Evrensel "KÖŞEBAŞI" + "GÜNDEM" -18 Eylül 2024-

 Çivisi çıkmış toplumda çocuk olmak -Turgay Olcayto-

                                                             Fotoğraf: Rod Waddington CC BY-SA 2.0

Toplumun içinde giderek derinleşen bir yara var. Bu yarayı nasıl iyileştirebiliriz konusunda el birliğiyle bir çalışma yapılması lazım. Öncelikle ülkenin geleceğini oluşturacak çocuklarımızı dini eğitim adı altında ezberciliğe iten kuşak yetiştirme projelerinden kurtarmak lazım. ’50’li yıllarda başlayan ve günümüzde artık eğitimin olmazsa olmazı haline gelen din ağırlıklı müfredatların, çocukların yaratıcılık gücünü yok edeceğinin farkında olmayan siyasetçilerle her gün biraz daha uçurumun kenarına yaklaşıyoruz. Kurultaylar partisi ana muhalefet değişim derken kendi tabanını da aldatıyordu aslında. Çünkü din konusunda öylesine ödünler verilmişti ki, sonuçta "Yok aslında birbirimizden farkımız ama biz Cumhuriyet Halk Partisiyiz" anlamına gelen bir durum çıkmıştı ortaya. "Yumuşama", "Sen özür dile", "Hayır sen özür dile" aşamasında komik bir siyasi oyun sahneleniyor. Oysa toplum, sermaye, siyaset, medya ve mafya sarmalında çalkalanıp duruyor. Ekonomi dengesi bozulmuş ülkenin çocuklarını koruyabilmenin çareleri de giderek tükeniyor artık. İş hayatında çocuk işçilerin sayısı artarken, bir yandan da çocuk ölümleri birbirini izliyor. Çıraklık aşamasında hayata veda eden çocuk sayısının her gün biraz daha çoğaldığını görebilmek için sağlıklı veriler yok elimizde. Ancak, ana akım medyaya yansımayan haberleri taradığınızda üzücü haberlere ulaşabiliyorsunuz.

"Çocuklar geleceğimizin teminatıdır" denir denmesine de matematik, biyoloji, felsefe, psikoloji eğitiminden yoksun kalan bir gençlik bu tanıma uyabilecek mi dersiniz. Türkçe yerine Osmanlıca laf kalabalığına alıştırılan, şiir yerine manzume okutulan, düşünme yetisi daha şimdiden örselenen yeni bir kuşak mı bu ülkeyi kalkındıracak? Ekonomisini, adaletini, insanlara birbirine sevgisini bu kuşaklar mı sağlayacak?

’46 seçimlerinden sonra İsmet İnönü Kasım Gülek’le Adana’ya gider. Orada halkla görüşürken Kasım Gülek der ki "Paşam bizim oy kaybımız hep din propagandasından kaynaklanıyor. Size "dinsiz" diyorlar. Oysa ben sizi ve ailenizi yakından tanıyan biri olarak dinimize ne kadar saygı duyduğunuzu bilen biriyim. Gelin bugün bir camiye gidelim bu tür propagandalara karşı sizi seçmenleriniz bir kez de camide görsün." İnönü’nün cevabı nettir. "Ben devlet adamıyım, devletle dini birbirine asla karıştırmam" der ve elbette camiye gitmez. Dindar görünmekle oy kazanılacaksa zaten bu ülkenin geleceği çoktan karartılmıştır, laikliğin olmadığı bir ülkede özgür düşünce de olmaz, çağdaş demokrasi de…

Şiirimizin doruklarından Çevirmen, Tiyatro Yazarı Behçet Necatigil’i 13 Aralık 1979’da yitirmiştik. Yazın dünyamızda çocuk sorunsalı üzerinde kafa yormuş, çocuk duyarlılığını dizelerine de yansıtmış usta bir ozandı Behçet Necatigil. “Çocuklar” şiiri ile sonlayalım yazıyı:

“Çarşılarda bir şey
Biz pek aramazdık çocuklar olmasaydı.
Kasaplarda, manavlarda bazı yorgun kadınlar
Hep de tenha saatleri seçerler
Sonra yavaş bir sesle
Çocuk için hasta kaç gündür yemiyor

Biraz et biraz meyve isterler.

Sevdiği bir reçeli gün aşırı yalnız ona
Kaşıklarla beraber büyür bir üzüntü
Yağların, şekerlerin, çayların
Uykularda bile bitiyorsa
Annelere düşündürdüğü.
İnsanlara tezgâhlara kağıtlara kolaydı,
Biz bu kadar eğilmezdik çocuklar olmasaydı.”

                                                                /././

Nefret öğretisi şiddet doğuruyor -Cemalettin Küçük-

Cankurtaran Hopa’dan zirveye çıktığımız Artvin yolu. Can kurtaran mı, can alan mı? 2016 yılının soğuk bir şubat günü Cerattepe’nin madencilik adı altında yıkımına karşı, Artvin merkezde bir miting çağrısına gidiyorduk. Jandarma ve polis güçleri Cankurtaran’da yolu keserek geçişi kapattılar. Hastası, cenazesi olana bile geçiş yok. Uçurum başında hemen karayollarının bakım işletme binasının düzlüğü var. O alana bile geçiş yok. Askerlerin başında bir binbaşı var. Geçişe asla izin vermiyor. Polis barikat kurmuş. Yanlarında gaz bombaları ile dolu sepetler var. Baskı şiddet ve korkunun oluşturulduğu bir atmosfer yaratılmış. Ortam şiddet kokuyor. Ancak bu şiddeti besleyen ne?

Tartışmalar sırasında birlik komutanı, “Üstlerimle görüşeyim geçiş olup olmayacağına karar vereceğiz” diyor. Trabzon’dan başlayarak her ilçe her beldede yollar kesilerek bırakın seyahat etmeyi toplumun evine ulaşması, işe gitmesi bile engellenmiş. İstanbul’dan getirilen ve akşam olmadan toprağa verilmek istenen cenaze ile cenaze yakınlarına bile yok yoktu.

Bir uzman çavuş yolun kesilmesinden on-on beş dakika sonra şu sözleri sarf edebiliyordu. “Bunlar neden geri dönmüyorlar? Ya içimizden birisi cinnet getirip, bunları tararsa!”

İşte şiddetin nerede saklı olduğu o cinnet sözünde idi. Bir nesil nefret ve cinnet kaosunda yetiştiriliyor. Bir kısmına da kolluk görevi veriliyor. Görevi toplumun yol güvenliğini sağlamak olan kişi, toplumu “Cinnet ile tarayabilecek” şeklinde şiddet söylemini kullanabiliyor. Gerçekten cinnet geçirecek kişi bunu ifade eder mi? Burada “cinnet” sözcüğüdür asıl şiddet. Şiddet söylemle başlıyor.

Aradan sekiz yıldan fazla geçti! Yine Cankurtaran’da bir şiddet olayı gerçekleşti. Yuvalarına girilmesini istemeyen insanlar silahla tarandı. Reşit Kibar yaşamdan koptu, iki kişi fiziki olarak yaralandı. Ancak bir toplumun gerçekte nasıl yaralandığı görülmüyor. Şiddet sadece fiziki zararlarla ölçülmez. Artvin başta olmak üzere tüm coğrafyalarda yaşanan şiddet olayları doğru değerlendirilmelidir.

Özellikle çalışma yaşamında sömürüye karşı, yaşadığı coğrafyanın yıkımına karşı çıkanlara; özgürlük ve hak arayışına karşı, eleştirel yaklaşımlara karşı ağır ve sürekli toplumsal şiddet uygulanıyor. 

Şiddetin toplumsal algısını doğru belirlersek, gerçek anlamda neyi yaşadığımızı anlamış oluruz. Şiddeti fiziksel güç dışında baskı, tehdit, korkutma, yıldırma, bezdirme, aldatma gibi birçok alandan ele aldığımızda neredeyse her alanda şiddet ile iç içe olduğumuzu anlayacağız. Bu şiddetin kolluk güçleriyle kullanılması dışında yargısal tacizle de yaşandığını görmemek mümkün değil. Anayasal hak olmasına rağmen birçok etkinliğin ardından çeşitli davalar açıldığını görüyoruz. Bu satırları yazarken maden işçilerinin sendikal haklarını almak için çalıştıkları şirketin Ankara’daki binası önünde yapacakları protesto kolluk kuvvetlerince engelleniyordu. Baskı altında tutuluyorlar, ulaşım haklarına izin verilmiyordu. Bu olayın ardından işçiler hakkında dava açılması normal sayılacaktır. Çünkü bu durumlar toplumsal olarak kanıksanmıştır.

İşte şiddetin çözülemez olması toplumsal kanıksamadan geçer. 1993 yılında gençler 1 Mayıs’a hazırlanıyorlar. Pankart hazırlıyorlar. Bulundukları yerler polislerce basılınca duvardan atlamak isteyen gençlerden birisi orada öldürülüyor. Yargısız infazların yaşandığı yılllar... Silahlı maskeli kişilerce evlere baskın yapılıyor, içeride kim varsa öldürülüyor. Sonra çatışma süsü veriliyor ve ardından dışarıya çıkıp havaya kurşun sıkılarak zafer kutlaması yapılıyordu. Kimlerin kimi neden öldürdüğü bile bilinmeyen durumda, ne acıdır ki bunu alkışlayan insanlar vardı pencerelerde ve balkonlarda. İşte şiddet toplumsal olarak kanıksanmıştı. Yalan haberlerle insanların infazı topluma kabul ettirilmiş ve şiddet toplumsallaştırılmıştı.

Hak ve özgürlük alanında isteklere karşı da her türlü şiddet yanıltıcı haberlerle topluma kanıksatıldı.

Ancak unutulmasın ki; hak ve özgürlüklerden kolay vazgeçilmez. Yuvasına saldırı gelen her canlı şiddete karşı canı pahasına mücadele eder. Bugün gerçekleşen saldırıların hak ve özgürlüklerimizi kısıtladığı ve yuvalarımıza yönelik olduğunun farkındayız. Toplum daha önce yatırım, iş aş diye kendilerine yutturulmaya çalışılan projelerin artık bir yıkım uygulaması olduğunu çeşitli örneklerden görmüştür. Bu nedenle neredeyse her vadide, dağlarda, kentlerde yıkımlara karşı direnişler giderek ses getirmektedir. Kesin söylemler kullanılmaktadır. Yuvaların savunulması tek başına bugünü kurtarmak amaçlı söylemlere bürünmemektedir. Yaratıcı eylemler yıkıma karşı onarıcı olmaktadır. Eğer yuvada maden için sondaj çukuru açılmış ise o çukura ağaç dikerek karşılık verilmektedir.

Ancak şiddet de bitmiyor. Şiddetin anlamını açmak için bazı örnekler vereyim. Hatay Samandağ’da kurulan beton tesisleri var. Etrafına toz saçıyor. Tesis için yargı yıkım kararı vermiş. Ancak yargı kararı uygulanmaması için yürütme engel oluyor. Bu tesisin çalışması Samandağ halkının sağlığına zarar vermesinin yanında, yargı kararının uygulanmaması, hak ve özgürlükler üzerindeki baskı ve geleceği açısından şüphenin oluşturduğu bir durum. Ayrıca şiddettir.

Topluma gerçek dışı beyanda bulunmak da şiddettir. Örneğin Türkiye için “Hak ve özgürlüklerin arttığını” söylemek şiddettir.

Bu yazıyı bitirene kadar maden işçileri fiziki güç, şiddet kullanılarak eylem alanından uzaklaştırıldılar.                /././

Özgür Özel’e açık mektup -Mustafa Yalçıner-

Özgür Özel, CHP’nin “sağdan yürümesine” itiraz edip “değişim” isteyerek, bunun “Kişilerin değişmesinden ibaret olmadığını” söyleyerek, genel başkan seçildi.

Sonradan “normalleşme” olarak tanımladığı “yumuşama” politikasının aslında AKP tabanına ulaşmayı amaçlayan bir taktik olduğunu ve muhalefeti yumuşatmayı kapsamadığını söyleyerek yürüdü. “Hem müzakere hem mücadele” dedi.

CHP başlangıçta M. Şimşek’in ekonomi politikalarını “rasyonel” sayar ve örtülü destek verirken, Özel giderek bu politikalara sert eleştiriler yöneltir oldu. Şimşek’in “enflasyonla mücadele” adına sistemin ne kadar ağır yükü varsa tümünü emeğiyle geçinenlerin sırtına yıkan tutumunu eleştirmeye başladı. Emekçilerin taleplerini savunduğunu dile getirdi.

Ve eskiden “Sokağa çıkmayı” yasaklayan Kılıçdaroğlu’ndan farkını belirtmeyi önemseyerek CHP’yi salonlardan sokağa çıkarmaya yöneldi. Mitingler yapmaya başladı CHP. Partisinin kitleselliğiyle kıyaslandığında düşük düzeyli katılımlarıyla bir miktar yasak savma gibi görünmesine karşın emeklilerin, buğday ve çay üreticilerinin… taleplerinin dile getirildiği mitinglerdi bunlar.

Daha ileri gitti. 6 Mayıs’ta mezarına giderek Deniz Gezmiş’i sahiplenmekle kalmadı. Deniz Gezmiş’in “ailesi”nin sözcülüğünü üstlendi. Karşıyaka’da “Deniz Gezmiş’in ailesi olarak hepinize hoş geldiniz diyoruz. Bir kez daha başımız sağ olsun” diye konuştu. İnstagram’da ve başka konuşmalarında “Bizim mücadelemiz Deniz Gezmiş’in mücadelesidir” demekten kaçınmadı, “Denizlerin yolundan yürüdüğünü” söyledi sık sık. Bir tweet’i “Onun yolundan giden tek başına Özgür Özel değildir. Bütün CHP’liler Deniz’dir, Deniz Gezmiş’in yolundan yürümektedir” şeklinde.

Üstelik “yol” deyip geçmedi, “Yaşasın Marksizm-Leninizmin yüce ideolojisi” deyişini atlayıp Deniz’in Kemalistliğini iddia etse de, onun M. Kemal’inkiyle “antiemperyalizm”de kesişen yolunu tanımlamaktan da geri durmadı: “Onların yürüyüşü antiemperyalizm yürüyüşüdür. Onların yürüyüşü sömürüye karşıdır. Eşitsizliğe karşıdır… Gezmiş.. Yaşasın Türk ve Kürt halklarının kardeşliği demiştir. Kahrolsun emperyalizm demiştir. Yaşasın işçiler köylüler demiştir.”

Kötü müdür? Tabii ki değildir.

Ancak bunları söyleyerek emeğe, emekçiye ve taleplerine sahip çıktığını belirten Özel, söz, açıklama ve tutumlarının yalnızca bir “politika”, sadece bir “laf” ya da aldatıcılık olmadığını kanıtlama sınavında.

Nasıl mı? Şöyle…

CHP son yerel seçimde birçok büyükşehirle birlikte önemli sayıda belediye kazandı. Özel, Hatay’da Lütfü Savaş da dahil CHP adaylarını savundu. Hele gençliğini övdüğü, avukatı da olan Çankaya Belediye başkan adayına “Bu arkadaşa çok güveniyorum” diyerek kefil oldu. Güner şimdi belediye başkanı.

CHP önemsemesinde bir yanlışlık olmayan belediyelerinin icraatlarıyla iktidar yürüyüşünün yolunu açma çabasında. CHP belediyeleri örneğin depremde rol üstlendi. Bu belediyeler “sosyal belediyecilik” yapıyor; toplu taşımaya zam yapmadan edemiyor, ama örneğin “kent lokantaları” açıyor ve halka ucuza yemek sunuyor. Örneğin “askıda ekmek” dağıtıyor. Ucuza yurt açıyor, öğrencilere burs veriyor. Ve üniversiteye hazırlık kursları da dahil öğrencilerin eğitsel ihtiyaçlarını karşılamaya yöneliyor.

Kötü mü? Palyatif “çözümler” değil farklı bir politika ve tutum gerekli olsa bile, piyasadan daha ucuz ekmek ve yemek dağıtımına kim ne diyebilir?

Ama… Sayın Özel, kefil olduğunuz başkanın başında olduğu Çankaya Belediyesinin uygulamaları söylediklerinize taban tabana zıt.

Öğrencilere eğitim desteği veriyor, ancak tamamen vazgeçmek üzereydi ve son anda öğretmenlerin karşı çıkmasıyla caydı. Caydı ama, öğretmenlerin bu ay maaşlarını ödemedi.

Üstelik siz, Denizler gibi, sömürüye karşı olduğunuzu söylüyorsunuz, ama Çankaya Belediyesinde öğretmenler taşeron olarak çalışıyor. Esnek çalışıyor yani. Ne demek mi bu?

Siz asgari ücretin ortalama ücret olarak genelleştirildiğinden söz ederken, öğretmenler öncelikle asgari ücretle çalışmaya zorlanıyor. Toplu sözleşme hakları olmadığı gibi, kendilerine 10 aylık sözleşme ve sözleşmenin her yıl yenilenmesi dayatılıyor. Üstelik tam gün değil yarım gün sigortalanıyorlar. Bu, sömürü olmak bir yana düpedüz aşırı sömürü. Denizlerin yolunun bu olmadığı kesin!

                                                                 /././

Tombul kentler tombul insanlar yaratır -Zeki Gül-

Kentlerimiz hızla tombullaşıyor. Bir o kadar da çocuklarımız ve cümle insanlarımız. Şehrin betonu ile insanın yağ oranı aynı hızda artıyor.  

Kaldırımı olmayan bir kentte yürüyemezsiniz. Giderek daha az efor harcamış olur, nihayetinde kilo alırsınız. Nicedir kaldırımlar işletmelerin ve araçların işgali altında ya da zaten imar planlarında unutulmuş durumda...

Bir sahil kentiyseniz ve deniziniz kirlendiyse artık kolayından yüzemezsiniz. Yüzme ulaşılabilir olmaktan çıktığında yine kilo alırsınız, D vitamini stoklarınız daha da azalır, insülin direnci bir o kadar kolay gelişir. 

Yeşil alan azaldıysa, ulaşılabilir değilse spor yapamazsınız, ruhunuz daralır. Trafik esir aldıysa kenti egzoz koklayarak mesafe alamazsınız. Daha az yürür, daha erken yaşlandırırsınız akciğerlerinizi.

Boş arsa yoksa sokak futbolu oynayamazsınız. Ücretli halı sahalar ve otoparka evrilmiş okul bahçeleri spora ulaşılabilirliği zorlaştırır. 

Sağlıklı ve temiz bir çevrede yaşamak temel insan hakkıdır oysa. 

Çarpık yapılaşma ve hızla artan betonlaşma ile obezleşen şehirler, modern toplumların sağlık sorununu tetiklemektedir. Bu sorunların başında obezite oranlarındaki artış geliyor.  

Şehirlerde yeşil alanların ve rekreasyon bölgelerinin azalmasına neden olan plansız yapılaşma, insanların yeterli fiziksel aktivitede bulunmalarını güçleştirir. Parklar, yürüyüş ve bisiklet yolları, spor alanları gibi olanakların azalması kent sakinlerini daha hareketsiz bir yaşam tarzına hapseder. 

Obezitenin engellenmesinde kırsal alanın korunması, sağlıklı kentleşme, sağlıklı yiyecek temini, egzersiz kolaylığı gibi fiziksel ve diyetsel unsurlar önemli.

Yarım asrı aşkındır yaşadığım kent İzmir'den ne zaman uzaklaşsam, yakın çeper ülkelerin bir şehrine düşse yolum, yaşadığım kent adına hüzünleniyorum. Yerel yönetimler ve merkezi hükümetlerin süregelen ihmali/tercihleri, körfezinden sokaklarına, kültür parkından gökdelenlerine, insanından betonuna obez bir kent yarattı. 

Bir kez daha gördük ki, siyasal ve sosyal iyilik hali olmadan ne insanlar ne de kentler sağlıklı kalabilir. 

Sağlıcakla kalın.                                   

                                         Evrensel - GÜNDEM

Ayşenur Ezgi Eygi'nin otopsi raporu açıklandı: Uzak mesafeden atış

İsrail askerlerince öldürülen Ayşenur Ezgi Eygi'nin otopsi raporunda, ölümün uzak mesafeden yapılan ateşli silah atışı sonucu meydana geldiğine dikkat çekildi.(https://www.evrensel.net/haber/528463)

                                                                   ***

Depremzedelere mülkiyet hakkından geçici olarak vazgeçmeleri karşılığında ''7500 TL'' kira yardımı

Hatay'da rezerv yapı alanında konutu ya da iş yeri bulunan depremzedelere geçici olarak mülkiyet haklarından vazgeçmeleri halinde aylık ''7 bin 500 lira'' civarında kira yardımı yapılacağı söyleniyor.(https://www.evrensel.net/haber/528466)

                                                                        ***

Hatay Valiliği, Nilüfer Apartmanı davasında kamu görevlilerinin soruşturmasına izni vermedi

Hatay Valiliği, depremde 56 kişinin yaşamını yitirdiği Nilüfer Apartmanı'yla ilgili davada, 9 kamu görevlisi hakkında soruşturma izni vermedi. Depremde yakınlarını yitiren aileler karara itiraz edecek. (https://www.evrensel.net/haber/528457)

                                                                   ***

Domates çürüdü, vali yürüdü -İbrahim GÜMÜŞTAŞ-

Domates üreticisi 1.20 liradan alınan ürünü toplayamaz hale geldi, domates tarlada çürüdü. Tutulmayan ‘söz’le üreticileri durduran Vali ise Emniyet Genel Müdürlüğüne atandı. (VALİ ‘MİLLİ SERVETİMİZ DOMATES ÇÜRÜMEYECEK’ DEMİŞTİ AMA…) Bursa’da başlayan ve başta Balıkesir olmak üzere çok sayıda bölgeye yayılan çiftçi eylemlerinin ardından çiftçiler ile görüşen ve “Domateste 3.5 lira alım fiyatı verileceğini” söyleyen dönemin Bursa Valisi Mahmut Demirtaş, eylemlerin yayılması üzerine 17 organize sanayi bölgesi başkanı ve zincir market temsilcileri ile görüşmüştü. Demirtaş yapılan toplantının ardından şu ifadeleri kullanmıştı:   “Başta domates ve biber ürünleri olmak üzere üretim fazlası ürünlerin tarlada kalmaması için çiftçilerimize destek olmak adına görüşmelerimizi sürdürüyoruz. Bu doğrultuda yaptığımız çalışmalar kapsamında tarım ve orman il müdürümüz, ticaret il müdürümüz ve ilimizde faaliyet gösteren zincir market yöneticileri ile bir araya gelerek sürecin sağlıklı bir şekilde işlemesi için görüş alışverişinde bulunduk. Milli servetimizin tarlada çürümemesi ve çiftçilerimizin emeklerinin karşılığını alabilmeleri adına gerçekleştirdiğimiz görüşmelerde sorunun çözümü için katkıda bulunan herkese teşekkür ediyorum. Çiftçilerimizin sorunlarını çözmek için çalışmalarımızı aralıksız sürdüreceğiz.” (https://www.evrensel.net/haber/528439)

(Evrensel)

Birgün "KÖŞEBAŞI" + "GÜNDEM" -18 Eylül 2024-

 İlk 4 madde oyunu -Berkant Gültekin-

Meclis 1 Ekim günü açılacak ve anaakım siyasete anayasa tartışmaları yön verecek. Polemikler şimdiden başladı bile. Fitili Cumhur İttifakı çatısı altında parlamentoya giren HÜDA-PAR’ın Genel Başkanı Zekeriya Yapıcıoğlu ateşledi. Yapcıoğlu, Anayasa’nın ilk 3 maddesinin değiştirilmesinin “teklif edilemeyeceğini” düzenleyen 4. maddenin değiştirilmesi gerektiğini söyledi. Bu sözler beklendiği üzere epey tepki üretti.

CHP, HÜDA-PAR’ın Hizbullah’ın Meclis’teki uzantısı olduğunu belirterek Yapıcıoğlu’nun bu sözleri söylemesinin altında, Türkiye’nin “laik bir devlet” olduğunu vurgulayan Anayasa hükmünün değiştirilmesi hedefi yattığını vurguladı. CHP lideri Özgür Özel de “Milliyetçi muhafazakârım diyenler, hele hele Tayyip Bey’in sağ kolunda HÜDA-PAR, öbür kolunda Devlet Bahçeli var. Devlet Bahçeli’ye soruyorum. Sen bu HÜDA-PAR’a ne diyorsun Devlet Bey? Kimler kimlerle beraber” ifadeleriyle iktidar içindeki çatlakları derinleştirmeye çalıştı. İYİ Parti lideri Musavat Dervişoğlu da Yapıcıoğlu hakkında sert sözler söyledi ve Anayasa’nın ilk 4 maddesine sahip çıktı.

Yapıcıoğlu, gelen eleştirilerin ardından yaptığı ikinci açıklamada, ilk 3 maddenin değil, sadece ilk 3 maddenin değiştirilemezliğini vurgulayan 4. maddenin değiştirilmesini talep ettiğini savundu. Bu açıklamayı yaparken “Ahmağa anlatır gibi” şeklinde bir tabir kullanması, tartışmanın alevini daha da harladı.

Daha sonra Özgür Özel’in sosyal medyadaki, “Oy toplarken, vatan, millet, ezan deyip milli ve dini duyguları sömürenler şimdi bayrağımıza, İstiklal Marşımıza, Ankara’nın başkent olmasına karşı olan Hüdapar'ın sırtını sıvazlıyor” paylaşımını alıntılayan Yapıcıoğlu, CHP’nin milliyetçilik, halkçılık, devletçilik, laiklik ve devrimcilik ilkelerini anayasadan çıkarmayı vadeden 1950 tarihli seçim beyannamesini hatırlatarak kimin ne istediği konusunda suyu hepten bulandırdı.

AKP ve MHP’den de HÜDA-PAR liderinin çıkışına yönelik açıklamalar geldi. AKP Sözcüsü Ömer Çelik konuyla ilgili açıklamasında, “Anayasanın ilk 4 maddesindeki temel prensiplerle ilgili herhangi bir tartışma söz konusu değildir” derken, MHP Genel Başkan Yardımcısı İsmail Özdemir de paralel şekilde, “Anayasanın ilk 4 maddesi ile ilgili başlatılmak istenen tartışmalar boş ve beyhudedir” ifadelerini kullandı.

Meclis’te 4 vekile sahip HÜDA-PAR’ın başlattığı ve günlerdir devam eden Anayasa tartışmasının ülkeye nasıl bir faydasının olduğu muamma. Üstelik gelinen noktada, Anayasa’nın ilk 4 maddesi konusunda partilerin söyledikleri de birbirlerinden fersah fersah uzakta sayılmaz. Sadece biri, “4. maddeyi değiştirelim” diyor ama onun da gücü, çapı belli. Ayrıca HÜDA-PAR’ın lafıyla Anayasa değişse, tek düşüneceğimiz şey de 4. madde olmazdı herhalde.

Fakat bazılarına göre mesele o kadar basit değil. AKP, HÜDA-PAR aracılığıyla nabız yoklamak, halkın tepkisini ölçmek istiyor. Sanki bunun için başka bir partiye ihtiyaçları varmış gibi… Bu ülke çok yakın zaman önce açık açık “Laiklik yeni anayasada olmamalı”, “Allah’ın adı anayasaya girmeli” diyen Meclis Başkanı gördü.

Velhasıl bu ülke nabız yoklanacak aşamayı geçeli çok oluyor. Eğitim sisteminde dinin ağırlığı yıllar geçtikte artırıldı, üniversiteler bilim odaklı olmaktan çıkarıldı, laiklik ilkesi delik deşik edildi, seküler yaşam alışkanlıklarını boğmaya çalışan bir ton uygulama hayatımızın merkezinde… Yurttaşlık değil kulluk, kölelik kültürü inşa ediliyor. Tarikatlar, cemaatler dört bir yanı sarmış. Devlet başkalaşmış, biçim değiştirmiş.

Muhalefet bunlara bakmak yerine Anayasa’da laiklik var mı yok mu ona bakıyor. Anayasa’da laiklik duruyor durmasına da hayatın kendisinde yok, o ne olacak? Biraz da bunu dert etmek gerekmez mi? Biri Anayasa’nın ilk 4 maddesine dil uzatınca herkes yerinden fırlıyor ama savunulan ilkeleri güçlü bir toplumsal tepkiselliğe dönüştürme fikri hiçbirinin yol haritasında yok.

Sonuçta yine aynı oyunu izliyoruz. Kimlik siyasetinin sığ suları aşılamıyor. Resmi muhalefet iktidarda iç karışıklık yaratayım derken HÜDA-PAR’la boy hizasına geliyor. Emeği esas alan bir programla ülkenin gerçek sorunları iktidar açısından bir soruna dönüştürülemedikçe, Anayasa’nın değişmezliği üzerinden kendine alan yaratmaya çalışan muhalif siyaset, tam da bu yüzden iktidara Anayasa konuşturma fırsatı veren bir çıkmazda debelenmeye devam ediyor.

                                                        /././

Cumhuriyetin ‘metal yorgunluk’ öyküleri: İnönü’nün ‘yıllık izni’ -Şükrü Aslan-

87 yıl önce bugün, yeni rejimin ikinci adamı başbakan İsmet İnönü, ‘yıllık izne’ ayrılmış, yani görevini bırakmıştı. Görünür gerekçesi de şimdi yaygın olarak bilinen ‘metal yorgunluk ve istirahat ihtiyacı’ydı. Peki, görevden ayrılmanın sahici nedenleri neydi?

Yakın dönemde bazı AKP’li Belediye Başkanlarının görevlerini bırakmak zorunda kaldıkları ‘metal yorgunluk’ vakasına benzer biçimde, Cumhuriyetin de deneyimleri vardı. Onlardan biri 87 yıl önce, bugün gerçekleşmişti. Yeni rejimin ikinci adamı ve başbakan İsmet İnönü, ‘yıllık izne’ ayrılmış, yani görevini bırakmıştı. Gerekçeler de benzerdi: ‘yorgunluk ve istirahat ihtiyacı’! 20 Eylül 1937 tarihli Anadolu Ajansı tebliğine göre “Başvekil Malatya Mebusu İsmet İnönü’ne talep ve ricası üzerine, reisicumhur Atatürk tarafından bir buçuk ay mezuniyet verilmişti.” Yerine atanan Celal Bayar’a gönderilen Atatürk imzalı tebliğde de: “Başvekil İsmet İnönü şiddetli süren teessür neticesi olarak mutlak istirahat şeklinde mezuniyete ihtiyaç hissetmekte olduğundan bahisle, tedavisini bitirebilmek üzere bir buçuk ay müddetle mezuniyet istediği” yazılmıştı. Karara bir de resmi bir açıklama eklenmişti: “Tebeddül, hiçbir fikir ihtilafından doğmamıştır. Atatürk ile İnönü arasındaki arkadaşlık ve sevgi her vakit ki kadar derin ve samimidir.”

Karar türlü tartışmalara yol açmıştı. TAN Gazetesi başyazarı A. Emin Yalman “mezuniyetin tarzı alışılmış şekillere uygun olmadığı için, değişikliğin, ecnebi propagandasına geniş bir faaliyet alanı verdiğini, işin içinde işler var gibi gösterip meseleyi büyüttüğünü, her köşeden akla hayale gelmez rivayetler fışkırdığını” yazmıştı. Çünkü İnönü, görevinden ayrılmayı gerektirecek şekilde hasta olmadığı gibi, devam eden bir tedavisi de yoktu. Yıllar sonra oğlu Erdal İnönü anılarında, resmi açıklama ile gerçek durumun aynı olmadığını “tabii biraz zaman geçince durum anlaşıldı” diye ifade etmişti.

Atatürk, cumhurbaşkanı olduktan ölümüne kadar, dokuz kez hükümet kurma görevi vermiş ve bunların yedisinde İsmet İnönü’yü tercih etmişti. Ama Atatürk ve çevresindeki kişilerle İnönü arasında zaman zaman gerilimler olduğu biliniyordu. Bu gerilim Atatürk’ün çevresindeki kişilerle İnönü arasında çok daha net şekilde izlenebiliyordu.  İsmet İnönü de bu durumu, “36 senesi ve 37 başı, olayların gittikçe birikerek yorgunluk ve gerginliğin artmış olması devridir. Türlü meselelerden Atatürk’le aramızda münakaşa çıkmıştır’ diye ifade etmişti.

İNÖNÜ’NÜN ‘YILLIK İZNE’ AYRILMASI

Atatürk, 19 Eylül 1937’de trenle Ankara’dan İstanbul’a gelirken Başbakan İnönü ile özel olarak görüşmüş ve görevini bırakmasını istemişti. Görünür gerekçesi de şimdi yaygın olarak bilinen ‘metal yorgunluk’ gibiydi. Hasan Rıza Soyak, Atatürk’ün İnönü ile görüşmesini, kendisine birebir söylediğini aktarmıştı:

“İnönü ile yalnız kalınca; Ee, şimdi ne yapacağız diye söze başladım; iki eliyle yüzünü kapadı, heyecanlanmıştı. Teskine çalıştım; ‘sakin ol da meseleyi sükunetle konuşup halledelim’ dedim ve şöyle devam ettim: ‘Görüyorum ki sen çok yorgun ve hatta hastasın, uzun zaman istirahate ihtiyacın var; bu itibarla mesai arkadaşlığımıza bir müddet ara vermemiz muvafık olacaktır... Şimdi karar verelim, yerine kimi tavsiye edersin?’ diye sordum. Bu sualime, ‘sen kime emreder ve zahir olursan o muvafak olur’ cevabını verdi. Tekrar sordum, Celal Bey muvafık mıdır? Bunu da aynı şekilde cevaplandırdı. Fakat arkasından ‘Anayasaya göre yeni hükümetin bir hafta zarfında Büyük Millet Meclisinde programını okuyup, itimat istemesi lazım geldiğini, halbuki meclisin daha yeni dağıldığını, ikinci bir olağanüstü toplantının içeride ve dışarıda türlü tefsirlere yol açabileceğini, binanaleyh bu mühim noktanın da göz önüne alınması gerektiğini’ ileri sürdü. Ben de öyle biliyordum... ‘O halde sen, meclis açılıncaya kadar resmi bir mezuniyet alırsın, Celal bey şimdilik vekalet eder, meclis açıldıktan sonra da icabı yapılır’ dedim. Bunda mutabık kaldık... Ayağa kalktı, yorgun ve uykusuz olduğundan bahsederek sofrada bulunamayacağını söyledi. Ve müsaade alıp ayrıldı. İşte şimdilik vaziyet budur. Yalnız kafam bir noktaya takıldı; acaba anayasadaki hüküm bizim bildiğimiz gibi midir, ne dersin?”

Bu yolculuğu Şevket Süreyya Aydemir de yazmıştı. 19 Eylül 1937’de Atatürk, Ankara’dan özel trenle İstanbul’a hareket etmişti. Bir gün sonra II. Türk Tarih Kongresi Dolmabahçe’de yapılacaktı. Hareketten bir süre sonra Atatürk, yanındakilere, “Bizi paşayla yalnız bırakınız” demiş, hususi trenin arka salonunda başbakanla baş başa kalmışlardı. Diğer yol arkadaşları sofrada beklemekteydiler. Bir müddet geçince önce İnönü görünmüş, fakat yemek salonundan geçerek kendi kompartımanına gitmiş, sofraya oturmamıştı. Az sonra Atatürk gelmiş, sofraya oturmuş ve bir iki arkadaşına bakarak “oldu, bitti” demişti. Olup biten, İnönü’nün başbakanlık görevinden ayrılmasıydı. Tren ertesi sabah Haydarpaşa’ya vardığında, İnönü’ye yaklaşarak “paşam sarayda odanızı hazırlattım” diyen Afet İnan’a, Atatürk, “paşa evinde istirahat edecektir” diye cevap vermişti.

Belli ki İnönü, böyle bir konuşmayı beklememişti. Bundan dolayı şaşkınlık yaşamış, morali bozulmuştu. Dahası Atatürk aslında bu değişikliğe ve yerine Celal Bayar’ı getirmeye önceden kararı vermişti. İnönü anılarında bu yolculuğa ve hadiseye yer vermişti: “Trene girer girmez Atatürk beni yalnız yanına aldı. Akşam vukuu bulan çekişmelere, hadiselere, tartışmalara kısaca işaret ederek, şimdiye kadar beraber çalıştığımız zamanda pek çok defa kavga etmişizdir dedi. Ama bu kadar açıktan, bu kadar serti olmamıştı. Bu sebeple sizin çalışmanıza biraz aralık vermek doğru olacaktır dedi. Ben, onun bu sözünün çok isabetli olacağını söyleyerek atılgan bir tavırla, samimi bir tavırla  karşıladım. Çok müteşekkir olurum dedim. Hakikatten yorgun ve çalışamaz bir hale gelmişimdir. Bana izin verirseniz çok müteşekkir kalacağım dedim. Onun üzerine derhal benim yerime getirmek istediği zatın ismini söyledi. Celal Beyi getireceğim dedi. Pek münasip olacağını, isabetli olacağını söyledim. Gerçek şudur ki samimi kanaatimi söylüyordum. O günkü mevzubahis olan beraber çalışma devrinde en iyi seçmenin bu olacağını samimi olarak söyledim.”

Özetle İnönü gerçekte yorgunluk ya da istirahat gerekçesiyle bir izin talebinde bulunmamış, teklif Atatürk’ten gelmişti. Kendisi de Atatürk’ün tercih ve kararına uygun cevaplar vermiş ve bu kararla Atatürk’le kişisel ilişkisi kesilmişti. Ortak arkadaşları Kazım Özalp’in yazdığına göre İnönü, rahatsızlığı süresince, bir kez bile Atatürk’ü ziyaret edememiş ve nihayet 10 Kasım 1938’de Atatürk’ün ölümü gerçekleşmişti.

GÖREVDEN AYRILMANIN SAHİCİ NEDENLERİ

Bu karar üzerine o günden başlayarak çok şey yazılmıştır. Atatürk’ün ‘hür teşebbüs’ fikrine yatkınlığından, İnönü’nün ‘devletçiliğine’ ve daha bir dizi görüş ayrılıklarına kadar iddialar ileri sürülmüş ama meraklılarını tatmin eden makul bir gerekçe bulunamamıştır. Yıllar sonra Abdi İpekçi, Celal Bayar’la yaptığı ve 12 Kasım 1974 tarihli Milliyet Gazetesi’nde yayımlanan söyleşisinde İnönü ile Atatürk arasındaki ihtilafın gerçek nedeninin ne olduğunu sormuş ve Bayar, “Ben o meselede İnönü’yü haksız bulurum. O çok uzundur” şeklinde belirsiz bir cevap vermişti. İpekçi “Kısaca lütfetmez misiniz” diye sorunca yanıtı daha da manidardı: “Kısaca izahı mümkün değildir”! İpekçi, ikna olmadığı için “izin verirseniz bu konuları ileride daha geniş ve buyurduğunuz gibi belgelere dayanarak konuşalım” diyerek bitirmişti.

Yıllar sonra yine devletin en üst yöneticilerinin konuşmalarındaki bir ayrıntı, bu kararın sahici gerekçesini daha iyi anlamamıza imkan sağlıyordu. Cumhurbaşkanlığı döneminde Süleyman Demirel’in Çankaya köşkündeki konuşmalarını derleyip, aktaran gazeteci Cüneyt Arcayürek, Demirel’in ağzından şu sözleri aktarmıştı:

“Atatürk ve mareşal Çakmak oturmuş, konuşmuşlar. Tunceli’yi temizlemek lazım geldiğine karar vermişler. İnönü’nün temizlik yapmaya fazla istekli olmadığını bildiklerinden, Bayar’a sormuşlar; “yapar mısın?” Celal bey bize anlattıydı. “Yaparım” demiş. Girişmişler. İsmet paşada bir parça Kürt kanı vardı. Erdal bey de bir iki kez ‘bizde biraz Kürt kanı vardır’ dedi.”

Resmi belgelerde yer almamış olan bu ayrıntı, İnönü’nün izin öyküsüne dair bütün boşlukları doldurmaktaydı. Bahsekonu tren yolculuğu başlamadan hemen önce 18 Eylül 1937’de, İnönü, başbakan olarak mecliste yaptığı konuşmada “birkaç aydır Türk efkarı umumiyesini işgal eden Tunceli hadisesi artık maziye karıştı demişti. İnönü’ye göre bundan sonra yapılacak şey Dersim’de dönüşüm sürecini gerçekleştirmekti. O günlerde ülkede günlük gazeteler, devletin Dersim’deki ‘başarılarını’ anlatan haberlerle doluydu. Üstelik haftalarca ‘Dersim İsyanının elebaşı’ olduğu ileri sürülen Seyit Rıza, diğer bazı aşiret önderleri tutuklanmışlardı ve Elazığ Cezaevi’nde bulunuyorlardı.

Ne var ki başbakan olarak İnönü’nün ‘maziye karıştı’ dediği sorun, Celal Bayar tarafından sanki yeni başlamış gibi anlatılmıştı. Bayar hükümeti için “Dersim sorunu” o kadar önemliydi ki görev süresi içinde çok kez konuyla ilgili demeçler vermiş, ilk yurt gezisini de Atatürk’ün başkanlığında bir heyetle “Doğu İlleri”ne yapmıştı. O kadar ki İhsan Sabri Çağlayangil’in detaylı olarak yazdığı gibi, Atatürk’ün başkanlığındaki heyet Elazığ’a varmadan, yasal süreç zorlanarak, Dersimin kanaat önderleri idam edilmişlerdi.

Bayar, Başbakanlığını takip eden 29.06.1938‘de TBMM’de yaptığı konuşmada sözü Dersim meselesine getirmiş ve şunları söylemişti: “Bu senenin dahili işleri noktayı nazarından size ehemmiyetle bahsetmeğe değer bir mevzuu vardır, o da Dersim meselesidir. (….) Dersim için tatbik ettiğimiz program icabı olarak bu meseleyi sureti katiyede tasfiye etmek için alacağımız bir tedbir daha vardır. Yakında ordumuz Dersim havalisinde manevralar yapacaktır. Ordumuz Dersim için vazife alacak ve umumi bir tarama hareketi ile tedip kuvvetlerine destek olaraktan, bu meseleyi kökünden söküp atacaktır!” Bayar hükümetinin hedefi çok netti.

Bu politik karara uygun olarak 1938’de Dersim’de askeri müdahale için her şey hazırlanmıştı. O kadar ki Elazığ’da Turan Matbaası’nda köy baskınlarının, ev yakmaların nasıl yapılacağını vb. anlatan bir kılavuz kitap bile bastırılmıştı. Genelkurmay tarafından hazırlanan rapora göre yeni harekatın maliyeti de, 100 gün için 979.007 lira olarak belirlenmişti. 1938 yaz ayları boyunca gün gün, insanı dehşete düşüren kitlesel kıyımın belgeleri düzenli olarak tutulmuştu. 1938 yılı Kasım ayında bu kez  Bayar, “Dersim sorununun tarihe karıştığını” söylemişti. Tam da Arcayürek’in, Demirel’in ağzından aktardığı bilgilerle örtüşmüş olarak.

SONUÇ

İnönü’nün yerine Bayar’ın göreve getirilmesinin nedeni, gerçekte ekonomi politikalarına dair aralarındaki farklı yaklaşımlar değildi. Aksine Bayar, bu konuda önceki hükümetle farklı bir yaklaşımı olmadığını da açıkça belirtmişti. Bayar’a göre “parti hükümetlerinin kendilerine mahsus bir programı yoktu, takip edecekleri program, Cumhuriyet Halk Partisinin realist ve dinamik programıydı. Ayrıca daha İnönü’nün kabinesinde İktisat Vekili olarak görevdeyken yaptığı bir konuşmada, o zamanki hükümetin, özel teşebbüs ve devletçiliği birleştiren temel ekonomik politikasını kararlı bir şekilde savunmuştu. Yaygın iddiaların aksine asıl büyük ‘millileştirme’ kararları da Bayar hükümeti zamanında verilmişti.

Atatürk’ün ölümüyle birlikte hızlıca gündeme gelen cumhurbaşkanlığı sorununun çözümünde de Bayar’ın tutumu İnönü’nün lehineydi. Milletvekillerini oylamada serbest bırakmış ve İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanı olmasının yolunu açmıştı. İnönü de cumhurbaşkanı olarak hükümet kurma görevini yeniden Bayar’a vermişti ki, o koşullar içinde anlaşılır bir durumdu. Ama kabinede olmasını istemediği kişilerden birisinin İçişleri Bakanı Şükrü Kaya olması dikkat çekiciydi. İnönü, Şükrü Kaya’yı, ‘Doğu’da devleti güç durumda bırakan yasadışı icraatları’ nedeniyle istememişti. İnönü’ye göre Dersim’le ilgili raporları tek kitapta toplama talimatı da onundu, koyu milliyetçi ve şiddet kullanma yanlısıydı.

Dersim, yeni rejimin kuruluşunun her aşamasında devletin merkezi gündemindeydi. Bunu bir dizi belgeden, karar ve uygulamadan izlemek mümkündü. Başbakan İsmet İnönü’nün 1937 Eylül ayında bir tür ‘metal yorgunluk’ ve ‘mezuniyete ihtiyaç duyduğu’ gerekçesiyle önce geçici, sonra da kalıcı şekilde görevinden alınmasında da, rejimin köklü bir tasfiyeyi öngören Dersim politikası belirleyici olmuştu. Tek parti yönetimi geleneğine göre ‘rıza göstermiş’ olsa da, bu elbette kendi tercihi değildi. Belki bu nedenle Cumhurbaşkanı olduğu ilk andan itibaren aldığı kararların bir kısmında, 1937’de doruğuna çıkmış, bu biriken tepkinin izleri vardı. İnönü’nün Cumhurbaşkanlığındaki ilk kararlara bu çerçeveden bakmak ilgi çekici olacaktır.

                                                             /././

Dikkat!: TES tuzağı! -Aziz Çelik-

Yeniden gündeme gelen Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) kıdem tazminatını ortadan kaldırma planının bir parçası. TES ikinci emekli aylığı iddiası ile pazarlanmaya çalışılıyor. Ancak bu, teknik olarak da mümkün değil.

Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) 2025-2027 dönemi Orta Vadeli Programı (OVP) ile birlikte yeniden gündeme geldi. OVP’de şu hedefe yer verildi: “Otomatik Katılım Sistemi (OKS)’nin işverenlerin de katkısı ile ikinci basamak emeklilik sistemine dönüşeceği tamamlayıcı emeklilik sistemi kurulacaktır.”

TES yeni bir hedef değil. Yıllardır gündemde olan bir konu. Tamamlayıcı emeklilik sistemlerinin yaygınlaştırılması hedefi AKP’nin 12 Haziran 2011 seçimleri için hazırladığı “Hedef 2023” programında yer aldı.

Daha sonra 10'uncu Kalkınma Planında (2014-2018) tamamlayıcı emeklilik sistemi hedefine yer verildi 10. Planda ayrıca “bireysel hesaba dayanan bir kıdem tazminatı sistemi oluşturulacaktır” hedefi de yer aldı. 11'inci Kalkınma Planında da (2019-2023) tamamlayıcı emeklilik kurumlarının geliştirilmesi hedeflerin yer verildi. Planda bireysel emeklilik sistemi ile bireysel kıdem tazminatı fonunun entegre edileceği açıkça yazıldı. Son olarak 12'inci Kalkınma Planında (2024-2028) işveren katkısını da içeren ikinci basamak emeklilik sistemi olarak tamamlayıcı emeklilik sisteminin kurulacağı hedefi açıkça yer aldı. Görüldüğü gibi tamamlayıcı emeklilik sistemi uzun bir süredir gündemde olan bir konu. Yeni OVP’de yer alan TES yıllardır gündemde olan eski hedefin tekrarından ibarettir.

Son kalkınma planı ve orta vadeli programda yer alan TES hedefi halen var olan ve bireysel emeklilik sistemi (BES) olarak da bilinen otomatik katılım sisteminin (OKS) işverenlerin de katkısıyla TES’e dönüştürülmesidir. Otomatik katılım sistemiyle halen çalışanlardan yüzde 3 kesinti yapılıyor. Bu kesintiye devlet de yüzde 30 katkıda bulunuyor. Belirli bir süre sistemde kalma karşılığında bu miktar toplu para veya aylık olarak katılımcıya ödeniyor. Bu sisteme katılım otomatik ancak ayrılmak mümkün. Sistemde kalma zorunluluğu yok. İşte TES ile bu sistemin işveren katkısı ile genişletilmesi öngörülüyor. İddia ise ikinci emekli aylığı!

HEDEF KIDEM TAZMİNATI

Kamuoyuna ikinci emekli aylığı olarak sunulan TES’in en önemli boyutu kaynağının ne olacağıdır. Şu anda çalışandan kesilen primlerle kısmen gönüllü olarak işleyen otomatik katılımlı bireysel emeklilik sistemi TES haline geldiğinde kaynağı ne olacak? Konu gündeme geldiğinde TES’in “kıdem tazminatına çökme planı” olduğunu söyledim. Bu görüşümde ısrarlıyım. Büyün işaretler TES için kaynak olarak kıdem tazminatına göz dikildiğini gösteriyor.

11. Kalkınma Planında tamamlayıcı emeklilik sistemi açıkça kıdem tazminatı ile ilişkilendirilmişti. Muhtemelen geçmişte gelen ve gelebilecek büyük tepkiler nedeniyle 12. Kalkınma Planı ve yeni OVP’de TES’in kaynağı konusunda açık bir ifadeye yer verilmiyor. Ancak işverenler TES’in kendilerine yeni yük getirmesini istemediklerini açıkça ifade etti. TİSK Başkanı Cumhurbaşkanı ile görüşmesinde bu tutumlarını açıkladı. Dolayısıyla işverenlerin ek bir prim ödemek istemeyecekleri biliniyor. Bu durumda geriye kıdem tazminatı kalıyor.

TES’in detaylarına ilişkin kamuoyunda yer alan çeşitli haberlerde kaynağın kıdem tazminatı olduğu açıkça belirtiliyor.  Örneğin hükümetin resmi ajansı niteliğinde olan Anadolu Ajansı 16.6.2020 tarihli ve “A'dan Z'ye tamamlayıcı emeklilik sistemi” başlıklı haberinde kaynağın kıdem tazminatı olduğu açıkça belirtildi. Yine 2025-2027 OVP’nin açıklanmasının ardından hükümete yakın gazeteler kaynağın kıdem tazminatı olduğunu yazdılar:

"TES taslağında, işverenler her ay çalışanlara maaşlarının yüzde 8,33'ünü tazminat olarak ödeyecek. Bu tutar, çalışanın kişisel hesabında toplanacak ve emeklilikte kullanılacak. TES ile beraber kıdem tazminatı, işten ayrılma durumunda alınamayacak" (Sabah, 8.9.2024). Sabah gazetesi benzer bir haberi 16.6.2020 tarihinde de yapmıştı.

Hürriyet gazetesi şimdilerde TES’in kıdem tazminatıyla ilgisi olmadığını yazan Noyan Doğan’a dayandırdığı 17 Şubat 2021 tarihli haberinde TES’in kaynağının kıdem tazminatı olduğunu yazıyordu.

Görüldüğü gibi TES’te bütün yollar kıdem tazminatına çıkıyor. Kıdem tazminatının tamamı veya bir bölümü bireysel bir fona aktarılarak TES için kullanılacak. Dolayısıyla yıllardır kurulamayan kıdem tazminatı fonu böylece kurulmuş olacak ve kıdem tazminatı tasfiye edilmiş olacak. Hedef kıdem tazminatını bireysel-özel bir sigorta sisteminin kaynağı olarak kullanmaktır.

SAFSATALAR

Kıdem tazminatını TES için kaynak olarak kullanırken muhtemelen iki gerekçeyi öne çıkaracaklar. İlki çalışanların kıdem tazminatını zaten alamadıkları ve TES yoluyla kıdem tazminatının da güvence altına alınacağı ikinci gerekçe ise ikinci emekli aylığı safsatası olacak.

Kıdem tazminatı hakkı ile ilgili çok büyük sorunlar yaşandığı biliniyor. İşçilerin önemli bir bölümü kıdem tazminatına erişemiyor. İşverenler kıdem tazminatını ödemiyor, geciktiriyor. Böylece çalışanların önemli bir kısmı kıdem tazminatından mahrum kalıyor. Dahası kıdem tazminatı hak ediş koşulları nedeniyle çalışanların iş değiştirmesini de zorlaştırıyor. Ancak bütün bu sorumlar kıdem tazminatının önemini ortadan kaldırmaz. Kıdem tazminatı işçinin gecikmiş ve birikmiş alacağıdır.  Kıdem tazminatı ücret hakkının bir parçasıdır. Dolayısıyla var olan sorunların giderilerek kıdem tazminatının korunması gerekiyor. Çünkü kıdem tazminatı bir yanıyla işçinin iş güvencesi öte yanıyla emeklilikte toplu bir para olarak mali güvencesidir.

O nedenle kıdem tazminatına erişim kolaylaşmalı. Kıdem tazminatı işçinin kendi isteğiyle işten ayrılmasında da ödenmelidir. İşçi zaten işten ayrılırken ihbarda bulunuyor. Bir de üstüne kıdem tazminatının yanması adil değil. Öte yandan kıdem tazminatı alacağı güvence altına alınmalı ve işverenlerin kıdem tazminatı çökme uygulamalarına son verilmelidir. Bunun için ILO normlarına uygun yasal düzenleme yapılması yeterli olacaktır.

Dolayısıyla kıdem tazminatı bir işçi alacağı olarak korunmalı ve erişimi kolaylaştırılmalıdır. Kıdem tazminatı bir bireysel sigortacılık kaynağı olarak kullanılamaz. Sosyal güvenlik devletin görevidir. Sosyal güvenlik sistemi kamusal bir sistem olarak kalmalı ve güçlendirilmelidir. Kıdem tazminatı TES için heba edilemez.

Kıdem tazminatının her çalışan için erişilebilir olması ve güvence altında olması önemli bir konudur. Bu konuda mutlaka adım atılmalıdır. Ancak bunun yolu ne TES ne de kıdem tazminatı fonudur.

İKİNCİ EMEKLİ HARÇLIĞI

TES ile emeklilere ikinci “emekli maaşı” verileceği iddia ediliyor. TES her şeyden önce mevcut emeklilik sisteminin vahim durumda olduğunun ve mevcut emekli aylıklarının insanca yaşamaya yetmeyecek düzeyde olduğunun itirafıdır. Hükümet emekli aylıkları için bütçeden daha fazla kaynak ayıracak yerde bu kaynakları kısmayı hedeflerken emeklilere şaşırtmaca yapıyor. Hükümet emeklilere “emekli aylıklarını artırmayacağız. Siz en iyisi kıdem tazminatını bize verin biz de emekli olduğunuzda size emekli aylıkları üstüne bir harçlık ekleyelim” demeye getiriyor.

TES ile ikinci emekli aylığı ödeneceği iddiası safsatadır. He şeyden önce TES kamusal bir sistem değil. Bu sistemde primler özel fonlar aracılığı ile nemalandırılacak. Böylece özel sigortacılık ve bankacılık sistemine büyük bir kaynak sağlanmış olacak. Bu sistemin hükümet için düşük faizli borçlanma aracı olacağını da söylemek mümkün.  Sistem piyasa risklerine ve belirsizliklerine açık olacaktır.

Dolayısıyla bu sistemde sosyal sigorta sisteminde olduğu gibi sabit bir gelir garantisi mümkün değil. Dahası öngörülen toplam prim kesintisiyle (yaklaşık yüzde 8 civarı) ikinci bir emekli aylığı ödenmesi mümkün değil. Şu anda uzun vadeli sigorta kolları için SGK’ye çalışanlar yüzde 20 prim yatırmaktadır. Bu primlere yüzde 25 oranında devlet katkısı eklenmektedir. Dolaysıyla şu anda SGK’nin uzun vadeli sigorta primi fiilen yüzde 25’tir. SGK’nin yüzde 25 prim kesintiyle verebildiği emekli aylığını yüzde 8’lik TES primi ile vermek olanaksızdır.  Nitekim halen uygulanmakta olan otomatik katılım sistemine dayalı bireysel emeklilik sisteminin getiri projeksiyonları ikinci emekli aylığı iddiasının safsata olduğu göstermektedir.

Şu anki otomatik katılım sistemi projeksiyonlarını (emeklilik gösterim merkezinde yer alan projeksiyonlara dayanarak) TES’e uyarladığımızda şöyle bir tablo çıkmaktadır: Örneğin 25 yıl boyunca asgari ücret üzerinden yüzde 8 oranında TES primi ödeyen ve yüzde 30 devlet katkısı alan bir çalışan 25 yıl sonra yüzde 3 reel getiri ile (enflasyonun sabit olduğunu varsayarak) yaklaşık 950 bin TL birikime ulaşır. Reel getiri yüzde 3 olacağı için nominal getiri enflasyon oranı+3 puan olarak düşünülebilir. Hesaplama kolaylığı ve paranın değerini anlamak için bugünkü değerleri sabit aldık.  Bu durumda bir çalışan toplam birikimini aylık olarak almaya kalktığında 3 bin 500 TL civarında bir ödeme alır.  En düşük emekli aylığının 12 bin 500 TL olacağı düşünülecek olursa TES ile emeklinin eline ek olarak iyimser bir tahminle (bugünkü parayla) 3 bin 500 TL harçlık geçer. Karşılığında ise kıdem tazminatından vazgeçmiş olur.

Dolayısıyla ikinci emekli aylığı iddiası safsatadır. Olacak olan kıdem tazminatı karşılığında emekli aylığına bir miktar harçlık eklenmesidir. Diğer bir ifadeyle çalışanlar dimyata pirince giderken evdeki bulgurdan olabilir.

Öte yandan TES emeklilik sisteminin kısmen özelleştirilmesi anlamına da gelecektir. Emekliler emekli aylıklarının bir kısmını özel sigorta şirketlerinin işletmesine bırakmış olacaktır. Oysa aslolan kamusal emeklilik sistemidir. Yapılması gereken kamu emeklilik istemini güçlendirmektedir. Bir yandan bütçeden sosyal güvenliğe ve emeklilik sistemine daha fazla kaynak ayırarak öte yandan kayıt dışı istihdamı düşürerek ve kayıtlı istihdamı artırarak, işverenler sağlanan pirim teşviklerini azaltarak sosyal güvenlik sistemini güçlendirmek mümkündür.

TES açıkça ifade edilmese de özünde kıdem tazminatına çökme planıdır. Sendikalardan güçlü bir tepki gelirse uzun bir süredir yaptıkları gibi konuyu yine erteleyecekler veya kamuoyu oluşturabilirse kıdem tazminatını emekli harçlığı için heba edecekler. Kıdem tazminatı bu kez daha ince tasarlanmış (sofistike) bir tuzak ile yüz yüzedir.

                                                                  /././

“Avrupa’nın bütün sermayeleri, birleşin”: Draghi manifestosu -Hayri Kozanoğlu-

Eski İtalya Başbakanı ve Avrupa Merkez Bankası Başkanı Mairo Draghi, Avrupa’nın geleceğini masaya yatıran 400 sayfalık raporu hazırladı. Katıksız neoliberal Draghi konuya Avrupa sermayesi açısından yaklaşıyor. ABD-Çin mücadelesinde ezilen Avrupa sermayesinin ortak davranmasını öneriyor.

Eski İtalya Başbakanı Mario Draghi ile AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen raporu 9 Eylül’de Brüksel’de tanıttı. (Fotoğraf: AA)

Geçtiğimiz hafta Avrupa ekonomisinin gidişatı üzerine, çok konuşulan, önümüzdeki aylarda da tartışması sürecek kritik bir rapor yayımlandı. Geçtiğimiz yıl Avrupa Komisyonu Mairo Draghi’ye Avrupa’nın geleceğini masaya yatıran bir strateji raporu sipariş etmişti. Draghi, eski Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan’ın da saflarından çıktığı ünlü Amerikan yatırım bankası Goldman Sachs’ta çalışmış, sonra Avrupa Merkez Bankası Başkanlığı’na atanmış, kısa bir süre de İtalya’da teknokratik bir geçiş hükümeti kurarak başkanlık koltuğuna oturmuş bir şahsiyet. Daha çok avro bölgesinin 2012’de borç krizi yaşadığı dönemdeki “ne gerekiyorsa yapılacak” ifadesiyle hatırlanıyor, böyle kritik bir dönemeçte paniği önlediği için zorlu sorunların üstesinden geleceğine inanılıyor.

Rapor 400 sayfalık her kritik sektöre bir bölümün ayrıldığı kapsamlı bir doküman. Avrupa’nın karşı karşıya kaldığı üç temel sorun üzerinde yoğunlaşıyor: Düşük üretkenlik performansı, ekonomik güvenlik ve iklim krizi karşısında nasıl bir dönüşüm sağlanacağı. Sonuçta da “yeni sanayi stratejisinin” hayata geçirilmesi için Avrupa Birliği (AB) ortak bütçesinden 800 milyar avro ayrılmasını talep ediyor. Bu AB ekonomisinin yıllık üretiminin yüzde 4,7’sine denk gelen çok yüksek bir tutar.

Raporun açıklandığı sırada AB ekonomisinin lokomotifi Almanya, İsveç ve Avusturya durgunluk yaşıyor; başta Fransa birliğin diğer önde gelen ekonomileri ise yüzde 1’in altında bir büyüme ile yetiniyordu.

AB’NİN ARTILARI

Metinde önce Avrupa’nın artıları sıralanıyor. 440 milyon tüketicinin bulunduğu, 23 milyon şirkete ev sahipliği yapan, küresel üretimin yüzde 17’sini gerçekleştiren bir ekonomiden söz edildiği vurgulanıyor. Gelir eşitsizliğinin hem ABD’den hem de Çin’den yüzde 10 daha düşük olduğunun altı çiziliyor. Kanun hakimiyeti konusunda en iyi performansa sahip 10 ülkenin 8’inin Avrupa’da yer aldığı; sağlık, eğitim ve çevre koruması konularında da genel hatlarıyla başarı sağladığı söyleniyor. Gerek ortalama yaşam süresinin uzunluğu gerekse çocuk ölümlerinin düşüklüğü açısından Avrupa’nın, ABD ve Çin’in ilerisinde bulunduğu hatırlatılıyor.

AB’NİN EKSİLERİ

AB’nin önüne koyduğu yüksek düzeyde sosyal kapsayıcılık, karbon salımında nötrlük ve jeopolitik düzlemde ABD ve Çin’in gölgesinde kalmama hedeflerine ulaşmak için büyüme temposunun yetersizliğinin altı çiziliyor. Ekonominin büyüklüğü açısından 2002’de ABD’nin yüzde 15 gerisindeyken, bu mesafenin açılarak bugün yüzde 30’a ulaştığı belirtiliyor. Bu farkın oluşmasındaki yüzde 70’lik pay üretkenliğin düşük seyretmesinden kaynaklanıyor.

ABD ile kıyaslanınca Avrupa’nın dış ticarete daha dönük bir yapısı var. IMF’nin projeksiyonlarına göre küresel ticaret orta vadede yılda ancak yüzde 3.2 bir genişleme sağlayacak. Bu oran, 2000-2019 ortalaması yüzde 4.9’un belirgin altında. Dolayısıyla dış pazarlara ağırlık vererek, ihracat üzerinden ekonomiyi canlandırma şansı da çok düşük.

Ukrayna Savaşı da Avrupa ekonomisine büyük darbe vurdu. Çünkü Rusya AB’nin doğal gaz gereksiniminin yüzde 45’ini sağlıyordu. Enerji fiyatlarının yükselmesi, enerji sübvansiyonlarını artırma gereği ve likit doğal gaz ithal etmek için altyapı oluşturma çabaları büyümeyi iyice aşağı çekti.

Küresel hegemonya mücadelesine girişen ABD ve Çin ile AB’nin arasının en fazla açıldığı alan teknoloji. Dünyanın lider 50 teknoloji firmasından sadece dördü Avrupalı. 2013’ten 2023’e birliğin küresel teknoloji gelirlerindeki payı yüzde 22’den yüzde 18’e gerilerken, ABD’nin ağırlığı yüzde 30’dan yüzde 38’e sıçradı. Avrupa’nın nüfusunun yaşlı olması, aktif işgücünün sayısının giderek azalacağının anlaşılması da Avrupa için ciddi bir handikap.

YENİ SANAYİ STRATEJİSİ

Rapora göre Avrupa yeni bir sanayi stratejisi uygulayabilmek için üç temel dönüşüme gereksinim duyuyor. Birincisi, yenilikçilik açığını kapatabilmek için teknolojik ve bilimsel hamleleri hızlandırmak, yenilikleri piyasanın taleplerine göre ticarileştirmek, yenilikçi firmaların önündeki engelleri kaldırmak, finansmana ulaşımlarını kolaylaştırmak, işgücünün beceri açıklarını kapatmak gibi sistemli çabalar harcamak zorunluluğu var. İkincisi, enerji fiyatlarını aşağı çekmek ve karbonsuzlaşmanın yarattığı fırsatları kaçırmamak için üye ülkeler bazında çabalar yerine, karbonsuzlaşma ve rekabet konularında ortak bir plan izlemek gereksinimi bulunuyor. Ancak bu adımları atarken sanayisinin bel kemiğini oluşturan otomotiv, kimya, sivil havacılık gibi sektörleri de gözetmeyi ihmal etmemeli. Üçüncüsü, Avrupa güvenliğini tahkim etmeli ve bağımlılığını azaltmalı. Dış ticarete açıklığını ve hammaddelerden, ileri teknolojiye bağımlılığını göz önüne alarak sahici bir “dış ekonomik politika” geliştirmeli. Bu çerçevede tercihli ticaret anlaşmalarına, doğal kaynak zengini ülkelerle doğrudan yatırım iş birliklerine, temel teknolojilerin arz zincirinin güvenlik altına alınmasına önem vermeli.

SORUN FİNANSMAN MI?

Günün sonunda Draghi uzmanlığı bankacılık olan birisi. Bu nedenle temel sorunu finansman eksikliğine ve ulusal temelli şirketlerin ABD devleriyle boy ölçüşecek çok uluslu devlere dönüşmemesine bağlıyor. Buna da örnek olarak Avrupa’da son 50 yılda sıfırdan kurulmuş, piyasa değeri 100 milyar avroyu geçmiş hiçbir şirket bulunmamasını, buna karşın ABD’de 1 trilyon avronun üzeri değerde altı şirket çıkmasını gösteriyor. Avrupa’da hanehalkı tasarrufları 1.390 milyar doları bulurken, ABD’de 840 milyon avroda kalmasına karşın, AB çapında bir sermaye piyasası bulunmaması nedeniyle bu fonların üretken yatırımlara kanalize edilemediğini söylüyor.

ORTA TEKNOLOJİ TUZAĞI

Draghi özetle, düşük sanayi dinamizmi, düşük yenilikçilik, düşük yatırım ve düşük üretkenlik gelişmesi döngüsünün “orta teknoloji tuzağına” yol açtığı sonucuna varıyor.

Metinde yer yer sosyal anlamda kapsayıcılık, gelir adaleti gibi ifadeler bulunmasına karşın, katıksız bir neoliberal olan Draghi konuya Avrupa sermayesi açısından yaklaşıyor. ABD-Çin küresel hegemonya mücadelesinde ezilen Avrupa sermayesinin ortak davranmasını öneriyor. Gelgelelim İtalya, İspanya, Fransa gibi birliğin önde gelen ekonomilerinin kamu borcu GSYH’nin yüzde 100’ünü aşıyor. Zaten kamu borcunun yüzde 60’ın altında bulunması, bütçe açığının GSYH’nin yüzde 3’ünü geçmemesi gibi mali kurallar çoktan delinmiş durumda. Bir de bunun üzerine 800 milyar dolarlık yeni bir borçlanma paketinin kabulü pek olası durmuyor. Zaten Almanya, Hollanda gibi sınırlı açıklar veren, baştan beri AB ortak borçlanmasına tavır alan ülkelerin bu öneriyi benimsemesi olanaksız görünüyor.

ABD SEÇİMLERİ AB’Yİ NASIL ETKİLER?

ABD seçimlerinde Trump ipi göğüslerse, önce AB ülkelerine GSYH’lerinin en az yüzde 2’si kadar NATO bütçesine katkı yapma kuralını dayatır. Ukrayna’ya yönelik silahlandırma harcamalarını kısar, savaşın mali yükünü büyük ölçüde AB’ye yıkar. “Amerika’yı tekrar büyük yapma” planı çerçevesinde, Çin ile rekabetinde AB’yle iş birliği yapmaya pek yanaşmaz. Kamala Harris’in seçilmesi halinde ise, ABD liderliğinde Uluslararası Dünya Düzeni’ni ihya etme planı çerçevesinde AB’yle bir yakınlaşma sağlanabilir. Ancak her iki durumda da raporun uygulamaya konmasını kolaylaştıracak bir iklim oluşmaz.

Draghi raporu, büyük olasılıkla ilgili tartışmalarda sık sık referans alınacak, Avrupa ekonomileri zora girdiğinde hatırlanacak, uygulanması konusunda 27 üyenin ortak bir irade sergilemesi olanaksız görüldüğü için rafları süsleyen bir belge olarak kalacak.

RAPOR TÜRKİYE İÇİN NE ANLAMA GELİYOR?

Raporda ismi bir kez dahi telaffuz edilmeyen Türkiye açısından da kestirmeden çıkarılacak iki sonuç var. Birincisi, AB bilindiği gibi Türkiye’nin en önemli dış ticaret ortağı. 2023’te 255.6 milyar dolarla ihracatının yüzde 40.8’ini AB’ye yaparken, 362 milyar dolarlık ithalatında Birlik yüzde 29.3 pay aldı. Diğer bir açıdan bakılırsa, Türkiye AB’nin ihracatında 6’ncı, ithalatında 5’inci sırada yer alıyor. İşte bu oluşum ciddi bir “varlık sorunu” yaşıyor. Küresel rekabete ayak uydurmakta zorlanıyor. İkincisi, Türkiye’den birçok kişinin, özellikle gençlerin kapağı atmaya çalıştığı Avrupa bir cennet bahçesi değil; kendi yurttaşlarının sorunlarını dahi çözmekte zorlanan sorunlu bir kıta.                /././

Defne’den Datça’ya, hayalden gerçeğe -Yaşar Aydın-

Yıkılmış bir kenti ayağa kaldırmak için uğraş verenlerle kilometrelerce uzakta bu çabaya el verenlerin hikâyesi bile bu coğrafyaya dair hayal kurmaya yeter de artar. İş ki yapay gündemlerin peşine takılmayalım.

Ülke cehenneme dönmüş. Ekonomik kriz yeterince sıkıntı vermiyormuş gibi çocuk ve kadın cinayetleri, mafya hesaplaşması, polis jandarma şiddeti, yargı kıskacı diye uzun bir listeyle karşı karşıyayız. Tüm bunların sorumlusu değilmiş gibi olanca pişkinliği ile medyayı meşgul eden iktidar sözcüleri, bozuk olan sinirleri tamamen laçka durumuna getiriyor. İçeriğinden arındırılmış gündemlerle oyalanan muhalefeti de bu çemberin içine dahil etmek lazım. Oradan bakınca sanki el birliğiyle “bu ülkeden artık bir şey olmaz” duygusuna hepimizi ortak etmeye çabalıyorlar. Oynan ortaoyununa dalıp zaman kaybetmenin anlamı yok. Ülkede çok fazla güzel şey yaşanıyor ve oralara odaklanmakta fayda var.

Bunlardan biri Hatay ile Datça arasında kurulan dayanışma köprüsü. Küllerinden doğup hayata tutunmaya kararlı olan Hataylı çiftçilerin kurduğu kooperatif ürünleri binlerce kilometre kat edip Datça’da pazar yerinde tüketişiyle buluşuyor. Hiçbir karşılık beklemeden Hataylı üreticilere katkı sunmak için her cumartesi gücü Datça pazarında ürünler tüketiciyle buluşuyor. Zeytin, sabun, tahin, salça ne arasanız var.

Köprünün iki ucunda da BirGün emekçilerinin olması bizim için başka bir anlam taşıyor. Hatay’dan Serbay kurdukları kooperatifin ürünlerini kolilerle Datça’ya yollarken orada da Mehmet karşılıyor. Biz pazardan ne olur denmeyin. Serbay, Datça gibi çalışan yerlerin artması Hatay’da hayatın “normal” akışına kavuşmasında çok etkili olacağını söyledi. Serbay’ın ifadesine göre her hafta hatırı sayılır Hatay ürünü Datça pazarında eritiliyor.

Bu küçük örnek onlarca forumda söylenen büyük laflardan daha kıymetli olduğu kadar “biz ne yapabiliriz” sorusuna da verilmiş somut bir yanıt olma özelliği taşıyor. Sürekli, doğrudan ve insan hayatını etkileyen eylem mutlaka sonuç alır. Her hafta küçük pazaryerinde kurulan bir tezgah hem 6 Şubat yıkımını unutturmuyor hem yara sarma konusunda önemli bir çabaya işaret ediyor.

ARTIK DİRENİŞ HARİTASI VAR

BirGün Pazar bu hafta ülkede ilham verenlerin yanında devam eden direnişleri derledi. Neredeyse ülkenin hemen her yerinde işçi grevlerini, emeklilerin isyanını, üretici eylemlerini, doğa ve yaşam savunucularının amansız kavgasını gösteren direniş noktaları mevcut. Bu harita hiç kuşku yok ki etkili bir muhalefetin varlığına işaret ediyor. Şu an için kendiliğinden ve dağınık ilerleyen direnişler bu haliyle bile büyük bir potansiyele işaret ediyor.

Bu haritada yer alan almayan direnişlerin ortak bir hedefe yönelmesi durumunda Türkiye’deki siyasal iklimin değişmesine çok önemli katkı sunacağı açık. Bu hali bile iktidar için yeterince tedirgin ediciyken muhalefet için de umut veren bir özelliğe sahip.

ACABA BU HAFTA NE KONUŞACAĞIZ?

Erdoğan bize her hafta oyalanmamız için bir konu veriyor. Teğmenler, özür dileme polemiği vs. ile bugünlere kadar gelindi. Şimdi yaz da bitti. Her yerden eylem haberleri geliyor. Oturup tüm ülkenin hayat pahalılığını, buna karşı eylemlerin konuşmasını bekleyecek halimiz yok. Erdoğan bize bu hafta da bir konu hediye etmek zorunda.

Muhalefetin de üzerine atlayacağı konuları seçmesi muhtemel. Özür dileme üzerinden gürültü devam edecek gibi görünüyor. Meclis’in açılması yaklaştıkça anayasa tartışması da canlanacak. Horoz dövüşü kılıcı kalkanı, özürleriyle devam ediyor. İktidar da muhalefet de bırakma niyetinde değil. Nasıl oluyorsa herkes bu işten karlı çıktığını söylüyor.

Yapılacak şey belli. Küçük çabalardan büyük bir öykü yaratmanın yolları aranacak. Dayanışma çoğalır, direniş haritalarında kırmızı noktalar artarken tüm bunları birleştireceği günler de çok uzak olamaz.

                                                             ***

Afrika’daki kriz: Türk gemilerini istemiyoruz

Afrika'da Türkiye'nin yakın müttefiki Somali ile Etiyopya arasında yaşanan kriz sürerken TSK'nin Somali'de görevlendirilmesi için sunulan tezkereye bölgeden itiraz geldi.(https://www.birgun.net/haber/afrikadaki-kriz-turk-gemilerini-istemiyoruz-547425)

                                                                     ***

Saray’a bol kepçe -Havva Gümüşkaya-

Saray harcamada gaza basarken Hazine taşınmaz satışlarına yüklendi. Sekiz ayda taşınmaz satışından 8 milyar 141 milyon lira gelir elde edildi. Taşınmaz satışları bile saatte 85 asgari ücret harcayan Saray’ı finanse edemedi.(https://www.birgun.net/haber/saraya-bol-kepce-559903)

                                                                          ***

Bütçeyi sekiz ayda tüketti -Mustafa Bildircin-

İktidar, bu yıl için ayırdığı 79,7 milyar TL’lik din eğitimi bütçesinin yüzde 80’ini, yılın sadece 8 ayında tüketti. 2023’te 46,6 milyar TL harcanan dini eğitim için 2024’ün Ocak-Ağustos döneminde yapılan harcama, 64,4 milyar TL’ye ulaştı.(https://www.birgun.net/haber/butceyi-sekiz-ayda-tuketti-559910)

 (Birgün)

                                                      

Töre, şantaj ve intihar kapanı - Timur Soykan / BİRGÜN

Bir yıl sevgili olduğu adam, çıplak görüntüleriyle şantaj yaptı. Videoları silmek karşılığında intihara zorlandı. Cinsel saldırıya uğradı. Annesi bile “Kendini öldür” dedi. Dördüncü kattan atladı. Şans eseri hayatta kaldı ama adalet arayışı adeta işkenceye dönüştü.

Gerçek ismini ve yaşadığı şehri yazmayacağım. Çünkü halen tehdit altında ve erkek şiddetine karşı adalet mücadelesi verirken çoğu zaman çaresiz hissediyor.

                                     Necla yaşadığı şiddetin ardından tedavi altına alındı. (Fotoğraf: BirGün)

Adını ‘Necla’ diye değiştirerek size anlatacağım. Necla, ülkenin doğusunda küçük bir kentte yaşıyordu. 2000 doğumlu, olay tarihinde 23 yaşındaydı. Kendisinden bir yaş küçük İ.O. ile birlikte büyüdüler. Aileleri 30 yıllık dosttu. 2022 yılında sevgili oldular, ailelerinden gizli şekilde ilişkilerini yaşıyorlardı. Necla’nın ifadesine göre; bu süreçte İ.O.’nun şiddeti başladı. Necla’yı dövdüğü sırada saçlarını yoluyor ve biriktiriyordu. Sevgili olduktan bir yıl sonra Necla, İ.O’yu terk etti. Bir gün yaşadığı kentte yürürken kendisini takip eden küçük yaştaki bir kızı fark etti. Bu kız sürekli onu telefonla kaydediyordu. Kızı yakalayıp telefona baktığında görüntülerini İ.O.’ya gönderdiğini anladı.

‘ÖLÜMCÜL ŞANTAJ’

Necla 1,5 ay sonra başka bir erkekle görüşmeye başladı. Bunu öğrenen İ.O. sürekli arayıp hakaret ve tehditler yağdırıyordu. Necla’ya çıplak görüntülerini ailesine göndereceğini söyleyerek şantaj yapıyordu. Necla’nın iddiasına göre; İ.O. “Çıplak görüntülerini sadece ailene değil bu şehirdeki herkese göndereceğim. Sen ve ailen sokağa çıkamaz, bu şehirde yaşayamaz hale geleceksiniz” diyordu. Necla, bunu yapmaması için yalvarırken İ.O. “Ya intihar eder benim içimi soğutursun ya da bu görüntülerden herkesin haberi olur” dedi. Necla bu tehdit ve intihar telkinlerinin ses kaydını da almıştı. Bu kayıttaki diyalog şöyleydi:

İ.O.: Herkes ne yapması gerektiğini zaten biliyor.

Necla: Konu öyle mi kapanacak yani, ben intihar edince mi?

İ.O.: Hee

Necla: İntiharımın şekli önemli mi?

İ.O.: Umurumda değil.

‘BABAN SENİ ÖLDÜRECEK’

Bu sırada İ.O., üniversite eğitimi için İstanbul’daydı. İddianameye göre; İ.O., 15 Mart 2023 tarihinde Necla’ya “Yirmi dört saatin var. İntihar edeceksin yoksa gerekeni yaparım. Her şeyi babana anlatacağım. Baban seni öldürecek” dedi. Necla bunun üzerine İ.O.’nun annesine gitti. Yaşadıklarını anlattı. Bu görüşmeden sonra İ.O. tekrar aradı ve şöyle konuştu:

“Anneme gidersin öyle mi?  Baban şimdi her şeyi öğrenecek… Bugün saat 16.00’ya kadar intihar et.”

Daha sonra ağız değiştirdi:

“Sen gel seni bir güzel döveyim, rahatlayayım. Sonra her şeyi sileceğim.”

‘BANA SALDIRDI’

Necla, 16 Mart 2023’te uçak bileti alarak İstanbul’a geldi. İ.O. onu havalimanından alarak evine götürdü. Burada yüzüne ve göğsüne yumruk attı. Eline bıçak alıp Necla’yı “Her şeyi anlatacaksın yoksa seni keserim” diye tehdit etti. Necla pencereden “İmdat” diye bağırıyordu. Gürültüler üzerine üst kattaki komşu D. eve geldi. Necla 4. kattaki evin penceresine çıkmıştı ve aşağı atlayacağını söylüyordu. İ.O., onu ikna ederek indirdi. Komşu D. ve site yöneticisi R.’nin uyarısından sonra gürültü sona ermişti. Necla, güçlükle ayakta duruyordu ve yaralıydı.

Necla’nın iddiasına göre; yarı baygın haldeyken eski sevgilisinin cinsel saldırısına uğradı. Ertesi gün saat 12.00 sıralarında uyandığında İ.O. kapıyı üzerine kilitleyip gitti. Necla, memleketteki annesini aradığında İ.O. çıplak fotoğraflarını göndermişti.

Necla duruşmada yaşadıklarını şöyle anlattı: “Anneme ölmek istediğimi söyledim. Annem bunların yayılacağını söyledi. ‘Örfi olarak aslında ölmek istiyorsan öl, zaten senin gibi kızımız yok. Artık buraya dönemezsin. Kendini öldür kızım’ dedi. Bunları öfkeyle değil, çaresizce söyledi. Pencereyi açtım, aşağı baktım. Yapabileceğim hiçbir şey kalmamıştı. (Ağlayarak) Çok korkuyordum.”

Bu sırada İ.O eve geldi. Necla “Hani fotoğrafları silecektin” dediğinde İ.O. “Seni döverken sesini çıkartmasaydın görüntüleri silecektim ama sen bağırdın. Silmeyeceğim” diye yanıt verdi. Necla, 4. kattan aşağı atladı. Sitenin önündeki bahçeye düşen Necla’nın bacaklarında dört kırık oluştu ve ambulans ile hastaneye kaldırıldı. İ.O. gözaltına alındı aynı gün serbest bırakıldı. Bu sırada İ.O.’nun annesi İstanbul’a oğlunun yanına geldi.

‘ANNESİ DELİLİ ALDI’

Necla ifadesinde; hastanede henüz ameliyat edilememiş ve yarı baygınken İ.O.’nun annesi P.’nin iç çamaşırını makasla keserek aldığını ve attığını iddia etti. P.’yi cinsel saldırı delilini yok etmekle suçladı. Ayrıca telefonundaki tüm mesajların İ.O. ile annesi P.’nin sildiğini iddia etti.

Hastaneye kendi ailesi gelmedi. İ.O., annesi P. ile ablası M. yanında bekliyordu. Bu dönemde Necla, İ.O.’ya araları düzelmiş gibi davranıyordu. İfadesinde bunun nedeni sorulduğunda, “Yalnızdım, ailem beni kabul etmiyordu, korkuyordum. Öyle davranmak zorunda kaldım” diye açıkladı. Necla’nın hastanede yattığı 6’ncı gün halası ve bir avukat geldi. Babası, kızına şantaj yapıldığını yeni öğrenmiş ve halasını yanına göndermişti. Bu dönemde de Necla’nın, İ.O. ile duygusal mesajları vardı. Bu sorulduğunda Necla “Avukat, ‘İ.O. şikâyetçi olacağını anlamasın. Bu sırada delil toplayalım’ dedi. Bunun için yakın davrandım” diye konuştu.

SERBEST BIRAKILDI

Necla, zorlu ameliyat süreçleri yaşarken soruşturma açıldı. Ancak İ.O. tutuklanmadı, adli kontrol ile serbest bırakıldı. Eylül 2023’te açılan davada İ.O.’ya, “nitelikli cinsel saldırı”, “kasten yaralama”, “şantaj”, “özel hayata ilişkin görüntü ve sesleri ifşa etmek”, “silahla tehdit”, “intihara yönlendirme ve yardım etme” suçları yöneltildi. Annesi P.’ye ise “suç delillerini yok etme, gizleme veya değiştirme” suçundan dava açıldı. Sanık İ.O., suçlamaları kabul etmedi. Necla’nın rızası ile cinsel birliktelik yaşadıklarını savundu. Şantaj ve alıkoyma suçlarını da kabul etmedi. Kendisinin ayrılmak istediğini ancak Necla’nın peşini bırakmadığını savundu. Necla’nın akıl sağlığının yerinde olmadığını iddia etti. Ancak hastane raporuyla Necla’nın akıl sağlığının yerinde olduğu tespit edildi. Anne P. de suç delillerini yok etmediğini, iç çamaşırı ve kıyafetlerin doktorlar tarafından çıkarıldığını savundu.

İŞKENCEYE DÖNDÜ

Yargılama süreci ise Necla için bir eziyete dönüştü. Onun hayatı sorgulanıyordu. Necla, ailesinin İ.O. ile sevgili olduklarını sonradan öğrendiğini ve zaman zaman İstanbul’a gelip İ.O.’nun yanında kaldığını söylediğinde kadın sanık avukatıyla şu diyalog yaşandı:

Sanık avukatı: O zaman yaşadığınız birliktelikten ailenin, aile efradının haberdar olmasından rahatsızlık duymamanız lazım.

Necla: Hayır ben duymuyordum. İ.O. duyuyordu, annesinden korktuğu için.

Sanık avukatı: Hayır şantaj yapmış ya hani.

Necla: Evet.

Sanık avukatı: Videoları atarım babana demiş ya hani. Bundan dolayı rahatsızlık duyduğunuzu…

Necla: Cinsel hayatını insanlar, insan önünde mi yaşıyor? Tabii ki de annem babam bilmiyordu cinsel hayatımızı…

Sanık avukatı duruşmada sorularının ardından “Tamam babanın İstanbul’a gelip uzun süre orada kaldığından haberdar olması ve rahat bir hayat yaşadığını sanması yeterli benim için” dedi.

Sanık avukatı bir başka duruşmada “…İstanbul’da erkek arkadaşınızla 1 ay kadar kalabildiğinizi siz söylemiştiniz. Bu kadar uzun süre kalmanıza nasıl bir sakınca görülmüyor aileniz tarafından. 1 haftalık, 3 günlük süreçte bile ‘Necla’ kaçtı oluyorsa?” Necla’nın avukatı bu soruya karşı “Soruda müvekkili mi yargılıyoruz yoksa istismar suçunu mu yargılıyoruz?” diye tepki gösterdi. Necla ise “Olay gününe kadar yaşantım ne olursa olsun kimseyi ilgilendirmez. Aileme arkadaşımda kaldığımı söylüyordum.” Aynı sanık avukatı daha sonra “Eskiden ailenizle tartışmalarınızın yüksek dozajlı olduğunu söylediniz… Babanızı hiç şikâyet ettiniz mi, uzaklaştırma kararı aldınız mı?” diye sordu.

SOSU SORDULAR

Aynı avukat “Mesajlarına bakıyorum… Madem bu kadar korkmuştu, barbekü sosu nasıl seçtin, ben bunu anlamıyorum” diye beyanda bulundu. Ayrıca Necla’nın avukatı bir duruşmada sanık avukatının sözlerinin tutanağa geçmediğini iddia etti. SEGBİS kayıtlarının tekrar incelenmesini isteyen avukatın iddiasına göre; sanık avukatı şöyle demişti: “Yaşadığınız kentte rahatlıkla dışarı çıkıp dolaşabildiğinizi ifade ettiniz, buradan rahat bir hayat sürdüğünüzü anlıyoruz. Madem öyle rahatsanız neden çıplak fotoğraflarınızın annenize ve babanıza gönderilmesinden rahatsızsınız…” Bu davanın son duruşmasına ise Necla’nın avukatının talebiyle gözlemci avukatlar geldi. Henüz SEGBİS çözümleri tamamlanmayan duruşmada bir sanık avukatının “Cinsel saldırıya uğradıktan sonra canınız neden barbekü sosu çekti” diye sorduğu öne sürüldü. Sanık avukatı bunu tutanak altına aldı ve gözlemci olarak duruşmayı izleyen iki avukat tanık olarak tutanağı imzaladı. Necla da duruşmalarda sürekli kendi özel hayatının mercek altına alınarak suçlandığını söyledi.

Sanık avukatları ise Necla’nın ailesinin baskısı nedeniyle intihar girişiminde bulunduğunu ve bu nedenle olayın aydınlatılması için sorular sormak zorunda olduklarını ifade etti. Davanın konusunun bu sorulara verilecek gerçek yanıtlar olduğunu savundular. Hem kendi ailesi hem de eski sevgilisi Necla’yı intihara zorladı. Şans eseri kurtuldu ama şimdi yargı sürecinde onu hayatından bezdirmek istiyorlar.

Timur Soykan / BİRGÜN