25 Şubat 2021 Perşembe

AKP’li başkanın kesmediği sakalı - Barış Terkoğlu / CUMHURİYET

 Yaşanmış yılların ardından insanın elinde ne kalır? Rilke, kanser olduğunu öğrendiğinde Valais’teki kendi mezar taşını tasarlamıştı:

“Gül, ey saf çelişki,

Hiç kimsenin uykusu olmamanın sevinci

Onca gözkapağı altında.”

Yaşandı ve bitti, diyor muyuz? Yoksa eksik kalmış her duyguda, yarım kalmış her öyküde, erken bitmiş her yolculukta; gülün o saf çelişkisinin peşinden mi koşuyoruz?

Geçen perşembe Regaip Kandili’ydi. Muhafazakâr kesimden bir arkadaşım “dikkat ettin mi” diye uyardı. Sahiden fark etmemiştim. Sadece kandil kutlaması değil, Oğuzhan Asiltürk bir süredir kamuoyu mesajlarını “Milli Görüş Lideri” imzasıyla yapıyordu. Tartışmasız, titri Erbakan’ı hatırlatıyordu. Geriye doğru gittiğimde, çok da eski değil, Asiltürk’ün imzasını Saadet’teki göreviyle ya da Milli Görüş Vakfı Başkanlığı’yla attığı okunuyordu.

PELİKAN GİTTİ, MİLLİ GÖRÜŞ GELDİ

Her şey tesadüf mü?

Genel başkanları bir kenara bırakalım. Türkiye’de muhalefetteki partilerin en çok tartışılan siyasetçileri kim? Tartışmasız, CHP’nin İstanbul İl Başkanı, İYİ Parti’nin İstanbul İl Başkanı. Sürpriz değil. Cumhurbaşkanı Erdoğan da siyaset yolculuğunda, İstanbul il başkanıyken, aynı tartışmaların içine girmişti. Kısacası İstanbul tartışması hep Türkiye’nin anahtarı tartışmasıydı.

AKP’nin son üç il başkanını hatırlıyor musunuz?

Selim Temurci, 15 Temmuz gecesi basılan İstanbul teşkilatının başındaydı. Dediğine göre bazı bakanlar, bürokratlar hatta yandaş televizyon kanalı yöneticileri o gece telefonunu açmadı. 2015’te göreve gelen Temurci, Davutoğlu’na yakın görülüyordu. Tasfiye edildi. Gelecek Partisi’nde yoluna devam ediyor. Onun ardından, Pelikancıların teşkilatın başına gelmesiyle birlikte, Bayram Şenocak il başkanlığı koltuğuna oturdu. Şenocak, ortalarda görünmese de halen siyasetin merkezinde olan Berat Albayrak’a yakındı. Onun medyasına da... Gelgelelim, adı “yalıcılar”a çıkan grubun desteklediği Şenocak’ın, parti tabanındaki karşılığı tartışmalıydı. Binali Yıldırım’ın bir değil iki kez Ekrem İmamoğlu’nun karşısına çıktığı seçimde, “partinin ağabeyleri” başka bir il başkanıyla yürümek için çok uğraştı. Ancak olmadı. Şenocak, AKP’ye 25 yıl sonra İstanbul’u kaybettiren il başkanı olarak tarihe geçti. Albayrak’ın ardından ne zaman gideceği merak ediliyordu. Zamanının bu zaman olduğu anlaşıldı.

AKP şimdi yeni bir il başkanıyla, Osman Nuri Kabaktepe’yle yola devam edeceğini açıkladı. Kuşkusuz hep karşılaştırılacak.

Hepsi Karadenizli olsa da... Temurci, Erdoğan’ın hemşerisi, Rizeli. Şenocak, Albayrak’ın hemşerisi, Trabzonlu. Yeni başkan Kabaktepe ise Ordulu, yani Numan Kurtulmuş’un hemşehrisi.

Özgeçmişlerine bakıyorum. Temurci, siyasete AKP’nin Kâğıthane ilçesinde atıldı. Şenocak, AKP’nin Güngören Gençlik Kolları’nda siyasete başladı. Yeni başkan ise daha farklı. Kabaktepe tartışmasız bir Milli Görüşçü. Refah Partisi’nden başlayan yolda, hep Milli Görüşçü oldu. Fazilet’teki ayrışmada da Saadet tarafında kaldı. Ordu Fatsa’da AKP’nin karşısına Saadet’in adayı olarak çıktı.

KRAVAT, SAKAL BİLE MİLLİ GÖRÜŞ’E

Eğitimlerine bakıyorum. Temurci, imam hatip kökenli olsa da ardından Boğaziçi Üniversitesi’nde siyaset bilimi okudu. Şenocak ise İstanbul Üniversitesi’nde uluslararası ilişkiler. Yeni başkan Kabaktepe ise hem liseden imam hatipli hem üniversitede ilahiyattan mezun oldu hem de yüksek lisansını İslam felsefesi üzerine yaptı.

Örgütçülüğüne bakıyorum. Hem Temurci hem Şenocak, AKP teşkilatlarından il başkanlığına, kuşkusuz yakın oldukları siyasetçilerin de desteğiyle geldi. Kabaktepe ise parti protokolünün pek de içinde değildi. Öyle ki adının konuşulduğu gece, partiye destek veren bazı isimler, hoşnutsuzluklarını “partiye üye değil, önce üye olsun” diyerek gösterdi.

Zira o, AKP’nin ne yakınında ne uzağında, hem yakınında hem uzağında, İslamcı sivil toplum örgütlenmelerinin vitrininde yolculuğunu sürdürmüştü. Eskiye özlem duyan arkadaşlarının, birlikte yürüdüğü gençlik yoldaşlarının mutabakatıyla göreve çağrılmıştı. Adaylığının kamuoyuna yansıdığı akşam, Milli Gençlik Vakfı bayrağı önündeki gençlik fotoğrafının dolaşıma sokulması da o özlemin habercisiydi.

Partiye yakın isimler farkları üzerine o kadar çok konuştu ki... Kabaktepe’nin kravattan uzak durması da hiç vazgeçmediği sakalı da akıllara geldi. Ama tartışmasız bir gerçek var ki her yol, benzetme, tartışmasız Oğuzhan Asiltürk’ün “lideriyim” dediği Milli Görüş’e çıkıyordu.

AKP’NİN DENGESİ MİLLİ GÖRÜŞ

Peki, Erdoğan neden bu kararı verdi? Neden bu “beklenen sürpriz” adımı attı?

Herkes “Saadet’e el uzatma” diyor. Haksız değiller. Ama daha öncelikli bir durum var ki Erdoğan önce partisini bir arada tutabilmek, İstanbul’da yeniden seferber edebilmek için bu kararı aldı. Geçmiş biliniyor. Erdoğan, parti içerisinde birbirinden farklı grupları dengeleyerek ilerliyor. Muhafazakâr sağın farklı eğilimlerinden, teşkilatın içindeki gruplardan bir karışım yaratıyor. İstanbul’da Pelikan seven bir başkan giderken; gidilecek yönü, İstanbul’a Milli Görüş’le ilişki kurabilecek bir başkanın gelmesi gösteriyor. Saadet’e giden yol, aynı zamanda AKP’ye içkindi. Öte yandan Milli Görüşçülük, partinin beliren ittifaklarıyla öne çıkan milliyetçi kimliğinin öbür kefedeki dengeleyicisiydi.

Öyle görülüyor ki; bir süredir kimlik krizi yaşayan, icraatlarının ne kadarının kendisinin ne kadarının ortağının olduğu tartışılan parti sadece bir il başkanı seçmiyor. Hem kendi bunalımına bir derman hem de iktidar için çizdiği yöne bir işaret arıyor.

İstanbul görünen kısmı. Anadolu’da birçok teşkilatta yaşanan değişime bakılırsa, Erdoğan’ın “etkisi yüksek olmuştur” dediği İstanbul teşkilatındaki dönüşüm, gelecekten haber veriyor.

Sisli, puslu, karanlık yolda geleceğe bir adım atarken elimizle geçmişi yokluyoruz. Dokunduğumuz yer tanıdık geldikçe, bulduğumuza inanıyoruz. Yaşamla yüzleşsek, belki de bizi uçuruma götürenin, onca gözkapağının altında bekleyen o uyku olduğunu söyleyecek.

Barış Terkoğlu / CUMHURİYET

Laf ve para! - Fikri Sağlar / BİRGÜN

18 yılını bitirmiş AKP iktidarını anlatan en “veciz söz nedir?” Diye sorsanız herhalde akla ilk; “Çok laf yalansız, çok para haramsız olmaz” özdeyişi gelir!

Bu sözleri basitçe açıklarsak; “Akıllı insan kısa ve öz konuşur. Çok konuşanın sözleri arasında muhtemelen yalan da bulunur.


Dahası; Yapılan işe göre kazanılabilecek para miktarı az çok bellidir. İnsan para hırsına kapılırsa, helal haram demeden kazanmak için her yola sapar.”

***

Son zamanda “Çok laf edenlerin” başında AKP Grup Başkanvekili  Özlem Zengin geliyor.

 Konuşmalarında çok söz olunca yalanları ayırmak kolaylaşıyor!

Örneğin; «

Türkiyede kadınlar meslek sahibi olamıyorduüniversiteye gidemiyordu, milletvekili bile olamıyorduŞimdi böyle baktığınız zaman inanılmaz bir mağduriyet vardıKim geçirdi bu mağduriyetleri, AK Parti iktidarı geçirdi» dediği uzun nutkundaki aldatmaca hemen belli oluyor.

Özlem Hanım; Aydınlanma devrimleri sırasında Atatürk’ün cumhuriyetçilik ve halkçılık ilkeleri adına 5 Aralık 1934’te TBMM’ce çıkarılan kadınlara seçme ve seçilme hakkını  tanıyan yasayı unutuyor.

Galiba Cumhuriyet ve kurucularına duyduğu husumet nedeniyle, AKP’den önce uluslararası üne sahip sanatçı, edebiyatçı, akademisyen, üst düzey bürokrat, meslek erbabı, sanayici, iş kadını, parti eş başkanları, belediye başkanları, bakan hatta kadın başbakanı görmezlikten geliyor…

Hele, “Önemli bazı isimlerin eşi bile olamıyordunuz” tuhaf sözü, şayet cahilce edilmemişse kompleksli bir anlayışın dışavurumudur!

Özlem Zenginin Mecliste sarf ettiği son sözlerinin içeriği, sadece gerçek dışı değil, aynı zamanda da bir kadın olarak hemcinslerini aşağılayan duygu karmaşasıdır!

Anlaşılan aldığı görev egosunu tarifsiz şişirmiş!

Zengin; “Öncelikle cezaevlerinde çıplak arama yoktur.” Diyor.

Sonrasında, çıplak aramaya maruz kaldıklarını açıklayan kadınlar için; «Onurlu kadın, ahlaklı kadın bir sene beklemez» diyerekkadının onurunu uğradığı insanlık dışı hakareti bildirme süresine bağlıyor.

Hemen bildirirse onurlu! Bir sene sonra bildirirse onursuz!

Bu sözler mağrur bir kadının hemcinslerine yaptığı hakarettir!

***

Oysa bilinen bir gerçek var ki o da “travmanın ağırlığı ve toplum baskısının şiddeti, cinsel tacize ve tecavüze uğrayan kadınların yaşadıklarını açıklamalarını geciktiriyor.” Bu nedenle, uluslararası “Me Too” kampanyasıyla ünlü aktrisler ve kadınlar başlarına gelenleri anlatarak kadınları cesaretlendirdiler!

Kaldı ki AYM, karakolda çıplak üst aramasına maruz bırakılan kişilerin başvurusunu karara bağlayarak kötü muamele yasağının usul boyutuyla ihlal edildiğine hükmetti.

Gözaltında maruz kaldığı çıplak arama sonucu intihar eden Onur Yaser Can’ın ailesi de olayı yargıya taşıdı.

Zenginin gafı bu kadar da değil

TV’de yaptığı açıklamada, cezaevindeki kadınlardan ‘bunlar’ diye bahsederek;

“Bugün geldiğimiz noktada şunu yapıyorlar. Bu insanlar talimatla artık bebek sahibi oluyorlar. Şey için, bakın hamile kadınlar tutuklanıyor, bebekli kadınlar cezaevindeler demek için.”

Bu sözler; cezaevindeki kadınların doğrudan, namusuna, ahlakına ve iffetine saldırıdır.

Talimatla demek, “kimden olursa olsun hamile kal.” Düşüncesini de çağrıştırır!

Bu kadarına da pes demek gerekir.

Söylediklerinin farkında olmayan Zengin bana saldırıyorlar bahanesini öne çıkarıyor.

Mücadeleden geldiğini de ekliyor…

Hangi mücadele? 

Yaşını büyütülerek asılan Erdal Eren ve 50 genç için mi? 

Demokrasi, eşitlik, insan hakları, düşünce ve ifade özgürlüğü için mi?

AKP iktidarında öldürülen 7600 kadının hakkını mı korudu?

Erdoğan’ın “Kadın erkek eşit değildir sözleriyle mi mücadele etti?

Bülent Arınç’ın; “Kadınsa o da iffetli olacak. Mahrem namahrem bilecek. Herkesin 

içerisinde kahkaha atmayacak, bütün hareketlerinde cazibedar olmayacak” sözlerini mi yoksa AKP’li önceki mv. ve müzisyen Uğur Işıldak’ın; «Kadının fıtratında erkeğe köle olmak var» sözüne mi karşı çıktı?

Berkin Elvan’ın annesinin meydanlarda yuhalatılmasına ya da “anam aç” diyen Çiftçiye 

“Ananı da al git” denmesiyle mi mücadele etti?

Görmedik!

Çok laf olursa yalanlar ve kandırmacalarda çok olur!

Çok mal için ise, Kurtulmuş’un AKPliler için söylediğiyle son noktayı koyalı

bağlayalım“Harun olmaya geldiler, Karun oldular. 


Sahi Özlem Hanım; Merkez Bankasının 128 Milyar doları nereye gitti.

Bilginiz var mı?


Fikri Sağlar / BİRGÜN 

24 Şubat 2021 Çarşamba

İzmir İktisat Kongresi ve İbrahim Ebilov - Kemal ANADOL / Cumhuriyet-Olaylar ve Görüşler

 23 Nisan 1920’de, TBMM açıldıktan üç gün sonra, Mustafa Kemal Paşa’nın 1917 Ekim Devrimi lideri Lenin’e yazdığı, dostluk, işbirliği ve yardım isteyen ünlü mektubuyla başlayan Ankara-Moskova ilişkileri inişli çıkışlı olmuştur. Bir Fransız tarihçinin belirttiği gibi Ankara-Moskova arasında aşk değil, mantık evliliği söz konusudur.



Emperyalistlerin saldırısına uğrayan Bolşevik rejim yoğun iç ve dış sorunlarla uğraşırken Ankara’ya gönderdiği temsilcilerin seçiminde gereken özeni gösterememiştir. İlk gelen Verbov sadece propaganda ile yetinmiş, daha sonra gönderilen Upmal Angarski ise müstemleke valisi gibi davranmıştı. Nitekim Mustafa Kemal Paşa’nın isteği üzerine geri çekilmiştir. İlerdeki tarihlerde göreve başlayan Mdivani ve Natseranus’un da başarılı oldukları söylenemez.

Ankara, Bolşeviklerin İngiltere ile imzalamaya çalıştığı ticaret anlaşmasından kuşkulanırken, Moskova da aynı kuşkuyu TBMM ile Fransa arasındaki ilişkiler nedeniyle duyuyordu. Ankara’ya Azerbaycan Sovyet Hükümeti’nin başındaki Dr. Neriman Nerimanov destek olmuş, 1921 yılı şubat başında yakın arkadaşı Lenin’e yazdığı mektupla 16 Mart 1921 Moskova Anlaşması’nın gerçekleşmesine katkıda bulunmuştu.

Rusya’dan gelen 206 kilo altını güç koşullarda Anadolu’ya ulaştıran Azerbaycan siyaset adamı İbrahim Ebilov daha sonra Nerimanov’un kararı ve Lenin’in onayı ile Ankara’ya elçi olarak gönderilmişti. Ebilov, Azerbaycan ve İstanbul Türkçesi ile Rusçaya hâkim bir politikacı, ajitatör bir devrimciydi. Mustafa Kemal Paşa ile kısa sürede dost oldular. Kemal Paşa, Ebilov’un isteği üzerine Ankara’da doğan kızına Anadolu ismini koymuştu.

FRUNZE VE ARALOV ETKİSİ

Ebilov, 21 Mart 1922 günü TBMM’de okunan mesajında, (...) Biz, çok yakın zamanda, esaretiyle her bir Türkün kalbini dağdar eden sevgili İstanbul’un ve İzmir’in göklerinde Anadolu İstiklal bayrağının dalgalanacağına bütün vicdanımızla inanıyoruz. Çünkü cephelerde çarpışan kahraman evladına, sırtında zahire ve mühimmat taşıyacak kadar muhterem ve âlicenap annelere malik olan bir memleket düşman esaretinde kalamaz!” diyordu.

Ankara-Moskova ilişkilerini güvensizlik ortamından çıkaran Ukrayna Ordusu Başkomutanı ve Kızıl Ordu kurucularından Mihail Vasilyeviç Frunze olmuştur. 13 Aralık 1921 günü Ankara’ya gelen 36 yaşındaki generalle aynı yaşlardaki Mustafa Kemal Paşa kısa sürede samimi olmuşlardı. İyi bir gözlemci olan Frunze, Anadolu’daki durumu kavramış ve 3 Ocak 1922 günü Ukrayna ile TBMM arasında dostluk anlaşması imzalanmıştı. Frunze’nin Moskova’ya verdiği rapor üzerine tıkanan Bolşevik yardımları açılmış ve ilişkiler ivme kazanmıştı. Onun önerisi üzerine Lenin, Ankara’ya Büyükelçi olarak Semyon İvonoviç Aralov’u göndermişti.

Aralov kısa sürede Mustafa Kemal Paşa’nın güvenini kazanmış, kendinden öncekilerin aksine Ankara’nın içişlerine karışmayan ve saygılı bir tutum sergilemiştir. İbrahim Ebilov ise hem Azerbaycan elçisi hem de tercüman olarak önce Frunze daha sonra da Aralov’un bütün görüşmelerinde yer almış, hayranı olduğu Kemal Paşa’ya önemli katkılarda bulunmuştu.

EBİLOV: YAŞASIN TÜRK ASKERİ!

27 Mart 1922 günü Aralov, Ebilov ve Sovyet Askeri Ataşesi Zvonaryev sabah 07.00’de Ankara’dan Polatlı’ya hareket etmişlerdi. 6 Nisan 1922 günü son bulacak gizli tutulan bu gezide Mustafa Kemal Paşa elçilere cepheyi dolaştıracak, ordunun savaş gücü hakkında bilgiler verecekti. Aralov askerlere verilmek üzere otuz bin hediye hazırlatmıştı. Cephede çeşitli birliklerde toplantılar düzenleniyordu. Ebilov, Aralov’un konuşmalarını tercüme ediyor daha sonra da askerlere moral veriyordu. Mehmetçikler! Mustafa Kemal Paşa gibi kumandanı olan bir ordu yenilmez! Yaşasın gayretli cüretli Türk askeri!”

Bu gezi sonunda Aralov iki ülke arasındaki dostluğu pekiştirmiş, Sovyet yardımının daha yüksek boyutlara ulaşmasını sağlamıştı. Beş ay sonra, 26 Ağustosta başlayan ve 9 Eylül 1922’de sona eren zaferin Ankara’daki kutlamalarını birlikte yaşamışlardı. Atatürk’ün güvenini kazanan Aralov bugün, Taksim’deki ünlü heykelde onun arkasında yer almaktadır.

KONGREYE ÖZEL DAVET

Zaferden sonra müttefiklerin çağrısı üzerine 20 Kasım 1922 günü başlayan Lozan görüşmelerine Türk heyeti İsmet Paşa’nın başkanlığında katılmıştı. Fransa, İtalya, İngiltere, Japonya’nın sürekli, ABD’nin gözlemci, sınırlı konularda Rusya, Bulgaristan, Sırbistan, Romanya ve Yunanistan’ın olduğu konferans çetin geçiyor, başta İngiltere Kapitülasyonlar ve diğer ayrıcalıklar konusunda Türkiye’ye dayatmada bulunuyorlardı. Özellikle kapitülasyonları reddeden Türk heyeti görüşmelerin 4 Şubat 1923 günü kesintiye uğraması üzerine ülkesine dönmüştü.

İktisat Vekili Mahmut Esat (Bozkurt) Gazi’ye İzmir’de bir İktisat Kongresi önerdiğinde olumlu yanıt almıştı. Bu arada Türkiye, Lozan’daki muhataplarına, yeni kurulan devletin kolektivist bir sistem uygulamayacağı ama ekonomik bağımsızlığından da ödün vermeyeceği mesajını verecekti. Mustafa Kemal Paşa Aralov ve Ebilov’u aileleriyle birlikte İktisat Kongresi’ne davet etmiş, özel vagon hazırlatmıştı. Tren, Basmane Garı’na gelince onları Gazi karşılamıştı. Tören kıtası ve bandonun arkasındaki İzmirlilerin candan alkışları çevreye yayılıyordu.

Kongre, Orgeneralliğe terfi eden Kâzım Karabekir başkanlığında açılmıştı. Konuklar delegelere takdim edilince salon Yaşasın Sovyet Rusya”, Yaşasın Azerbaycan” sesleriyle inliyordu. Gazi, açış konuşması için kürsüye çıktığında çılgınca alkışlanıyordu. O, konukları ve delegeleri selamladıktan sonra Siyasi ve askeri zaferler ne kadar büyük olursa olsun, ekonomik zaferle taçlandırılmazlarsa, kazanılacak başarılar yaşayamaz, az zamanda söner.” diyordu. Gazi, sefirlerden de birer konuşma yapmalarını rica etmişti. Alkışlar arasında kürsüye gelen Aralov, emperyalizme karşı kazanılan zafer için orduyu ve halkı kutluyordu. Ebilov çağrılınca salon yerinden oynamıştı. Ebilov cephede olduğu gibi burada da yaptığı Türkçe konuşmada delegeleri coşturuyordu. Konuşmasını bitirip yerine oturunca, alkışlara yanıt vermek için dört kez ayağa kalkıp delegeleri selamlamak durumunda kalmıştı.

BEL BÜKEN ÖLÜM

Kongrenin ilk gecesi Gazi elçilere yemek vermişti. Ertesi günü Ankara’ya dönecek, yoğunlaşan iç ve dış politika sorunlarıyla boğuşacaktı. Aralov ve Ebilov’u Ankara’ya götürecek tren iki gün sonra gelecekti. Ebilov son gece ev sahiplerine bir ziyafet veriyordu. Dost bir ortam oluşmuştu. Yemeğin sonuna doğru rahatsızlanmıştı. Odasına çıkarıp durumu telgrafla Gazi’ye duyurmuşlardı. O da valiye özel talimat vermişti. Hekimler duruma müdahale etmişler, konsültasyon yaparak ameliyatta karar kılmışlardı. Ebilov ameliyat masasından kalkamamış, İzmir’de can vermişti.

Mustafa Kemal Paşa, Arap ve Hint uzmanları acele İzmir’e çağırmış, Ebilov’un cesedini mumyalatmıştı. Demir tabuta konan ceset, Ege, Marmara ve Karadeniz’i geçerek Batum’a oradan da Bakû’ya ulaştırılmıştı. Şehitler hıyabanında yapılan törene katılan Azerbaycan Devlet Başkanı Dr. Neriman Nerimanov bitkindi. Türkiye temsilcisi Memduh Şevket (Esendal) yaptığı konuşmada Aziz dostunu yitirmek Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın belini bükmüştür” diyordu. İbrahim Ebilov binlerce dostunun gözyaşları arasında toprağa verilmişti.

17 Şubat - 4 Mart tarihleri arasında İzmir İktisat Kongresinin 98. yıldönümünü kutluyoruz. Değerli iktisatçılarımız ve bilim insanları ülkemizin dünü ve bugününü karşılaştırıyorlar, yarın için önerilerde bulunuyorlar. Ülkemizde ve İzmir’de pek bilinmeyen İbrahim Ebilov’un artık tarihin külleri arasından çıkarılması gerekiyor. İzmir Büyükşehir Başkanı Tunç Soyer ve Belediye Meclisinden onun adına ve şanına lâyık bir uygulama yapmasını bekliyoruz.

KEMAL ANADOL / ESKİ CHP GRUP BAŞKANVEKİLİ

Bir bağımlılık masalı - Kaan Sezyum / BİRGÜN

 Bizim memleket biraz müpto gibi. 

Yani bağımlı. 

Ama bir sorun neye bağımlı. Sabahtan akşama yalan duymaya bağımlıyız. 

Öyle işte hacı dede. Kimisi ap bağımlığı olur, kimisi hesrar içer sabahtan akşama beynini eritir, kimisi zokainman olur, gözlerini böyle çırpıp çırpıp terler gecesi gündüzüne karışmış şekilde, kimisi ise sahillerde, tepelerde biraya vurur kendini. İçtikçe içer, saati belli değildir. Gündüz de içer, sabah da içer akşam da içer. 

İçmenin bir de şöyle bir yanı var. Ne içsen alışıyorsun. Alıştıkça daha çok içiyorsun, tam bir kısır döngü. 

Aşk Filmlerinin Unutulmaz Yönetmeni’nde alkol bağımlısı bir birey vardır, filmin bir yerinde rakıya ekmek doğrar, öğün niyetine yer. Maksat bünyeye alıştığı, bağlandığı şey girsin. 

Gerisi mühim değil. 

Zaten tüm bağımlılıklar aslında bir şeyden kurtulmak için başlanan küçük zevkler neredeyse. Tabii işin zevk kısmı hemen soyulur, yaldızın altından bağımlılığın insanda yarattığı ruhsal karanlık ve dipsiz kuyusu hâsıl olur. Bağımlılık kuyusunu bazen kimileri bir tünel gibi görür. Oysa ki tünelin sonundaki ışık, bağımlılık kuyusunun dibinde yoktur. Kuyunun dibindeki şey ışık değil, kuyunun içine bakan kendimizin yansımasıdır. 

O yüzden bağımlılık en kötü şeydir çoğu zaman. İyi olsa bile, bir noktada hayata bakışımızı bozar, o şeyden başka bir şey istemez oluruz.

İşte uzun lafın kısası toplum olarak da iktidar olarak da maalesef şu zamanda öyle bir bağımlılık, öyle bir kendimizi yitirmişlik içindeyiz. Toplum olarak her gün daha fazla yalana maruz kalıyorken, hayatımız iki dudağının ve bıyıklarının arasında olanlar da her gün daha fazla yalan söylemek zorunda kalıyor. Yalan bağımlılığı da çok pis bağımlılık. Toplum olarak sürekli yeni bir yalan bulmamız gerekiyor. İlerlemiyor muyuz? 

O zaman dış güçler bas, Kılıçdar bas, LGBTi bas… Düşman bas…

Bir de kronik yalan durumu var. Kendi yalan söylüyor ama inanmıyor yalanına. Malum partili vekilleri düşünelim. Hepsinin aman höcö öföndü, yürdüne dün bütsün bü hüsrüt, ne üstüdülür dü vürmüdük… diye diye yağdanlığa döndüğü cemaatle sonra pastadaki paylar değişince aniden düşman oldular. Sonuç belli, ülkeyi bu korkunç günlere getiren süreçler de arşivler de kaybolmuyor ama bizimkiler ısrarla kendileri dışından herkesi cömöötcü bu diye etiketleyebiliyor. 

Çünkü kronik durumda yalancılığımız.

Şimdi her gün düzenli olarak milyonlara yalan söyleyen bir birey olduğunuzu düşünün. Başınıza gelmeyen bir olayı bile “Ya işte Barbara Palvin ile de böyle birlikte oldum, hem de o biçim” diye herkese anlatsanız, bir noktada siz bile Barbara ile mercimeği fırına verdiğinize –hem de defalarca- inanırsınız. 

İnsan doğası böyle.

O yüzden bu zor günlerde oy için sokakta kalan malum partiler için kapınızın önüne bir kap yalan bırakmayı unutmayın. Çünkü yalanlarla yaşanmış bir hayata ömür denemez.

Düşünsenize dünya bizi kıskanıyor. Buna inanıyorsunuz. Ülkenin ne kadar çok üniversitesi var! Merkel “Öff” demiş, uzaya uçuyoruz, Ay’a ne gerek var bilmiyoruz ama astronot yollayacağız. Astronota astronot demeyeceğiz, yerli arabamız yollarda, yerli uçağımız havada. En süper ülke biziz, diğerleri de bizi çekemediklerinden medeniyet denilen rezalete sığınmış durumdalar.

En süper anayasayı yazacağız ama Japonlar izin vermiyor. Aksaray’ın altında 1 trilyon metreküplük doğalgaz rezervi varmış ama Ruslar izin vermiyormuş.

Kaan Sezyum / BİRGÜN

23 Şubat 2021 Salı

Sosyal Demokrasiden nasıl kurtuluruz? - Anıl Çınar / SOL- GELENEK

 Sosyal demokrasi, yüzyıl öncesinde işçi sınıfıyla kurulan organik ilişkinin avantaja çevrilmesi demekti, bugün ise sınıfı artık bu bağlantılar olmadan da çekip çevirebilme kabiliyetine denk düşüyor.


“Nerede şüphe varsa, güven getireceğiz. Ve nerede çaresizlik varsa, umut getireceğiz.”1 Margaret Thatcher, 1979’da İngiltere’nin yönetimine gelişini bu dinsel alıntıyla yorumluyordu. Sonraki yıllarda İngiliz tarihinin en önemli toplumsal hareketliliklerinden birine tanık olunacaktı. Burjuvazi, işçi sınıfının kazanımlarına onlarca yıl sabırla yaklaşmıştı ama artık büyük bir özgüvenle savaş açıyordu.

İşçi sınıfının buna yanıtı görkemliydi, ’84-’85 büyük madenci grevi işçi sınıfının sokaktaki hakimiyetini gösteriyordu. Ancak bu gücün ‘başka bir düzen’ fikriyle buluşamamasının sonuçları da bir o kadar görkemli oldu. İngiliz İşçi Partisi, sınıf ve sendikasıyla bu kadar doğrudan bağlantıya sahip olan bu parti, tam da bu bağlantıları sayesinde düzeni sağlamanın aracı olduğunu bir kez daha gösterdi. Sonraki yıllar bu partinin de Thatcher’ın ünlü sloganına uyum sağladığı yıllar oldu: “Başka yol yok” piyasa egemenliğinin kaçınılmazlığını ifade ediyordu, Blairli yıllar bu sloganın sosyal demokrasinin geçmişine ve İngiliz emperyalizminin ihtiyaçlarına entegre edildiği “yeni” bir dönem olacaktı.

Seneler sonra Corbyn, sosyal demokrasinin yeni soluğu, bir alternatif olarak ortaya çıktı. Olan şuydu ki Corbyn’nin isteklerinin geçmişe oranla aslında ne kadar mütevazi olduğunun fark bile edilemeyişi işçi sınıfının kaybettiklerinin ironik bir biçimde ilanıydı. Yüzlerce İngiliz, partiye samimi biçimde yeniden kayıt yaptırırken, parti içi hesaplaşmalarda, parlamento cambazlıklarında koz olarak kullanıldıklarının farkında olmayabilirlerdi ama artık kural halini alan mekanizma aynı sonucu yeniden üretiyordu: Biriken enerji usulünce dağıtıldı, kitleler bir oldu bittiyle umutsuzluğa terk edildi. Bunun sağın yükselişi anlamına geldiğini ise Brexit gösterdi.

Emperyalist hiyerarşinin tepesindeki bir ülkede bunlar gerçekleşiyor. Ancak yüzyıl öncesinde de durum pek farklı değildi ki. Sosyal demokrasi Almanya’da bir burjuva siyasi akım olarak dünyaya gelirken aslen birkaç özelliğin birlikte işlemesi bu geçişi mümkün kılmıştı. Öncelikle Alman Sosyaldemokrat Partisi (SPD) bir işçi partisiydi. İşçi sınıfının önemli bölmesinde doğrudan örgütlüydü. Sendika, partinin hem kadro hem de oy havuzu demekti. Bu örgütlük sokak gücü anlamına da geliyordu. Almanya’da demokratik düzen Bismarcklı yılların ardından yerleşiklik kazanırken, bu yeni düzenin kurucu unsuru SPD idi. 1918’de de 1920’lerin başında ve sonunda da bu “sahiplik” büyük rol oynadı. Yalnızca meclisteki koltuk aritmetiğinde değil, bu durumu sloganlarda da görmek mümkündü: “Demokratik düzen” ile “burjuva karşıtlığı” özgün ama ısrarlı bir biçimde birleştiriliyordu. Düzen değişikliği arzusunun kitlelerde hızla yayıldığı bir dönemde bu ısrarın tek anlamı düzeni korumak olabilirdi.

SPD örgütlülüğün ve sokak gücünün siyasete girişinin dünyadaki en çarpıcı örneğini yaratmıştı. Halbuki bu durum siyasetin değişmezi haline geldikten, bunun üstüne savaş ve devrim yılları da yaşandıktan sonra Alman siyasetinde sokak gücü olmayan parti neredeyse kalmamıştı. SPD, komünistleri ve nazileri aynı radikal kefeye koyarken iki şeyi aynı anda gerçekleştiriyordu: Düzenin sahibi ve demokrasinin koruyucu partisi olarak örgütlü gücünün enerjisini parlamento manevralarında etkisizleştiriyor, işçi sınıfının sağ yükselişe karşı tek gerçek direnç noktası olan örgütlülüğünün ve sokak hakimiyetinin elini kolunu bağlıyordu.

Dahası, kitlelerdeki etkisini meşruiyet kozu olarak kullanarak komünistlerin sokak gücünü yasadışı ilan ediyor ve kendi tabanındaki direnç unsurlarını da sabırlı ve ihtiyatlı olmaya davet ediyordu. “Sorumluluk” ve “tolerans” SPD’nin '20ler boyunca resmi politikasıydı.2 Üstelik parti, yıllardır bu sorumluluğun gereği olarak yaptıklarıyla düzenin geniş kitlelerdeki hayal kırıklığının öznesi haline gelirken, kitlelerde düzen değişikliği arzusu güçlenirken ve Alman burjuvazisinin ihtiyaçları başka bir yönü işaret etmeye başlarken Almanya’nın geleceğine dair belli bir körlük de geliştirmekteydi. Aslında bu körlük karakteristikti. Sosyal demokrasi öznel niyetlerden bağımsız olarak bu karakteristik özellik ile işlevleniyordu, SPD’nin düzen için anlamı buydu. Bu işlev ile faşizm mükemmel bir ikili oluşturdu. Naziler sadece devletli ve mühendislik ürünü bir hareket olarak yükselmediler; SPD’nin boşalttığı alanı doldururken sokağı da tutmaya başladılar, kitlelerdeki düzen değişikliği arzusuyla bağlantı kurdular, direnç noktaları etkisiz hale getirilmiş solun zayıflıklarına oynamayı başardılar. Bu başarı faşizmin olduğu kadar sosyal demokrasinindi.

Bunlara uzunca yer vermemin nedeni bir faşizm incelemesi ortaya koymak değil elbette. Asıl sorun devrimci siyasetin düzen siyasetine karşı hamle geliştirirken nasıl davranması, tarihten çıkan bazı sonuçları nasıl değerlendirmesi gerektiğiyle ilgili. İki kardeş hareket olarak sosyal demokrasi ve faşizm (buna özgüven katsayısı yüksek Thatcher’ı da ekleyebiliriz) örgütlü siyasetin, sokak gücünün siyaset arenasına etkisi açısından önemli ipuçları sunuyor. Bugün bu ipuçları üzerine düşünmeden sosyal demokrasinin işleviyle ilgili konuşmak pek mümkün değil.

Esasında, düzen siyasetinin kapalı devre mekanizmaları ile “sokak” arasındaki ilişkinin formülasyonu sorunu bizzat burjuva düzenin siyasi arenasının hangi unsur ve platformlardan ve nasıl oluştuğuyla başlar. 1789 Fransız Devrimi, devrimin kitlesi ile farklı partiler (kulüpler) arasındaki ilişkiyi tarih sahnesine çıkaran ilk büyük modern örnektir. Devrimin hemen ardından kurulan Kurucu Meclis farklı siyasal akımların, “sağ”ın ve “sol”un şekil verdiği bir ilk kurumsal adımdır. Siyasi arena daha sonrasında parlamentonun (Konvansiyon) kuruluşu ile birlikte farklı bir bileşene daha kavuşmuş olsa da henüz yeni oluşmakta olan bu kurumsal sistem, siyasi arenanın tüm gelgitlerinden etkilenmekten kurtulamaz. Aslında durum gelgitli olmanın da ötesindedir. Fransa’da olaylar, yukarıda Almanya için söylediklerimizin aksi yönünde bir gelişimle ilerler. Burjuva siyasal sistemden Fransa’da bir düzen kurması beklenir. Fakat henüz nüve halindeki bu sistem, devrimin yükselen seyrine paralel biçimde, düzenin aşılması anlamına gelebilecek tüm vektörlerden etkilenmeye devam eder. Arada bariyer işlevi görecek mekanizmalar henüz oluşmamıştır. Devrimin kitlesi farklı siyasi temsilcileriyle birlikte muazzam bir basınç unsuru haline gelir. Artık hangi platform, hangi “devlet” unsuru söz konusu olursa olsun, tüm partiler sokağın nabzını tutmak durumundadır.

Basınç partilerin içine de nüfuz eder. Jakoben Kulübü sadece Paris’te değil, Fransa’nın diğer bölgelerinde de hatırı sayılır bir örgütlülüğe sahip, binlerce üyesi olan bir partidir. Bu örgütlülük, solun yani devrimciliğin Konvansiyon’a şekil vermesini sağlayan önemli bir araç olur. Devrim hep daha fazlasını isterken ve düzen bir türlü tesis edilemezken bundan Jakoben partisinin içi de etkilenir, hatta bu etkinin Fransa’nın farklı bölgelerindeki yansımaları da görünür hale gelir. Fakat devrim daha da fazla Paris’e daraldığında bile sokağın gücüyle siyasi arenanın farklı unsurları arasındaki ilişki kopmaz. Devrimin en radikal temsilcileri olan Montanyarlar ile Paris halkının yoksul emekçi toplamı “sans-culottes”lar arasındaki organik ilişki devam eder. Devrim fikri, sokağın gücü ve bunun kulüplerdeki karşılıkları sayesinde her tür düzen fikrini alt üst eder. Bu öyle bir güçtür ki artık devrimin sonrasının, yani gerçekten de belli bir “düzen”in kuruluşunun gerektiği noktada bile bu işlemin potansiyel aktörlerini basınç altında bırakır, hareket edemez hale getirir. Devrim yatışmalı ve düzen kurulmalıdır ama Fransa’nın devrimci partisi devrimin görülmemiş radikalliği ile düzen kurma görevi arasında sıkışıp kalmıştır. Fransız Devrimi’nin yarattığı siyasi arenanın kurumları bu sıkışmanın izleriyle çatırdar.

Sosyal demokrasi işte bu sıkışmayı düzen lehine yönetme iddiasının adıdır. Fakat bu işlem işçi sınıfı içerisinde belli bir etkiye sahip olmadan, Fransız Devrimi’nden bugüne dek inşa edilen ve “sol” olarak tarif ettiğimiz değerlerle bağ kurmadan gerçekleştirilemez. Az önce bunun en önemli örneğine Almanya ve SPD üzerinden yer vermiş oldum. Avrupa’da devrimin geri çekilişiyle birlikte siyasi arenadaki kalıcılığını ispat eden bu gelenek İkinci Dünya Savaşı sonrasında yeniden canlılık kazanır. Sovyetler Birliği’nin varlığının yarattığı basınç, işçi sınıfına pastadan pay verme ve ekonomilerin devlet müdahalesiyle ayağa kaldırılma zorunluluğu Avrupa’da sosyal demokrasinin yeniden işlevlenebileceği koşulları üretmiştir.

Sosyal demokrat gelenek tarihsel olarak İkinci Enternasyonal’e, dönemin komünist ve sosyal demokrat partilerinin ayrışmasına denk düşer. ’45 sonrasındaki sosyal demokrat partilerde ise geleneğin temel özellikleri korunur; işçi sınıfıyla, sendikalarla doğrudan ilişkili olma durumu devam eder. Burjuva siyaset sistemi artık az çok iki merkezli bir yapıya dönüşür. Merkez sağ ve sol, koordinat merkezleri olurken tüm partiler de bu koordinatlara göre “konumlandırılır”. Sağın ve solun neyi temsil ettiği konusunda pek bir kafa karışıklığı yoktur. Tüm bu özellikler açısından belli bir süreklilik oluşmuştur artık. Öte yandan, başka bir değişim göze çarpmaktadır.

Savaştan kitlesel partilerle çıkan komünistler işçi sınıfıyla organik bağlantıya sahip olma, sendikalarda hakimiyet kurma, sokak gücü gibi başlıklarda büyük rakip haline gelmişlerdir. Geleneksel sosyal demokrasi kendi solundaki bu partilerin gücünün yarattığı basınç yüzünden de sol kulvardan fazla uzaklaşamaz. Halbuki sosyal demokrasi kendi geleneksel partilerinin değil ama komünist hareketin bazı zaaflarının sonucunda yeni bir biçimlenmeye doğru ilerler. Avrupa’da komünist partiler “sosyal demokrat parti” değildirler elbette ama düzeni sağlama, ihtiyatlı olma, tolerans gösterme gibi başlıklarda SPD’ye fazlasıyla benzemektedirler. Sosyal demokrasi bir siyasi çizgi olarak bu iki kulvarın karşılıklı manevraları ve sonrasında da birleşmeleri sonucunda yeni bir şekle bürünür. Sovyetler Birliği’nin yıkılması, sınıf hareketinin siyaset arenasındaki etkisinin giderek azalması, sol değerlerden dünyanın her yerinde uzaklaşılmaya başlanması uzun süre boyunca varlığını koruyabilmiş merkez koordinatları da ortadan kaldırır. Eski komünist partiler tasfiye olur, geleneksel sosyal demokrat partiler ise kopuşlar yaşamaya başlar.

Halbuki bu değişim sosyal demokrasinin bittiği anlamına gelmemektedir. Burjuva siyasi sistemin düzen soluna ihtiyacı bitemez. Kapitalizm düzenin sorgulandığı dönemeçleri, sol değerlerin tamamen ortadan kalkmasını engelleyecek problemleri devamlı olarak üreten bir toplumsal düzendir. Düzen solu yeniden şekil alırken geçmişin merkez partileri çeşitli radikal unsurlar tarafından çevrelenmeye başlar. Bu durum kimi örneklerde geleneksel tipte sosyal demokrat partilerin tamamen değişim geçirmesine neden olur. “Pasoklaşma”, Yunanistan’daki örneğin diğer ülkelerde de yaşandığı bir sürecin genel kavramı olur. PASOK dağılmış, içerisindeki unsurlar diğer başka radikal unsurlarla bir araya gelmiş ve bugünkü SYRIZA tipi partiler ortaya çıkmıştır. Artık dünyada ve Türkiye’de sosyal demokrasiden bahsettiğimizde, belli başlı partiler ve bunların etrafında kümelenmiş unsurlardan oluşan bir siyasi çizgiyi anlatmış oluyoruz. Düzen solu, kendi soluyla onu uydulaştıracak bir ilişki içerisine girmekte, bu sayede düzen solu ile devrimci hareket arasındaki gri alan düzen siyasetine doğru bütünleştirilebilmektedir. Böylece sosyal demokrasi en temel yeteneğini, sola ait olan alan üzerinde hak iddia ederken düzeni de sağlama işlevini canlı tutabilmektedir.

Fakat işçi sınıfının bir hareket olarak siyasi arenadaki yokluğu, sosyal demokrasinin hem sınıf örgütlerine hem de sınıf içerisindeki organik örgütlülüğüne mecburiyetini büyük ölçüde aşındırmıştır. Türkiye işçi sınıfı ’60 ile ’80 arasındaki görkemli yükselişiyle siyasi arenaya damgasını vurmuş ve bu etkinin sonucu olarak Ecevit CHP’si bir sosyal demokrat partiye dönüşmek zorunda kalmıştır. CHP işçi sınıfı içerisinde ve sendikalarda belli bir bağlantı düzeyi yaratmayı başarmış ve sol üzerinde kurduğu hakimiyet sayesinde düzenin tesisinde büyük rol oynamıştır. Fakat dünyada ve Türkiye’de komünizm tehlikesinin atlatılması, piyasa politikalarının her yerde “tek yol” haline gelmesi CHP’yi de bu bağların yüklerinden kurtarmıştır. Üstelik sosyal demokrasinin sınıfla doğrudan ilişkilerindeki aşınma, sadece sonradan bu çizgiye yerleşen CHP gibi partilere özgü değildir. Sendikalar ile sosyal demokrasinin belki de en iç içe geçtiği, en uzun ömürlü örneği olan İsveç’te bile eski dengeler değişmekte, bağlar zayıflamakta, başka ülkelerde de olduğu gibi faşist hareket mütevazi olmayan bir yükseliş elde etmektedir.

Siyasi arenanın işçi sınıfının, örgütlü müdahalelerin etkilerinden giderek kurtulması bugün popülist olarak adlandırdığımız sol partilerin ya da ittifakların varlık göstermesiyle paralel bir süreçte gerçekleşti. Ancak bu durum sosyal demokrasinin yok olması anlamına gelmedi. Siyasetin kapılarının geniş kitlelerdeki huzursuzluğun yıkıcı etkilerine kapatılması, siyaset denilen şeyin parlamento, seçim ve ittifak oyunlarına dönüştürülmesi sol popülizm görünümüyle sosyal demokrasinin görevinin başında olduğunu da gösterir. Yükselen huzursuzluğun solun enerji noktalarıyla buluşamaması, düzen siyasetinin kurumlarında ve mekanizmalarında köreltilmesi sosyal demokrasinin temel mühendislik becerisidir. İşte bugün sosyal demokrasiye geçmişte hak iddia ettiği sola ait olan o alanı kullanılamaz hale getirme işlevi de düşmektedir. Bu işlev Almanya örneğinde faşizmin yükselişi karşısındaki direnç noktalarını atıl bırakmak, hatta yok etmek biçiminde gerçekleşmişse bugün de Türkiye örneğinde, biriken enerjinin sıçramalar elde edebileceği aydınlanma, yurtseverlik, özgürlük gibi değerleri tahrip etmek biçimde gerçekleşiyor.

Sosyal demokrasi ortadan kaybolmuyor, siyaset büyük ölçüde izole bir alanda dönen manevralara indirgeniyor ancak bir mesele de bir türlü yok olamıyor. Sosyal demokrasi ve düzen her ne kadar kitlesiz, sokaksız siyaseti sistematik hale getirmek istese ve bunda büyük mevziler elde etse de bu durum siyasi arenanın örgütlü müdahalelere açık olduğu, siyasetin asıl belirleyici unsurunun geniş anlamıyla sokak olduğu gerçeğini değiştirmiyor. Burada iyi düşünülmüş hamlelerle elde edilebilecek stratejik mevzilerin bütün bir siyaset arenasına etki etmesinin önü kapalı değildir. Sola ait alanı ve işçi sınıfıyla doğrudan bağlantılarını terk etse de sosyal demokrasinin yok olmayacağını söylüyoruz. Aslında tam da bu noktalardaki zaafları sayesinde sosyal demokrasi mevcut burjuva düzenin bazı açılardan zayıf diyebileceğimiz noktalarını teşhir etmiş de oluyor. Sosyal demokrasinin proleter niteliğini kaybetmesi, işçi sınıfının maddi koşulların doğrudan ürünü olan tepkilerini yönlendirme ve soğurma yeteneğini kaybetmeye başlaması anlamına geliyor. Üstelik, siyasetin giderek sınıf gündemlerinden başka temalara, “kültürel meselelere” kaydırılması, yıllardır sınıf gündemiyle siyaset yapmayı becerebilmiş sosyal demokrasinin geleneksel varlık koşullarının altını bir süredir oymaktaydı da. Sağ, pek çok örnekte görüldüğü üzere, bu boşluklar üzerinden kendisine alan açtı. Ama bu zaafların aynı zamanda bir bütün olarak düzenin zaafları anlamına geldiği de unutulmamalıdır.

İşte bu zaaflar üzerine çalışırken Lenin’in ve Stalin’in Alman devriminde komünistlerin görevleriyle ilgili olarak ısrarla dile getirdikleri temel kural üzerine tekrar düşünmek gerekiyor.

Rusya’da 1917 Şubat’ında gerçekleşen devrim yeni bir düzenin filizleneceği platformların ortaya çıkmasına neden olmuştu. Bilindiği gibi siyasi arena Kurucu Meclis ile Sovyetler ekseninde kurumsallaşma sancıları çekiyor ancak sokağın gücü nüve halindeki bu kurumların ya ortadan kalkmasına ya da devrimin aygıtına dönüşmesine neden olacak bir basıncı diri tutuyordu. Rusya’da burjuvazi Almanya’daki sınıfdaşından farklı olarak az çok oturmuş bir kurumsallaşmayı değerlendirebilme olanağından yoksundu. Fakat bolşevikler burjuvazinin bir zayıf noktasını daha kendi avantajlarına çevirmenin yolunu bulmuşlardı. Almanya’da SPD’nin yaşadığı sosyal demokratlaşma sürecinin bir benzeri elbette Rusya’da da gerçekleşiyordu. Devrim burjuva sınırları kabul edecek olsaydı düzen de işçi sınıfı kökeninden gelse bile bu düzende karar kılan partileri zorunlu olarak sosyal demokratlaşma yoluna ittirecekti. Oysaki Rusya’da burjuvazi hem zamandan hem de alternatiften yoksun kaldı.

Peki, iki ülkenin farklılığı devrimin kaderini belirleyen tek etken olabilir miydi? Hayır…

Bolşeviklerin stratejik çalışması ve zamanı iyi kullanabilmeleri zayıf noktalardan yüksek verim alabilmelerini sağlayacak bir sıçrama zemini yaratmıştı. Devrimin hararetli günlerinde SPD gibi bir partiyle baş etmek zorunda kalmadılar belki ama zaten her şeyi devrim anına bırakmamaları bolşeviklerin olası bir beladan kaçınabilmelerini sağlayan özelliklerinden biri olmuştu. Menşevik ve diğer sosyalist unsurların işçi sınıfı üzerindeki hakimiyetini kıracak ya da bu partileri belli oranlarda etkisizleştirecek türden bir çalışmayı yürütebilme kabiliyetleri mevcuttu. Sovyetlerde çoğunluğun ele geçirilmesi mucizevi gelişmelerin ürünü değildi. Bolşeviklerin fabrikalarda, işçi semtlerinde, askeri birliklerde elde ettikleri güç, kısacası sokağın hakimiyeti, devrim hareketinin sınır tanımayan ruhunun her tür düzen anlayışını basınç altında bırakabilmesini olanaklı kılmıştı. Fransa’da gördüğümüz türden bir ileri atılım bu sefer stratejik bir vizyonla buluşmuş ve kendi yeni düzenini dayatabilmişti. Almanya’da ise sosyal demokrasinin geniş işçi kitleler üzerindeki hakimiyeti kırılamadığı oranda devrime yön vermek de olanaksızlaşıyordu. Devrimin radikalleştirici atmosferi Alman partisini üç parçaya bölse bile işçi kitlelerin bu üç alternatif arasında doğru düzgün ayrım yapabilmesini sağlayabilecek bir netlik uzun süre söz konusu olamadı. Yıllar sonra Alman Komünist Partisi (KPD) bu sefer azımsanmayacak bir işçi bölmesini sosyal demokrasiden koparan, onları örgütle ve sokakla buluşturabilen bir siyasi hat örmeyi başarabilmişti ve bunun ürünü olarak, 20’lerin sonuna gelindiğinde, komünistlerin oyu bazı bölgelerde birkaç katına çıkmıştı. Fakat devrimler döneminden ve Rusya’dan dersler çıkaran Alman burjuvazisi ile iş bilir sosyal demokrasinin bir araya gelişi komünistleri gerçekten de zorluk derecesi yüksek bir görevle baş başa bırakacaktı.

Lenin’in devrim öncesinde bağımsız siyasi hattın yaratılmasına, hem Lenin’in hem de Stalin’in sosyal demokrasinin etkisinin kırılmasına dönük uyarıları bu tarihsel gerçeklikler içerisinde anlamlanıyor. Stalin, “Görev geniş işçi kitlelerin devrim ve komünizm cephesine kazanılmasıdır.” diyor, “sendikal bürokrasinin ve sosyal demokrasinin gericileştirici etkisi kırılmalı, hiç değilse nötralize edilmelidir” diye de ekliyordu.3 Aslında Stalin devrimin sosyal demokrasi sorununu proletarya diktatörlüğü denkleminde somutluyordu: “Milyonlarca işçinin iradesine karşı proletarya diktatörlüğünün kurulabileceğini düşünmek büyük hatadır.” diyordu. Fakat Stalin’in öğüdünün “hayal kurmayın”dan ibaret olduğunu düşünmek de pek doğru olmaz. Rusya’da iktidarın ele geçirilmesi sorununun ve hatta bunun zamanlamasının işçi iktidarının ve siyasal temsilcisinin meşruiyetiyle iç içe olduğunu Lenin’in kaleminden de okumuştuk. Lenin bolşeviklerin iktidara talip oluşunu “böyle bir parti var” diyerek dile getirdiğinde sadece devrimci cüretin sözcülüğünü üstlenmiyordu. Lenin gerçekten de iktidarın korunabileceğini, bunun meşruiyet koşullarının mevcut olduğunu ve bu koşulların yarattığı olanakların değerlendirilebileceğini düşündüğü için partisine güveniyordu.

Proletarya diktatörlüğü devrim sonrasının da en önemli tartışma başlıklarından biri olacaktı. Öte yandan, bu tartışma bir siyasal hareket olarak sosyal demokrasinin tarihsel serüvenini anlamak açısından da büyük önem taşıyor. Serüvenin bir yanı burjuvalaşma ve bugünkü anlamıyla sosyal demokratlaşmadır ama bundan ibaret değildir. “Sosyal demokrasi” ilk ortaya çıktığında belli bir projenin, belli bir siyasi vizyonun adıydı. Lenin, sonrasında bir burjuva siyasal akım olarak sosyal demokrasiyi tanımlıyor ve reddediyordu ama sosyal demokrat projenin 19. yüzyılın ikinci yarısında tarihe sunduğu keşfinin üzerinden tamamen atlıyor da değildi.

İşte Lenin’in bir leninizm yaratabilmesine olanak da sağlamış olan bu keşif bugün tam da sosyal demokrasinin kendisine yöneltilebilecek en önemli silahtır. Komünist hareket tarihin bu ironisini değerlendirmelidir.

Neydi peki sosyal demokrat proje?

Sosyalist düşünce ve işçi sınıfı hareketi, her ne kadar birbirine etki eden iki büyük kıta olsa bile, esası itibariyle farklı gelişme dinamiklerine sahiptir. Bir dünya görüşü olarak sosyalizmin kökeni işçi sınıfınınkiyle  aynı değildir. Marksizm (marksist sosyalizm) doğrudan işçi sınıfının varlığı sayesinde şekil alan bir dünya görüşü olmasına rağmen bu ilk “ayrılık” onun için de geçerlidir. Ayrılık bir yana, tarihte sosyalizm ile işçi sınıfının birbirine düşman olduğu örnekler de vardır. Özetle, Fransız Devrimi’nden 19. yüzyılın ikinci yarısına dek bu iki kıta nadiren dost olabilmiştir. Yan yana gelme denemeleri gerçekleştirilmiş ama tarihsel ortaklık bir türlü tutturulamamıştır. Marx ve Engels Komünist Manifesto’da sosyalizmin toplumsal düzlemde varlık gösterme denemelerini incelemiş, farklı sınıflar ile sosyalist ve komünistlerin ilişkisini, buradaki arızaların kaynaklarını sırayla değerlendirmişlerdir. Manifesto’da, iki yakanın karşılıklı sancılarından sonuçlar çıkarmış ve birlikteliğin gerçekleşebileceği teorik ve programatik hattın artık mevcut olduğunu ilan etmişlerdir. Marksist komünizm bir işçi sınıfı sosyalizmi olarak yeni dünya görüşüyle işçi sınıfı hareketinin birlikteliği demektir.

Bu birlikteliğin kendiliğinden gerçekleşeceği elbette düşünülmemektedir ama bunun nasıl hayata geçirileceği konusunda da henüz büyük boşluklar bulunmaktadır. Sonraki yıllar, devrim ve karşı-devrimlerle ilerlerken, marksizm ile onun toplumsal varlığı arasındaki açının sorunlarını gözleyebilme olanağını yaratmıştır. Buna kapitalizmin gelişimine paralel, işçi sınıfının serpilişi de eşlik etmiştir. Enternasyonal ve Komünist Birlik bazı denemelerde bulunmuşsa da sorunun çözümü anlamına gelememiştir. İşte sosyal demokrasi, Paris Komünü’nü izleyen dönemde, Almanya’da bu iki yakayı bir araya getirme iddiasıyla ortaya çıkmıştır. Sosyal demokrasi sosyalizm ile işçi hareketinin birliği demektir. Bu birliğin programatik karşılığı, Kautsky’nin imzasını taşıyan Erfurt Programı’nda mevcuttur. Aslında birleşmenin nasıl gerçekleştirilebileceğiyle ilgili yanıtlar nüve halinde de olsa Manifesto’da mevcuttur; fakat Kautsky’nin katkısı siyasal, örgütsel, teorik boyutlarıyla bir bütün olarak bu birlikteliğin farklı yönlerini ortaya koyabilmesindedir. Aslında, hem Erfurt Programı’nda hem de metnin yazarının teorik kavrayışında bazı boşluklar ve sorunlar bulunur. Hatta Lenin Kautsky’ye büyük saygı besliyor olsa da Kautsky’nin nefesinin tükendiği noktalarda kimi adımlar atıyordur bile. Fakat sosyal demokrasi Almanya’da da Rusya’da da sosyalizmin işçi hareketiyle buluşmasının olanaklı olduğu temel marksist dünya görüşüyle yola koyulmuştur.

İşçi hareketinin tarihi, direnişinin tarihidir. Kapitalist toplumsal düzenin temel unsuru olan işçi sınıfı, karşıt ikizi burjuvaziye meydanlarda savaşarak, iş yerlerinde kavga vererek veya sadece dişlerini sıkarak farklı biçimlerde tepkiler üretir; ancak eninde sonunda, mutlaka belli bir direnç gösterir. Sosyalizm başta bu direnç noktalarıyla buluşacak, işçi sınıfını politik olarak eğitecek, onu bir araya getirecek, partiyle buluşturacak, halkalar halinde örgütleyecektir. Bunun yanında, sosyal demokrat projede bu kanalların hepsini kesen bir tür iyimserlik de mevcuttur: İşçi sınıfı uzlaşmaz karşıtlığın bir tarafı, toplumun temel ve devrimin asıl öncü unsurudur, işçi sınıfı sosyalizmin mesajına o ya da bu şekilde açıktır. Mesajın hangi siyasal ve ideolojik kanalların kullanımıyla toplumsallaştırılacağı sosyalizmin her dönem yanıt araması gerektiği temel sorusudur. Bununla birlikte, bu mesajın gerçek bir karşılık bulabilmesinin ön koşulu merkezinde partinin durduğu bağımsız bir siyasal hattın varlığıdır.

Bağımsız siyasal hattın ne olduğu ve nasıl yaratılacağı 1914 ile 1924 yılları arasındaki deneyimlerin sonucunda netleştirilmiştir. Bu yıllar sadece iktidarı ele geçirme değil, iktidarı koruma sorununu da yeniden canlandırmıştır. Sosyal demokrasi iki sorunun da bir yerindedir. Lenin Rusya’daki devrimden iki yıl sonra hala ayakta duran devrimci iktidarın gerçekliğini arkasına alarak Almanya’daki devrim için konuşurken (ve Kautsky’ye karşı polemik geliştirirken) sosyal demokrasinin ‘meşruiyet çalma’ işlevine dikkat çekmektedir. Sosyal demokrasi, geçmişin komplocu devrimci hareketlerinden farklı olarak meşruiyet sorununa fazlasıyla duyarlıdır. Aslında biraz da bu duyarlılığın hastalığa dönüşmesinin ürünüdür.

İşte proletarya diktatörlüğü ve meşruiyet sorunu, 1871’in derslerinin ve Almanya’da işçi hareketinin bağımsız gelişiminin ürünü olarak incelenirken, bu sürecin programatik sonucu sosyal demokrasinin projesi olmuştur. İşçi sınıfı iktidarı ele geçirecek ve koruyacaksa, meşruiyetini tesis etmelidir ve bu da devrimi önceleyen, işçi sınıfının kazanıldığı belli bir siyasal, ideolojik çalışmanın gerekliliği anlamına gelir. Sosyalizm ve işçi hareketi parti sayesinde birleşecek, işçi sınıfı da toplumsal düzlemde hegemonyasını kuracaktır. Ama işçi sınıfını kazanma işlemi Kautsky’deki şekliyle sonsuzluğa uzanan bir süreç anlamına gelirken ve bu durum SPD’nin Weimar Almanya’sında edindiği yerle birlikte burjuvalaşmaya giden yolu beslerken, kazanma işleminin sonucu da giderek sosyalizmi terk eden bir partinin işçi sınıfı üzerinde bıraktığı zararlı izlere doğru renk değiştirmiştir.

Sosyal demokrat işlem, yüzyıl öncesindeki haliyle işçi sınıfıyla doğrudan bağlantı kurma ve organik ilişkinin avantaja çevrilmesi anlamına geliyordu; bugün ise yukarıda anlattığım nedenlerden dolayı sınıfı artık bu bağlantılar olmadan da çekip çevirebilme kabiliyetine denk düşüyor. Bu bir yönüyle sosyal demokrasinin yeteneğini bir yönüyle de zaafını işaret ediyor. Bugün sosyal demokrasinin bu zaafı uygun mekanizmalar ve uygun bir mesajla birleştirilebilirse avantaja çevrilebilir ve işçi sınıfı kazanılabilir.

Sosyal demokrasiden kurtulmak mümkün olmayabilir ama onun kurtulamayacağı zaafları komünizmin güçlenmesi anlamına gelebilir. Siyaset arenasının düzen siyasetinin kapalı devre mekanizmalarından ibaret olmadığını gösterecek hamleler Türkiye’de bağımsız bir kanalın varlığını da göstermenin yollarını yaratabilir.

Komünist hareket bu olanağı değerlendirecektir.

Anıl Çınar / SOL- GELENEK

  • 1."Remarks on becoming Prime Minister (St. Francis's prayer)". Margaret Thatcher Foundation. 4 May 1979. https://www.margaretthatcher.org/document/104078
  • 2.Donna Harsch, German Social Democracy and the Rise of Nazism, University of North Carolina Press, 1993, s.44-94-137-149.
  • 3.Stalin, Bolshevik, No. 11, September 20, 1924. (Foreign Languages Publishing House, Moscow, 1954)