz, ben ayağa kalktım. (omzuma elini atıyor) “Vay yeğenim benim, canım ciğerim, hayat nasıl gidiyor?” dersem güler yüzle, farklı bir etki yaratır. Bu temas sana farklı gelir. Biraz önce bakkala gelen çocuk kimsenin yanına gitmez, gelir bana sarılır. Bana sarılsın istemiyorum aslında. O çocuğa benim gibi yaklaşmayan insanlar olabilir. Sanır ki herkes Kanber amca gibidir. Mesafe koyuyorum bu yüzden. Biraz sınır bırakmam gerekiyor. Çocuk gün geçtikçe bilgileniyor ve hayatı öğreniyor. Mesafeyi yavaş yavaş artırman gerekiyor. Çocuk hassas bir konudur.

Mahalleli nasıl bakıyor Kanber Bakkal’a?

Çok seviniyorlar. Televizyona çıktıktan sonra bu mahallenin dışından, Göztepe’den, Ümraniye’den gelen çocuklar da oldu. Merak etmişler Kanber Bakkal’ı. Daha büyük insanlar gelip tebrik etmeye başladı. Bir sürü farklı çocuk gelip kitapların özetini anlatmaya başlayınca kendimi öğretmen gibi hissetmeye başladım. (gülüyor) Çocuklarla arkadaş olmak, çocuğun psikolojisini anlayıp ona destek vermek çok önemlidir. “Ben çocuk olsaydım nasıl sevinirdim” diye soruyorum kendime ve onlara böyle yaklaşıyorum. Yaklaşımım böyle. Kendimi o çocuğun yerine koyuyorum ve öyle davranıyorum. Onlarla arkadaş olmaya çalışıyorum.

Yetiştirdiğiniz çocuklarla diyaloğunuz nasıl? Bazıları şimdi lise çağında olmalı…

Arada bir bakkala geliyorlar. “Kanber Amca, beni hatırlıyor musun” diyor, evet diyorum, ama aslında hatırlamıyorum. (gülüyor) Özlemişler belli, ama doğal olarak hatırlayamıyorum. Çocuklar birden büyümüş gibi oluyorlar ve çok değişiyorlar, o yüzden hatırlayamıyorum. Aileleriyle gelip teşekkür edenler oluyor. 10-15 kişi toplanıp gelenler oluyor. Bazıları benim için şiir yazıyor. Bunlar o çocuklar için bir anıdır. Bunlar çok güzel şeyler.

Bir yandan bakkal olarak çalışıp diğer yandan “gönül işi” yapmak sizin için nasıl bir anlam ifade ediyor?

Benim yaptığımı bütün esnaflar yapabilir. Ama marketler yapamaz. Çünkü onlar bizim gibi değil. Bu tür şeyleri yapmak istemez. Marketler bedava bir şey vermez, değil mi? Biz insaniyetimizi göstermek zorundayız. Madem onlar “aşağıdakiler böyledir” diyor, bizim de aşağıda geri kalmamamız gerekir. İnsanlarımıza ve mahallemize sahip çıkmalıyız. Esnaflar kapının önüne küçük bir stant koyup içine bir-iki kitap koysunlar. “Bu kasapta, bu manavda, bu berberde kitaplar ücretsizdir” desinler. Belki o kitabı alacak insanların ekonomik imkânı yoktur. O kitaplarla belki çocuğunu sevindirecek. Çocuklar okulda belki sevdiği kitabı bulamayabilir. Ama bakkalın önünde o kitabı bulabilir.

Son söz?

İmkânım olursa köylerde gezip köy okullarına kendi elimle kitap dağıtmak isterim. Kimi çocuğun ayakkabısı yok, kiminin giysisi yok… Bunları tespit edip çocukların ihtiyaçlarını karşılamak isterim. Neden olmasın…

Anıl Olcan /1+1FORUM

Koronavirüs ve ekonomiler - KORKUT BORATAV

Kapitalizm koronavirüs ile baş edebilecek mi? 

Ya Türkiye? 

Nasıl? 

Ekonomik, siyasal, toplumsal sonuçları?

Şimdiden yanıtlayamıyoruz. Tek tespit, salgının zincirleme ekonomik krizlere yol açmakta olmasıdır. 

Yakın geçmişin finansal krizleriyle karşılaştırmak yanıltıcıdır. Bu kez insanlar çalışamıyor; üretim bu nedenle duruyor; ücretler ödenemiyor; talep çöküyor. 

Salgın ve emekçilerin çaresizliği, ekonomik krizi toplumsal bir bunalıma  dönüştürmek üzeredir. Tek öncelik olmalı: Salgını durdurmak, hastaları sağaltmak; üretimden kopan her emekçiye doğrudan gelir aktarımı yapmak… Neoliberal kriz yönetimi işe yarayamaz.

  

Bugünün çürük kapitalizmi dahi bu “aykırı” seçeneği kabul etmek zorundadır. İpuçları ortaya çıkmıştır. Bu ipuçlarına, salgın sonrasındaki ekonomik tepkilere hızla göz atalım.

Çare, merkez bankalarında değil; merkezî devlette… 

Finans kapitalin önde gelen bir sözcüsü, Financial Times dahi bu krizde neoliberal reçeteleri yetersiz bulmaktadır. Örnek, bu gazetenin iktisat editörü Martin Wolf’tur. 

Wolf da, gazetesi gibi, 2008-2009 krizine karşı finans kapitali kurtarmaya öncelik veren yöntemleri sonuna kadar desteklemişti. Koronavirüs ortamını değerlendiren 17 Mart tarihli yazısında bu görüşü revizyondan geçiriyor; Batı merkez bankalarının aynı doğrultudaki ilk tepkilerini yetersiz buluyor. 

Mart’ta başlatılan geleneksel (neoliberal) tepkiler nelerdi? 

FED ve Avrupa Merkez Bankası’nın başlattığı trilyonlarca (binlerce milyar) dolara ulaşan likidite genişlemesi… 23 Mart’ta FED, “sonsuz likidite” (“infinite QE”) adımını da attı. Ne var ki “bazuka” diye nitelendirilen bu hamleler Wall Street ve Avrupa borsalarında sert çöküşleri önleyemedi. 

Wolf da “görev, bundan sonra devlete düşmektedir” tespitini yapıyor. 

Nasıl? 

“En son alıcı devlet olmalı; yok olan talebi tamamen telafi etmelidir ki, her işveren, eskisi gibi işçilerine ödemelerini sürdürebilsin.”

Bu öneride, Hazine (merkezî bütçe) devreye girecek; talep gerilemelerini tümüyle telafi etmek için harcama yapacak; devlet bütçesinin açık ve borçlanma sınırları ortadan kalkacaktır. 

Nitekim, borsaların çöküşü FED’in “sonsuz likidite” kararı ile değil; iki gün sonra ABD Senatosu trilyon dolarlık ek harcamayı kabul edince son buldu. Böylece Wall Street dahi Martin Wolf’a katılmış oldu: Çare, merkez bankalarında (likidite genişlemesinde) değil; devlette, kamu harcamalarında…

Helikopterle insanlara para dağıtmak

Geçen yüzyılda Keynes, depresyonlarda “devlet harcamaları ile çukur açıp-kapama” yöntemini de önermişti. Bu yöntemin bir biçimi koronavirüs ortamında tekrar gündemdedir: Helikopterlerle insanlara para dağıtmak… 

Önemli olan, finansal sisteme (bankalara, yatırımcılara) değil) doğrudan doğruya insanlara, tüketicilere para dağıtılmasıdır.

Sonuçları göze alan bir siyasal iktidarın (Hazine ve Merkez Bankası’nın) ulusal para ile harcama yapma sınırı olamaz. Makro-ekonomik sonuçları, ekonominin yapısal özellikleri, işsizliğin ve âtıl kapasitenin boyutları belirler.

Merkez bankalarının yurttaşlara aktarım yapma; mal ve hizmet alımı yapma yetkileri, becerileri yoktur. Bütçede tahsisatı olmayan kamu harcamalarının (bütçe açığının) doğrudan doğruya para basarak finansmanı, örneğin Merkez Bankası’nın Hazine’ye avans vermesi yoluyla sağlanır. Bu seçenek, sadece neoliberal malî disiplin anlayışını değil, geleneksel “bütçe hakkı” ilkesini de çiğner. 

İşin tuhafı, “kamu açıklarının merkez bankalarınca finansmanı” bugünlerde sadece “aykırı” iktisatçılar tarafından değil Batı finans sisteminin geçmişte kaptanlığını üstlenmiş iki kişi tarafından dahi savunulmaktadır: Britanya Finansal Hizmetler Kurulu’nun eski başkanı Adair Turner ve FED’in iki önceki başkanı Ben Bernanke (Financial Times, 21  Mart)… 

Para dağıtan sağcı iktidarlar 

Anglo-Sakson dünyasının iki sağcı iktidarı “yurttaşlara açıktan para dağıtma” önerisini benimsedi. 

Koronavirüs krizine karşı Trump, “her Amerikalıya 1000 dolarlık çek dağıtmayı” önermişti. ABD Senatosu 25 Mart’ta bu öneriyi bir “teşvik paketi” içinde kabul etti. 

Yılda 75.000-150.000 dolar arasında gelir beyan eden her vergi mükellefine ayda 1200 dolar ödenecek. (Vergi mükellefi olmayan yoksullar dikkate alınmamıştır.) İşsizlik sigorta ödeneklerinin süresi de dört ay (her ay için 2400 dolar) uzatılacaktır.

Elbette devletin sınıfsal niteliği ağır basmıştır. Ek harcamaların yarısı krizin etkilediği şirketlere ayrılmıştır.  Bu toplamın aslan payı da dev şirketlere düşmektedir. Bu aktarımların yönetici primlerine ve borsaya (şirketlerin kendi hisselerine) yönelmesi önlenemeyecektir. 

Boris Johnson, Trump’tan daha “cömert” çıktı. Parlamentoya koronavirüs krizi nedeniyle getirilen yasal düzenlemeye göre “salgın nedeniyle işini kaybeden her işçiye son ücretin yüzde 80’i” süresiz ödenecektir.

Neoliberal makro-ekonomik politikaların ana dayanağı olan “malî disiplin” anlayışı, 2008 krizinde sadece şirket kurtarma operasyonları için çiğnenmişti. Bugün Trump ve Johnson, emekçilere para dağıtarak bütçe açıklarını artırıyor. Anlaşılan kapitalizmin koronavirüs salgınını yönetemeyeceğinden, çok sert bir toplumsal bunalımı tetikleyeceğinden ürküyorlar. Üstelik, sistem-karşıtı güçlü, örgütlü bir sol muhalefetin yokluğuna rağmen…

Türkiye’de “şirketleri kurtarma” paketi

Türkiye’ye gelelim. 

Cumhurbaşkanı, koronavirüse karşı on dokuz maddelik bir ekonomik paket açıkladı. Sıralanan önlemlerin büyük çoğunluğu doğrudan doğruya şirketlere, işverenlere hitap ediyor. Salgın ortamında güçlüğe sürüklenen şirketlerin ek sorunlarını hafifletmeye dönük öneriler... Yükümlülük bankalarda; ek finansman Hazine’de…

Pakette, doğrudan doğruya emekçileri, yoksulları gözeten maddelerin sayısı sadece üç: Emeklilerin en düşük aylığı 1500 TL’ye çıkarılacak ve bayram ikramiyesi Nisan’a çekilecek; ihtiyaç sahibi ailelere yapılan yardımlara ek kaynak ayrılacak; 80 yaşı aşkın yalnız kişiler için bir “takip programı” devreye alınacak… 

Doğrudan emekçileri gözeten bu kalemlerin ek maliyeti sadece ilk iki öğede yer alıyor; toplam paketin yüzde 3-4’ünü aşamaz. Gerisi şirketlere, işverenlere dönüktür.

ABD ve Britanya’daki koronavirüs paketlerinde gözetilen emekçiler Türkiye’de niçin yok? 

Bu soruyu pek sevdikleri “paydaşlar” söylemi ile geçiştiremezler: “Şirket” olgusu, işçi, işveren, tüketici ve devletten oluşan “paydaşların” bütünü imiş…

Boş çaba. İşçi sınıfı ve işsizlik olgularını böyle yok edemez; unutturamazsınız. 

Türkiye seçeneklerini tartışırken…

Oğuz Oyan, 24 Mart tarihinde Sol Portal’de yayımlanan “Palyatif Önlemlerden Çözüm Çıkmaz” başlıklı yazısında önemli bir tespit yapıyor: Koronavirüs salgını, kırk yıldan bu yana egemen olan neoliberal reçetelere dayalı “eski tür sermaye birikim tarzının sürdürülmesini [imkânsız kılacak]; korumacı-devletçi yapılanma eğilimleri güç kazanacaktır.” 

Ardından da uyarıyor: Bu genel eğilim, Türkiye’deki iktidar tarafından faşizme geçişi güçlendirecek bir fırsat olarak kullanılabilir. 

Arkadaşımız uyarısında haklıdır. Örneğin salgın, yeni bir OHAL için vesile olarak kullanılabilir. Halk sağlığı uygulamaları bakımından iktidarın elindeki yetkiler geniştir; baskıcı yöntemleri daha da genişletmenin anlamı yoktur. 65+ yaştaki insanlara “sokağa çıkma yasağı” OHAL’siz uygulanmadı mı? 

Bu nedenle bir OHAL tasarımı, salgına karşı mücadele için değil, iktidarın siyasî önceliklerine dönük olacaktır. Bu nedenle kesinlikle karşı çıkılmalıdır. 

Bir başka ikilem de söz konusudur. Bu kriz, neoliberal reçetelerden sapılmasını da kaçınılmaz kılacaktır. Batı’daki ipuçlarına değindim. “Saray’ın paketi” bu eğilimi içermiyor; ama er-geç gündeme gelecektir.

İktidar, bu doğrultuda adımlar attığında “ödenek nerede; borçlanma sınırı aşıldı mı?” soruları bize düşmez. “Nereye?” sorusu gündemdedir. Ek kaynaklar, kredi teşviklerine, şirket kurtarmalarına değil, sadece sağlık harcamalarına ve emekçilere dönük nakit aktarımlarına ayrılmalıdır. 

Bu çerçevedeki ek harcamalar merkezî bütçe sınırları aşılarak; bütçe-dışı kaynaklar sonuna kadar kullanılarak; para basılarak yapılmalıdır. Bugünün gündemi, insanları yaşatmak; emekçi gelirlerini, toplam talebi sürdürmektir. İç talebin bu derecede çöktüğü bir ortamda “enflasyon kâbusu” safsatadır. 

Ayrıca hatırlatalım ki çeyrek yüzyıl önce koalisyon hükümetleri, enflasyona karşı emekçileri koruyacak yöntemleri bulmuş, uygulamıştır. Hatırlanır; yeniden uygulanır; geliştirilir. Sermayeye, finans kapitale teslim olmamak koşuluyla… 

Not: Önem ve değer verdiğim bir ödül jürisinde görevliyim. Katılan çalışmaları incelemek için Mayıs başına kadar yazılarıma ara vereceğim. Sağlığım yerinde; ama usulen ekleyelim: Ölmez, sağ kalırsak… 

Korkut Boratav / SOL

Birkaç şirkete aktarılacak para, 2 milyon aileye verilecek yardımdan daha fazla! - SOL

Koronavirüs yüzünden araç trafiği yüzde 70 azaldı. 3 ay daha böyle giderse köprü ve otoyollara ödenecek garanti bedelleri 9,1 milyar liraya çıkacak ve kaynak ihtiyacının arttığı bugünlerde sadece birkaç şirket milyarlarca lirayı cebine indirmiş olacak.

2019 yılı için Yavuz Sultan Selim ve Kuzey Çevre Otoyolu’nu işleten IC İçtaş İnşaat–Astaldi konsorsiyumu ICA’ya 3 milyar 50 milyon lira garanti ödemesi yapıldı. Sadece tek bir firmaya araç geçiş garantisi adı altında hazineden yapılan ödeme, açlık tehdidiyle karşı karşıya kalan milyonlara yapılacak ödemenin tam 1,5 katı.

BirGün'den Ozan Gündoğdu'nun haberine göre, cebimizden tek kuruş çıkmayacak denilerek köpürtülen yap-işlet-devret (YİD) modelli bu projelerde şu sıralar gündemde yine garanti ödemeleri var. Zira kara yolu trafiğinin salgın yüzünden yüzde 70 azaldığı tahmin ediliyor. Ancak köprü ve otoyolları işleten firmalar sözleşme gereği riski hazinenin sırtına yükleyebiliyor.

YAVUZ SULTAN SELİM KÖPRÜSÜ

Devlet, ICA'ya Yavuz Sultan Selim Köprüsü'nden (YSS) yılda 49 milyon 275 bin aracın geçeceğini garanti ediyor. Bu sayının altında kalındığında geçmeyen araçlar 3 dolar + KDV tutarında garanti ödemelerinin hazineden tahsil ediyor. Üstelik araç başına dolara endeksli garantiler verilmiş durumda. Bu yüzden geçmeyen araçlar için hazineden ICA’ya ödeme yapıldığı gibi, geçen araçların da farkı ICA’ya ödeniyor.

OSMANGAZİ KÖPRÜSÜ

Nurol, Özaltın, Makyol, Astaldi ve Göçay firmalarının oluştuduğu Otoyol A.Ş. tarafından işletilen Osmangazi köprüsü’nün de tıpkı YSS köprüsü gibi dolara endeksli araç geçiş garantileri bulunuyor. Köprü için yılda 14 milyon 600 bin araç geçiş garantisi bulunuyor. Ancak Temmuz 2016- Temmuz 2019 arasında Osmangazi Köprüsünü kullanan araç sayısı 22 milyonda kaldı. Garanti edilenin yarısı kadar araç geçtiği bilinen köprüden geçmeyen araç başına 35 dolar + KDV tutarında ödeme yapılıyor.

AVRASYA TÜNELİ

Türkiye’den Yapı Merkezi Holding ve Güney Kore’den SKE&C tarafından oluşturulan ATAŞ konsorsiyumunun işlettiği tünele yıllık 25 milyon 125 bin araç geçiş garantisi verilmiş durumda. Ulaştırma Bakanı Cahit Turhan’ın ifadesine göre 2018’de tünelden geçen araç sayısı 17 milyonda kaldı. Böylece geçmeyen 8 milyon araç için ATAŞ konsorsiyumuna 2018 yılında 155 milyon lira ödeme yapıldı.

İZMİR-BURSA OTOYOLU

İzmir ile Bursa’yı bağlayan otoyolun işletmecisi Osmangazi Köprüsü’nü de işleten Otoyol AŞ. Otoyol için 4 ayrı garanti bulunuyor. İzmir- Edremit için 8 milyon 395 bin araç Edremit- Orhangazi arası için 6 milyon 205 bin araç, Orhangazi-Gebze için yıllık 14 milyon 600 bin araç, Orhangazi-Bursa arası için 12 milyon 775 bin araç geçişi için garanti verilmiş durumda. Sözleşme gereği garanti ödemeleri 2035 yılı temmuz ayına kadar hazineden ödenecek. Otoyol 2020 yılında açıldığı için önceki dönemlerde kaç aracın geçtiği bilinmiyor.

GARANTİYE İLAVE MİLYARLIK ÖDEME

Sözleşme bedelleri dolara endekslenen, araç geçiş garantileri şişirilen bu ve benzeri yollara 7,8 milyar TL ödenek ayrılmış durumda. Ancak koronavirüs salgını yüzünden karayolu trafiğinin azaldığı hesaba katılırsa bu tutar planlanandan çok daha fazla olabilir. Dolar kurunda yeni bir şok yaşanmaz ve korona salgını sadece 3 ay boyunca karayolu trafiğini yüzde 70 azaltır, yılın geri kalan aylarında ise eski trafiğe geri dönülürse bile sadece koronadan kaynaklanan ilave garanti ödemesi milyarı aşıyor.

Kara yolu trafiğindeki yüzde 70’lik azalmanın

• 1 yıl sürmesi halinde: İlave 5,4 milyar lira,
• 6 ay sürmesi halinde: İlave 2,7 milyar lira,
• 3 ay sürmesi halinde: ilave 1,35 milyar lira hazineye fatura ediliyor.

Buna karşılık koronavirüs yüzünden sosyal yardım alan 2 milyon haneye yapılacak ilave ödeme toplamı ise 2 milyar lira.

‘BU YIL GARANTİ ÖDEMESİ YAPILMASIN’

CHP Niğde Milletvekili Ömer Fethi Gürer, halk sağlığının yanında ülke ekonomisini de derinden etkileyen korona virüs salgınına karşı kullanılacak kaynak için bir öneride bulundu. Gürer, kullanılmayan yol, köprü ve tünel ile havaalanlarında geçiş garantisi kapsamında yandaş firmalara aktarılacak paraların, virüs salgınıyla mücadeleye kaynak olarak aktarılmasını önerdi.

Gürer, “Normal şartlarda bile bu yatırımlar garanti kapsamının çok altında kaldı ve devlet hazineden bu yatırımları yapan firmalara yüklü miktarlarda para ödedi. 2020 yılı bütçesine geçiş garanti bedeli olarak 7.8 milyar lira ödenek ayrıldı. Kamu özel işbirliğiyle yaptırılan yol, tünel, köprü, şehir hastaneleri ve havaalanlarının müteahhitlerine bütçeden yapılan hazine garantili ödemeler bir yıl süreyle ertelenmeli ve garantiler Türk Lirasına çevrilmelidir” dedi.

SOL

Kaleci Nihat - NAZIM ALPMAN

Yarışmalı televizyon programlarından birinde (1990’lı yıllar) yarışmacı heyecanla “Hangi Nihat?” diye sorunca programcı Güner Ümit, konuyla ilgisi olmamasına karşın Nihat’ın yanına en fazla yakışan kelimeyi eklemişti:

-Kaleci Nihat!

Çok uzun yıllar sonra bile Nihat denildiğinde akla öncelikle Kaleci Nihat (Akbay) geliyordu. Oysa Nihat Akbay 1978’de on yıllık Galatasaray kariyerini tamamlayıp “GS Kaptanı” olarak futbol hayatını noktalamıştı. 1990’lı yılların ikinci yarısında bile akla gelen ilk kaleci olarak yerini koruyordu.

Yeşil sahaları bıraktıktan 20 yıl sonra da hafızalarda yerini koruyorsa o isme “Efsane” demek abartı olmaz her halde.

Buradan sonra “Nihat Ağabey” diyerek devam edeceğim. Çünkü o bir Beykozlu… Bizlerin bir kuşak öncesinde olan büyük bir sporcu dahası örnek bir insan… Karikatürü dev ismi Altan Erbulak, Nihat Ağabey’in jübilesi için çizdiği karikatürde konuşma balonunda şöyle diyordu:

-Sen Nihat’ın 1 numara olduğuna bakma o her zaman 10 numaradır!

Nihat Ağabey’in en fazla iz bırakan “centilmen” bir sporcu oluşuydu. Beykoz çayırında yetişen ünlü futbol yıldızları arasında onun özel bir yeri vardı. Uzun yıllar Türk futbolunun zirvesine yer alan Galatasaray’ın ve Futbol Milli Takımı’nın kalesini başarıyla korumuştu. En büyük zaferlere imza attığı anlarda dahi onun “şımardığını” kimse görmemişti. Ağırbaşlı, herkese saygılı, beyefendi halleri, coşkulu şampiyonluk anılarından önce geliyordu.

Nihat Ağabey 1968 yazında Beykoz’dan Galatasaray’a transfer olmuştu. O sezon (1968-1969) GS Şampiyonluğu göğüslemişti. Kulüp Başkanı Selahattin Beyazıt Galatasaray Piyangosu düzenlemişti... Bütün GS’lı sporcular Galatasaray Lisesi önünde piyango bileti satıyorlardı.

Bir erkek, bir kadın sporcuyla eşleşerek görev yapıyorlar. Nihat Ağabeyin yanına da Voleybol Takımının yıldız oyucularından Sezgin Yüzak düşüyor. Biletleri birlikte satıyorlar, büyük ikramiyeyi Nihat Ağabey kazanıyor:

-Sezgin Yüzak ile tanışıp evleniyorlar.

İki çocukları oluyor, Arkın(1973) ile Barkın (1977)…

1971 ile 1973 yılları arasında Galatasaray üst üste üç yıl şampiyon olduğunda kaleyi Türkiye’nin en iyi iki kalecisi koruyordu. Biri Yasin Özdenak, diğeri de Nihat Akbay.

İngiliz teknik direktör “Brian Brich dönemi” olarak anılacak yıllarda Galatasaray’ın kalesinde devleşen bir isim olarak tarihe geçen Beykozlu oldu Nihat Ağabey…

Neden Beykozlu diyorum?

Kendisiyle Beykoz Sözlü Tarihi için yaptığım uzun söyleşi de bana şöyle demişti:

-Galatasaray kamplarından izin alır Beykoz maçlarına giderdim!

Beykoz’dan hiç kopmadı. Berberi Sefer’i hiç değiştirmedi. Beykozlu arkadaşlarını da öyle…

Nihat Ağabeyi dün (24 Mart 2020) Kızıltoprak Camiinde kılınan cenaze namazı sonrası Beykoz’da toprağa verdik. Eğer korona salgını olmasaydı kesinlikle Kızıltoprak’ta bir derbi maçı kitlesi toplanabilirdi. O her takımdan yüzbinlerce taraftarın kalbinde özel bir yere sahipti:

-Beyefendi Aslan Kaleci Nihat!

Nazım Alpman / BİRGÜN

Salgın günlerinde Doğan Öz’ü anarken - Ali Rıza Aydın

24 Mart. İnsanlık düşmanı-sömürü dostu katillerin kurşunlarıyla 42 yıl önce katledilen hukukçu, insanlık sevdalısı, adalet ve sosyalizm mücadelecisi Doğan Öz’ü anma günümüz.

Bu yılki anma toplantısını İzmir olarak planlamıştık. Salgın günleri nedeniyle yapamadık. Bu nedenle Perşembe yazımı hoşgörünüze sığınarak bugüne çektim.

Bugün, Hukukta Sol Tavır Derneği olarak komünist hukukçularla, işçi avukatlarla, Doğan Öz dostlarıyla geleneksel anmamızı yapacak, Doğan Öz ile hukuk ve yargı arasında köprü kurup, bugünün köprü ayağının nasıl çökertildiğini ama Doğan Öz ve diğer adalet mücadelecileri adına nasıl dik durulduğunu anlatacaktık. 

Doğan Öz, 1980’lere ve oradan da bugüne kadar tüm vahşilikleriyle gelen sömürücü düzende, birçok ilerici, aydınlanmacı, barışsever, yurtsever, emekçi, sosyalist ve komünistin katliamı gibi alındı aramızdan.

Bir Savcı olarak ve de polis takibindeyken katledilmesi, yalnızca 1970’lerin son çeyreğinin Türkiye’sini yansıtmıyor; aynı zamanda kapitalist, emperyalist dünyanın ve bu dünyanın işbirlikçilerinin sömürü hırslarını ve emekçi halka, ilericilere karşı düşmanlığını da yansıtıyor.

Doğan Öz ve benzeri cinayetler bir konuyu netleştirdi: Cinayetlerin sınıfsallığı katledilenlerin siyasi kimlik taşıyıp taşımadıklarıyla ölçülmez. 

Öz’ün, okumak için “Komünist Manifesto kitabını istemesi” notunun Konya Emniyet Müdürlüğünün kayıtlarına girmesinin bilinmesine de gerek yok. 

İnsanı suça iten nedenleri ve suçun kaynağını sorgulayan, kontra gerillanın üzerine giden; yolsuzluklara, devlet güvenlik mahkemelerine, Batı’nın istihbarat örgütlerine, idama ve cezasına, siyasi ve ekonomik işlevi açık faşist örgütlenmelere ve çetelere, Komünizmle Mücadele Derneğine karşı savaşım veren bir hukukçunun katli sınıfsal değil de nedir?

İnsanlık düşmanlarına, piyasaya, gericiliğe, yozlaşmaya, işbirlikçiliğe ve sömürüye karşı bütünsel mücadele veren, devleti ve hukuku toplumsal ilişkilerin ürünü olarak gören şair ruhlu Doğan Öz’ün katli sınıfsal değil de nedir? 

24 Mart 1978 günü Ankara Adliyesi’ndeki görevine gitmek üzere otomobiline bindiği esnada uğradığı silahlı saldırıda kaybetti hayatını.

Savcılık ve Emniyet, Ankara’da sol görüşlü Muzaffer Üstünel’in katli olayında elde edilen kovanların Doğan Öz cinayetinde kullanılan kovanlarla aynı silahtan çıkmış olduğunu tespit etti.

Ankara Bahçelievler’de yedi Türkiye İşçi Partili genç yoldaşımızın katil zanlısı olarak yakalanan İbrahim Çiftçi, Doğan Öz suikastını gerçekleştirdiğini emniyet sorgusunda itiraf ettiği gibi Cumhuriyet Savcılarının sorgusunda cinayeti tüm ayrıntılarıyla anlattı. Eylemi Hüseyin Demirel ve Hüseyin Kocabaş’ın emir ve talimatları doğrultusunda yaptığını söyledi.

Askerî Mahkeme Çiftçi’yi Öz cinayetinden idama mahkûm etti. Askerî Yargıtay soruşturmadaki bazı noksanlıklar nedeniyle Mahkeme kararını bozdu. Askerî Mahkeme, Çiftçi hakkında ölüm cezasına tekrar karar verdi. Askerî Yargıtay Genel Kurulu idam kararını bozdu.

Yargılamayı yürüten Askerî Mahkeme, gerekçeli kararında yargı tarihine geçecek ifadelerle, “İtiraz üzerine verilmiş olsa dahi Askerî Yargıtay Daireler Kurulu kararlarına direnilemeyeceği muhtelif Askeri Yargıtay Daireler Kurulu kararlarından anlaşıldığından ayrıca Askerî Yargıtay Daireler Kurulu kararları mahkemeleri bağladığından Mahkememiz eski kararında direnememiştir. Bir oy farka dayansa da sekizde yedilik oy çokluğuna dayanan Askerî Yargıtay Daireler Kurulu’nun bozma ilamına, hukuki zorunluluk nedeniyle uyulmuş”tur diyerek sanık İbrahim Çiftçi’nin beraatına karar verdi. 

Böylece dönemin birçok cinayetinde olduğu gibi, akla sığmayacak yollarla ve kararlarla, faili belli suikast faili meçhul (!) kaldı.    

Doğan Öz katliamıyla hem hak aramanın ve yargının çürütülmesinin yolu açıldı, hem de hukuk ve yargının düzen içi hallerini analiz ederek toplumcu gerçekçiliği arayan mücadele insanlarının yolu kapatılmak istendi.

Bir konu daha kanıtlandı: Bu tür katliam ve davalar yalnızca failleriyle, düzenden soyutlanarak okunmaz; düzen, gerektiğinde fail bulur gerektiğinde failleri korumasını bilir.

İçinde bulunduğumuz salgın ortamında Fransa’da 600'den fazla doktorun, salgının yol açtığı krizin yönetiminde "devlet yalanı" söylemeleri, “salgın ile ilgili tehlikeyi bildikleri halde zamanında gerekli önlemleri” almamaları, “halktan bilgi gizlemeleri”,  “Dünya Sağlık Örgütü'nün 30 Ocak'taki uyarısından hemen sonra gerekli olan tıbbı malzeme stoku ve yeterince miktarda test kiti oluşturmak için harekete” geçmemeleri gibi gerekçelerle Başbakan ve Sağlık Bakanı hakkında Paris'teki Adalet Divanı'na suç duyurusunda bulunması önemli bir tespiti ve sorumluluğu gündeme getirip harekete geçmek yönünden anlamlı.

Bu suç duyurusu, Türkiye’ye ve diğer ülkelere de örnek olacak bir mücadele girişimi.

Salgının bilimsel olarak okunması ve yaşanan gerçekler bu tür sorumlulukla birlikte başka ve ağır bir katliamı ve sorumluluğu işaret ediyor. 

Koronavirüs salgını doğanın, insanların ve toplumların sağlığıyla birlikte sağlıklı bir çevrede yaşamayı tehlikeye atma ve sömürüyü sürdürebilmek için keyfice her şeyi katletme suçlarıyla da değerlendirilmeli. 

Bu suçların kaynağında ise kapitalizm var. Uzlaşmacıların işbirlikçiliği de unutulmamalı.

Fransız doktorların girişimi bir yönüyle yerinde. Ancak, Doğan Öz katliamının faili meçhule giden hikayesi de unutulmamalı.

Doğan Öz ve benzeri katliamların faili meçhul olmadığı gibi salgınların ve halkın sağlığı adına görevi kötüye kullanmanın, halkı kandırmanın faili de meçhul değil. 

Evet, suçlulardan hesap sorulmalı; ama mücadele, otorite fırsatçılığının ve suçların kaynağı olan sömürücü düzenden hesap sorulmadan bitmemeli. 

Ali Rıza Aydın / SOL