Asgari ücretten fazla ücret geliri elde edenler, alması gerekenden daha düşük ücret almakta hem de vermeleri gerekenden daha fazla gelir ve damga vergisi ödemekteler
Asgari ücret, Asgari Ücret Yönetmeliği’nin 4/d maddesine göre “İşçilere normal bir çalışma günü karşılığı ödenen ve işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücreti,” şeklinde tanımlanmıştır. Görüldüğü üzere asgari ücret günlük hesaplanmalı ve çalışanın gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek düzeyde olmalıdır.
Asgari ücretin günlük hesaplanması gerektiğini bu yazıda izah etmeye çalıştım. Bu sorunun SGK boyutuyla ne tür hak kaybı yarattığını da bu yazıda anlatmaya çalıştım.
Ancak asgari ücretin bu şekilde hatalı uygulanmasının asgari ücretten fazla ücret elde eden çalışanlara da olumsuz etkisi bulunmaktadır. Asgari ücretten fazla ücret geliri elde edenler, alması gerekenden daha düşük ücret almakta hem de vermeleri gerekenden daha fazla gelir ve damga vergisi ödemekteler.
Nasıl oluyor bu? diyeceksiniz, şöyle oluyor…
1 Ocak 2022 tarihinden itibaren asgari ücret elde eden kişilerin ücret gelirleri gelir vergisinden istisna edilmiştir. Asgari ücretten fazla ücret geliri elde edenlerin ise asgari ücrete kadar olan kısmı gelir ve damga vergisinden istisna edilmiştir. 2023 yılı ilk altı ayı için brüt 10.008 TL ve net 8.506,80 TL; ikinci altı ayı için ise brüt 13.414 TL ve net 11.402 TL ücret gelirlerinden gelir (net) ve damga (brüt) vergisi alınmayacaktır. Bu tutardan fazla ücret geliri elde edenler için ise asgari ücreti aşan tutar üzerinden gelir ve damga vergisi alınacaktır.
Bu uygulamayı düzenleyen GVK m.23/18 uyarınca literatürde dekot namı diğer vergiden indirim denilen bir sistem uygulanarak asgari ücrete kadar olan kısım için istisna uygulanmaktadır.
Daha basit bir ifadeyle asgari ücretten fazla olan ücretler GVK m.23/18 uyarınca önce GVK m.103’teki vergi dilimine tabi tutulup sonra asgari ücret istisnası uygulanmaktadır.
Ancak GVK m.23/18’de istisnayı düzenleyen fıkrada yer alan “asgari ücretin aylık brüt tutarından” ifadesi yanlış anlaşılmaktadır. Çünkü madde hükmünde geçen aylık brüt asgari ücret tutarı asgari ücret komisyonu tarafından açıklanan tutar olmayıp 5510 sayılı Kanun uyarınca işverenlerce belirlenen SGK matrahıdır.
Bu hatalı yaklaşım, vergi mevzuatımızın muhtelif yerlerinde geçen “brüt asgari ücret” için de uygulanmaktadır. “Bir (1) günlük asgari ücret ile o ayın/yılın gün sayısının çarpımı sonucu bulunacak tutar” üzerinden işlem yapılması gerekirken bunun yerine 5510 sayılı Kanun m.88 uyarınca belirlenen her ay için 30 günlük SGK matrahı dikkate alınmaktadır. Bu durum özellikle asgari ücretten fazla ücret geliri elde edenler açısından eksik istisna (her yıl için 5 günlük) uygulanmakta ve dolayısıyla da aynı tutar kadar da fazla gelir ve damga vergisi ödenmektedir.
Özetle asgari ücretten fazla gelir elde eden ücretlilere uygulanan GVK m.23/18 uyarınca asgari ücrete kadar olan ücret istisnası yanlış/eksik uygulanmaktadır. Uygulanan bu tutar SGK matrahı olup yıllık sadece 360 günlük tutar istisna kapsamında değerlendirilmektedir. 365 günlük yılda 5 gün; 4 yılda bir de 6 günlük tutar istisna kapsamına alınmamakta ve dolayısıyla eksik istisna uygulanmaktadır.
Buna göre son altı aylık asgari ücreti baz alınıp bir hesap yapılırsa bir çalışanın bir (1) günlük net asgari ücreti 380,078 TL (11.402,32/30 gün) olacaktır. Asgari ücretin bir yılda 5 gün eksik hesaplanması nedeniyle bir asgari ücretliye 2023 yılında 1.900,39 TL (380,078 TL*5 gün) eksik ödenmiş olacaktır. Asgari ücretten fazla ücret alanlar için uygulanacak asgari ücrete kadar gelir ve damga vergisi istisnası nedeniyle bu kişilerden fazla damga ve gelir vergisi alınmakta dolayıyla da eksik istisna uygulandığından eksik ücret almış olacaklardır.
Örneğin GVK m.23/18 uyarınca asgari ücretten fazla ücret elde eden bir çalışanın aylık maaşından hesaplanan gelir vergisinden 1.900,39 TL’ye isabet eden istisna tutarı mahsup edilmeli ancak uygulamada mahsup edilmemekte ve dolayısıyla da aynı tutar kadar da eksik ücret alınmaktadır.
Bu tutarı (1.900,39 TL) GVK m.103’teki ilk dilim oranı (yüzde 15) dikkate alarak gelir vergisinden istisna etmek için hesaplarsak yıllık 285 TL (1.900,39*0.15) fazladan gelir vergisi alınmakta ve dolayısıyla da 285 TL eksik ücret alınmaktadır.
Yıllık 285 TL’lik tutar size çok küçük gelebilir ancak Temmuz 2023 itibariyle ücretli çalışan kişi sayısı 21 milyon 496 bin kişidir. 21 milyon 496 bin kişinin 10 milyon kişisinin asgari ücretin üstünde ücret aldığını varsayarsak bu kişilerden yıllık 285 TL -eksik istisnadan dolayı- fazla gelir vergisi alınmakta ve dolayısıyla da yıllık 285 TL eksik ücret almış olacaklar. 10 milyon kişi ile 285 TL’yi çarparsak damga vergisiyle birlikte yaklaşık yıllık 3 milyar TL fazladan vergi alınmaktadır[1]. Dolayısıyla da yaklaşık 3 milyar TL eksik ücret alınmaktadır.
Özetle çalışanın cebine girmesi gereken bu tutar (3 milyar TL) Hazineye vergi olarak girmektedir.
[1] Bu yazı “Murat Batı&Engin Uzuner; Asgari Ücretin Günlük Yerine Aylık Hesaplanmasınının İş, Sosyal Güvenlik Ve Vergi Mevzuatları Açısından Karşılaştımalı Olarak İncelenmesi, Bakırçay Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Volume: 3/Issue: 5/Year: 2022, p. 3-32” isimli makale referans alınarak oluşturulmuştur.
IV: Asgari ücreti eksik ödeyenlere idari para cezası var
Asgari ücretli çalışan birine 31 gün ile biten aylarda -Komisyonca belirlenen günlük tutarı 30 gün olarak hesaplar- yani 11.402,32 TL ödemeye devam ederseniz Bakanlık denetim elemanlarınca ya kendiliğinden ya da şikâyet üzerine yapılan bir denetimde tespit edilirse İş Kanunu m.102/a uyarınca işverene her ay için işçi başına 956 TL idari para cezası kesilecektir
Mevzuat gereği asgari ücretin günlük hesaplanması gerektiği ancak 5510 sayılı Yasa m.88 uyarınca 30 günlük SGK prim matrahı ile aynı anlaşıldığı ve bu nedenle asgari ücret ödenirken aylık maaşın da 30 gün üzerinden ödendiğinden dolayı yıl içinde 5 günlük tutarın da ödenmediğini bu yazıda izah etmeye çalıştım.
5 günlük ücretin ödenmemesinin SGK prim kaybına neden olduğunu bu yazıda, bu durumun aynı zamanda ücretlilere eksik maaş ödenmesine neden olduğu ve 2023 yılı için de fazladan 3 milyar TL vergi alındığını bu yazıda izah ettim.
Peki bile bile asgari ücreti eksik ödemenin cezası yok mu? Var elbette. Bu yazının konusu ise bile bile yapılan bu hatanın tespit edilip idari para cezası kesilmesidir.
Uzatmadan asgari ücret aylık ödenemez, her ne kadar aylık sözleşme yapılsa da günlük hesaplanıp ödenmelidir; yasa koyucu düzenlediği mevzuatlarla bunu emreder.
Yani olur da asgari ücret aylık net 11.402,32 TL ödenirse ne olacak? O zaman idari para cezası devreye giriyor. Çünkü Asgari Ücret Yönetmeliği'nin 12'nci maddesi "İşçilere, Komisyonca belirlenen ücretlerden düşük ücret ödenemez. İş sözleşmelerine ve toplu iş sözleşmelerine bunun aksine hükümler konulamaz. İşverenler tarafından, işçilere sağlanan sosyal yardımlar sebebiyle asgari ücretten herhangi bir indirim yapılamaz." şeklinde emreder.
Özetle İş Kanunu'nun 39'uncu maddesi ile Yönetmeliğin 11'nci maddesi asgari ücret, Resmi Gazete'de yer alan Komisyon Kararıyla ilan edilen tutardır ve 12'nci maddesi de bu tutarın altında ödeme yapamazsın lafzıyla emreder.
2023 yılının ikinci altı ayına ilişkin asgari ücret tutarıyla alakalı Asgari Ücret Tespit Komisyonu Kararı 24 Haziran 2023 tarihli Resmi Gazete'de yayımlandı. Resmi Gazete'de yayımlanan söz konusu Asgari Ücret Tespit Komisyonu Kararı'nda "İşçinin bir günlük normal çalışma karşılığı asgari ücretinin; 1/7/2023-31/12/2023 tarihleri arasında (447,15) dört yüz kırk yedi lira on beş kuruş olarak tespitine, oybirliğiyle," ve Karar Gerekçesinin son kısmında "Alınan karar uyarınca; işçinin günlük asgari ücreti; 1/7/2023-31/12/2023 tarihleri arasında (447,15) dört yüz kırk yedi lira on beş kuruş olarak belirlenmiştir." şeklinde cümleler bulunmaktadır.
Buna göre Temmuz 2023 için bu kişiye brüt 447,15x31 gün= 13.861,65 TL üzerinden ödeme yapılmalıdır. Ancak asgari ücretlinin Temmuz 2023 brüt maaşı 13.414,50 TL olarak dikkate alınırsa bir günlük ücret eksik ödenmiş sayılır.
Bunun sonucunda ise İş Kanunu m.102/a uyarınca komisyonun belirlediği asgari ücreti işçiye ödemeyen veya noksan ödeyen işveren hakkında işçi başına her ay için 956 TL idari para cezası kesilir.
Aylık sözleşme yapanlara da aynı ceza kesilecek…
Şimdi birçok kişi şunu aklından geçiriyordur: "Ama biz sözleşmeyi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın internet sayfasında yer alan aylık net 11.402,32 ve brüt 13.414,50 TL üzerinden yaptık, şimdi ne olacak?."
Komisyonca Resmi Gazete'de ilan edilen günlük tutarın altında ödeneceğine ilişkin iş sözleşmesi düzenlense bile -örneğin, Bakanlığın açıkladığı 11,402,32 TL olarak sözleşme tesis edilip ödense bile- Yönetmelik m.12 ve ilgili diğer mevzuat hükümlerinin lafzı bu, devleti bağlamaz ve ceza kesilmesine engel değildir şeklindedir.
Daha basit bir ifadeyle; asgari ücretli çalışan birine 31 gün ile biten aylarda -Komisyonca belirlenen günlük tutarı 30 gün olarak hesaplar- yani 11.402,32 TL ödemeye devam ederseniz Bakanlık denetim elemanlarınca ya kendiliğinden ya da şikâyet üzerine yapılan bir denetimde tespit edilirse İş Kanunu m.102/a uyarınca işverene her ay için işçi başına 956 TL idari para cezası kesilecektir. 2023'te ise 31 gün ile biten 7 ay bulunduğu gerçeğiyle birlikte bir ay için kesilecek idari para cezasını 7 ile çarpmamız gerekecektir. Bu da yıllık (956 TLx7) 6.692 TL yapar. Ve bu işlemin geriye doğru zamanaşımı süresince de (Kabahatler Kanunu uyarınca 5 yıl) yapılabilir olduğunu da ısrarla belirtmek isterim.
Ayrıca 31 gün ile biten aylarda eksik SGK primi de söz konusu olacağından oradan da bir ceza tutarı var.
Murat Batı / T24
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder