Suriye’de umut yok -Ergin Yıldızoğlu-
Suriye’de Esad rejimi yıkıldı. Suriye’nin çok kültürlü yapısını, etnik mozaiğini kucaklayan özgür, eşitlikçi bir gelişme hattı üzerinde toplumsal yaşamı yeniden kurma fırsatı doğdu.
Suriye’nin son 50 yılında yaşanan baskı ve terörü, Irak yıkıldıktan sonra yayılan IŞİD vahşetini, “Arap Baharı” olaylarının yarattığı düş kırıklığını, Suriye iç savaşı felaketini, nihayet Esad rejimini yıkan güçlerin ideolojisini düşününce, bu iyimserlik hemen yok oluyor, yerini bir imkânsızlık duygusuna bırakıyor. Peki, tarihte, toplumsal ilerleme atılımları, devrimler hep “imkânsızı” arzulayanların eliyle gerçekleşmedi mi? Evet ama önce “gerçekçi” olmak koşuluyla: Var olan gerçekliği değiştirebilmek için önce onu doğru tanımlayabilmek gerekiyor.
SURİYE GERÇEKLİĞİ
Suriye “gerçekliğini”, üç vektörün bileşkesi olarak düşünebiliriz.
1) Ülkenin iç dinamiği
2) Ülkeyi kucaklayan jeopolitik dinamikler
3) 50 yıllın sosyopsikolojik mirası
(1) Suriye, “Sykes-Picot” anlaşması gibi bir emperyalist iradenin elinde çok kültürlü, çok etnik gruplu, emperyalist müdahalelere açık ve asla istikrara kavuşamayacak bir biçimde kuruldu. Bu içinde Arap ve Kürt halkları, Ermeniler, Aleviler, Sünniler, Dürzüler, Hıristiyanlar gibi dini cemaatler olan bir yapıntıydı. Özel mülkiyete dayalı toplumlar, tarihin sunduğu zemin üzerinde kendi içlerinde, ekonomik siyasi ve kültürler/ dinler/etnik gruplar arası hiyerarşiler oluştururlar. Tarih, bize ne kadar adaletsiz olursa olsun zaman içinde belli bir iç dengeye ulaşan bu toplumları bir arada tutan devlet yıkılınca, kurulu hiyerarşilerin bastırdığı öfke, kin ve diğer adaletsizlik duyguları, intikam arzuları hızla serbest kalıyor; yeniden bir dengeye ulaşmak hem çok zor oluyor hem de uzun sürüyor; hatta bazen mümkün olmuyor. Suriye işte tam da bu noktada.
(2) Söz konusu devletin yıkılması sürecinde onu kucaklayan jeopolitik dinamikler de rol oynuyor. Bu alandaki aktörlerin toplumun dinler, cemaatler, etnik grupların arasındaki çelişkilerini, farklılıklarını kullanarak yapacakları müdahaleler de gerçekliğin bir parçasıdır. Suriye bağlamında, Türkiye, İsrail ve ABD başta olmak üzere, Sünni Arap Petro devletleri, daha uzaktan Rusya ve Çin gibi büyük güçler, Ürdün ve Lübnan gibi küçük, kırılgan “güçler” kendi kısa ve uzun dönemli çıkarları doğrultusunda, sürece katılılıyorlar. El Nusra, IŞİD, YPG ve Esad ordusundan kalanlar gibi devlet olmayan aktörleri de Suriye gerçekliğinin jeopolitik boyutunun parçaları olarak düşünmek gerekir.
Bugün Suriye’de yeni “düzeni”, HTŞ adlı bir aktör/ grup kurmaya çalışıyor. Bu aktör, tarihsel ve kültürel pratiklerinin kurucu etkilerinden, dolayısıyla El Nusra ve IŞİD mirasından soyutlanarak düşünülemez; bileşenlerinin kısa bir dönem içinde değişebileceğine ilişkin iddialar ciddiye alınamaz. Öyleyse, Sünni radikal İslamcı terörist bir grubun düzen kurma çabaları da gerçekliğin jeopolitik boyutunun bir parçasıdır.
EPİGENETİK TRAVMA
Nihayet son derecede önemli ama hemen her zaman unutulan bir etken, “epigenetik travma” da Suriye gerçekliğinin 3. vektörünü oluşturuyor: “Epigenetik travma”, bir kişinin yaşadığı travmatik deneyimlerin, genetik kodda bir değişiklik olmaksızın, genlerin işleyişinde değişikliklere yol açarak sonraki nesillere aktarılabilmesi durumunu ifade eder. “Epigenetik travma”, genetik mirasın sadece fiziksel değil, aynı zamanda duygusal ve psikolojik deneyimleri de içerebileceğini gösterir.
Daha iç savaş başlamadan önce Suriye toplumu, baskıcı bir rejimin altında, tutuklanma, işkence, bir yakınını “Muhaberat”ın elinde kaybetme gibi büyük travmaların yanı sıra, yıllar boyunca, biteviye tekrarlanan, günlük ekonomik, etnik, siyasi çaresizlik, aşağılanma gibi küçük ama birikimli travmaların şekillendirdiği insanlardan oluşuyordu. “Sosyal sermaye” (bireylerarası ve bireylerle kurumlar arası güven, gelecek umudu) ya çökmüştü ya da çok zayıflamıştı. İç savaş bu büyük ve küçük travmaları çok daha ağırlaştırdı, toplumun “sosyal sermayesini” yok etti.
Şimdi bu “travmaların toplumunu”, bizzat kendi üyeleri büyük travmalarla şekillenmiş bir aktörün kurabileceğine inanmamız isteniyor. Bu da tarihin bir ironisi olsa gerek. Gerçek şu ki Suriye’de umut yok, daha uzun bir süre de olmayacak.
/././
Teknolojik gelişme, faşizm -Ergin Yıldızoğlu
Esad rejiminin çöküşüyle birlikte İsrail, Suriye’de stratejik alanları ele geçirmeye başladı. Bu gelişmeleri, Gazze’nin yerleşime açılma olasılığı, Batı Yakası’ndan yaklaşık 23 bin dönüm arazinin devlet toprağı (yerleşim yapılacak alan) olarak belirlenmesi, Lübnan topraklarına girerek askeri yerleşimler kurmaya başlaması ile birleştiren kimi Ortadoğulu Arap analistlerde İsrail’in sadece güvenlik kaygısıyla değil, aynı zamanda bir “imparatorluk kurma amacıyla” hareket ettiği kanaatini doğurdu; “İsrail bu süreçte önce İran’ı, sonra Türkiye’yi mi hedef alacak” sorusunu gündeme getirdi. İlk anda fantastik gibi görünse de mevcut dinamikler üzerinden yapılan bir analiz bunun, tamamen gerçekdışı bir soru olmadığını gösteriyor.
SURİYE’DE YENİ DURUM
Esad rejiminin çöküşü, İsrail’e kuzey sınırını yeniden şekillendirme fırsatı sundu. Özellikle Suriye rejiminin askeri altyapısını neredeyse tamamen imha eden İsrail, Golan Tepeleri, Hermon Dağı gibi yüksek konumları ele geçirerek Şam’a 25 km yakın bir alana konuşlandı. Suriye’nin yönetim boşluğu, İran’ın “Direniş Ekseni” olarak adlandırılan ağının dağılmasına yol açtı; İran’ın bölgede güç yansıtmasını çok zorlaştırdı.
Gazze’de Hamas’ın, Lübnan’da Hizbullah’ın etkisizleştirilmesi ve nihayet Suriye rejiminin Türkiye’nin inisiyatifi ile çökmesi, neo-con “Clean Break” (1998) raporunda tasarlanan, İsrail’i tehdit etme kapasitesine sahip rejimlerin yıkılmasını öngören projeye uygundu.
Suriye rejiminin yıkılması, sıranın İran’a geleceğini düşündürüyor. Birincisi İran molla rejimi ekonomik kriz ve sık sık yükselen toplumsal muhalefet dalgaları karşısında giderek zayıflaması bir rejim değişikliği senaryosunu gündeme getiriyor. ABD basını daha şimdiden, bu muhalefet hareketinin desteklenmesi gerektiğini anlatmaya başladı. İkinci, senaryo, İsrail’in, Trump yönetiminin desteğini alarak, İran’ın nükleer tesislerine yönelik bir saldırıyla rejimin stratejik altyapısını imha etmesi olasılığıyla ilişkili. Bu senaryo, İran’da rejimin İsrail-ABD saldırısına cevap vermekte başarısız kalarak ağırlaştırılan yaptırımların da etkisi altında çökmeye başlamasını, dolayısıyla bir rejim değişikliği olasılığını da içeriyor.
VE TÜRKİYE
Suriye’de Esad rejimi, IŞİD’den türeme bir yapılanmanın elinde, siyasal İslamın yönettiği Türkiye rejiminin inisiyatifiyle yıkıldı. Bu yapılanma, şimdi, iktidara gelerek bir toplum ve rejim inşa etmeye başlıyor. Böylece son tahlilde İsrail’i hedef alması, en azından çıkarlarının çatışması kaçınılmaz bir radikal İslam rejimi İsrail’e komşu oluyor. Bu rejimle, AKP Türkiye’sinin yakın ve organik bağları var. Türkiye’nin Ortadoğu politikaları da Türkiye ile İsrail’i kaçınılmaz olarak, stratejik anlamda sınırdaş durumuna sokuyor.
Türkiye ile İsrail’i, hatta Amerika’yı karşı karşıya getirecek diğer gerginlik noktası da Kürt sorunudur. Türkiye, Suriye’nin kuzeyindeki Kürt güçlerine karşı operasyonlarını yoğunlaştırırken İsrail, Kürtlerin otonomi arayışlarına sempati duyan bir tutum sergiliyor; ABD ile birlikte destekliyor.
Bu çok karmaşık yeni durum, iki olasılığa işaret ediyor. Birincisi, İsrail Suriye’de, Kürt bölgesini de içeren bütünlüklü, istikrarlı ve güçlü bir devlet oluşmasını istemeyecek, Suriye’nin çok parçalı ve istikrarsız kalmasını, diğer bir deyişle, yok olmasını tercih edecektir. İkincisi, İran’ı hedef alan sürecin fiilen başlaması durumunda, bir NATO üyesi ve ABD ile karmaşık askeri bağlara sahip Türkiye’nin karşısına gelecek seçenekler de karmaşıklaşacaktır.
İran’ı hedef alan sürecin başarılı olması durumunda, Türkiye, bölgede İsrail’i tehdit edebilecek kapasitedeki son ülke konumuna gelecektir. Türkiye’nin Suriye’deki etkisini ve radikal unsurları güçlendirmesi, İsrail’in stratejik çıkarlarına ters düşecektir. Bu durumda, İsrail rejimi Türkiye’yi hedef alacak olsa da Türkiye’nin NATO ile bağlantısı ve stratejik konumu, İsrail’in Türkiye’ye yönelik doğrudan bir hareket yapmasını çok zorlaştıracaktır. Bu senaryoda, vekâlet savaşları veya diplomatik izolasyon yoluyla dolaylı bir çatışma daha olası görünüyor.
Bu durumun hangi başka süreçlere açılacağını, ne gibi krizleri tetikleyeceğini şimdiden bilmek olanaklı değil.
/././
Bahçeli-Öcalan’ın ABD formülündeki rolü -Mehmet Ali Güller-
Adalet Bakanı Yılmaz Tunç’un “DEM’lilerin Öcalan’la görüşme talebine olumlu yanıt verdik” açıklamasından sonra Pervin Buldan ve Sırrı Süreyya Önder İmralı’ya gittiler ve iki saatlik görüşmeden sonra Öcalan’ın “Erdoğan ve Bahçeli’ye olumlu yanıtıyla” döndüler.
Gerçi Adalet Bakanı, “DEM’lilerin talebiyle” diyor ama talebin asıl sahibi MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’ydi. Önce “Öcalan gelsin TBMM’de konuşsun” demişti, ancak bunun doğuracağı siyasi faturayı görünce talebini “DEM’liler gitsin İmralı’da Öcalan’la görüşsün” şeklinde güncellemişti.
BAHÇELİ’NİN ROLÜ
O nedenle bugün asıl üzerinde durulması gereken soru şudur: Bahçeli’nin 1 Ekim’de TBMM’de DEM sıralarına gidip tokalaşması ve sonra 22 Ekim’de “Öcalan gelsin TBMM’de konuşsun” demesi ile HTŞ’nin 27 Kasım’da başlattığı “Esad yönetimini devirme” harekâtı arasında bir ilişki var mı?
Çerçeveyi genişletelim: Ecevit hükümeti, ABD’nin “Irak’a saldırıda Türkiye üzerinden kuzey cephesi açılması” talep ve baskılarına karşı koydu. Başbakan Ecevit’in yardımcısı Bahçeli ise 7 Temmuz 2002’de bırakın koalisyon ortaklarını, kendi parti yöneticilerini bile bilgilendirmeden 3 Kasım 2002 için erken seçim ilan ederek ABD’ye direnen hükümeti dağıttı. Sonuç? ABD’nin kuzey cephesi talebini kabul eden AKP hükümetinin yolu açıldı!
ABD’nin Irak’a harekâtının en temel sonucu ise “Federal Irak” ile Barzani devletinin Türkiye’ye komşu yapılması oldu.
Öncesinde, 1999’da, Başbakan Ecevit bile şaşırmış, “ABD Öcalan’ı bize niye teslim etti, anlamadım” demişti. Bahçeli anlamıştı muhtemelen. Kolayca hem “asılmaması şartını” kabul etti hem de Türkiye’nin AB kapısına bağlanarak kurumlarının çökertilmesini.
1 EKİM’DE DÜĞMEYE BASILDI
Evet, Bahçeli’nin “Öcalan açılımı”nın elbette Suriye’yle de ilgisi var. Nitekim Öcalan, kendisine gönderdiği yanıtı, “Gazze ve Suriye’de hadiseler göstermiştir ki...” diyerek şekillendiriyor ve şöyle diyor: “Sayın Bahçeli’nin ve sayın Erdoğan’ın güç verdiği yeni paradigmaya, ben de pozitif anlamda gerekli katkıyı sunacak ehil ve kararlılığa sahibim. Heyet (Buldan ve Önder) bu yaklaşımımı gerek devletle gerekse siyasi çevrelerle paylaşacaktır. Bunlar ışığında gereken pozitif adımı atmaya ve çağrıyı yapmaya hazırım.”
Çağrı? Bahçeli “Öcalan gelsin TBMM’de PKK’yi tasfiye ettiğini açıklasın” demişti ya.
KİM NE KAZANACAK?
İlk “çözüm” sürecinin tıkaçlarının başında PKK’nin Suriye’deki özerklik kazanımı geliyordu zaten. Bugünkü “çözüm” süreci ise bu bakımdan “kaldığı yerden devam” anlamına geliyor.
Planları şu: Öcalan PKK’nin kendini tasfiye ettiğini açıklayacak, PKK’nin Suriye kolu PYD/YPG ise Federal Suriye içinde özerkliğin kabulü üzerinden silahlı güçlerini Suriye Savunma Bakanlığı’na devredecek.
Karşılığında DEM yeni anayasaya destek verip Erdoğan’a sınırsız başkanlık yolu açacak. Böylece ilk “çözüm” sürecinin bir başka tıkacı olan Selahattin Demirtaş’ın “Seni başkan yaptırmayacağız” çizgisi de tamamen silinmiş olacak.
ABD’NİN FORMÜLÜ
Tabloyu daha iyi anlayabilmek için YPG komutanı Mazlum Abdi ile HTŞ lideri Colani’nin son açıklamalarını birlikte değerlendirmemiz gerekiyor.
YPG komutanı Mazlum Abdi, “Yeni Suriye ordusuna entegre olmaya hazırız” diyor, “Suriye’nin birleşik olarak kalmasını ama siyasi sisteminin şeklinin değişmesini” istiyor, “ademi merkeziyetçi ve çoğulcu bir devlet inşası” talep ediyor, “özerk bölge temsilcilerinin söz sahibi olması gerektiğini” belirtiyor.
HTŞ lideri Colani ise PYD/YPG ile görüştüklerini belirtip “Kürt güçleri ordu saflarına entegre edilecek. Kürtler Suriye’nin ayrılmaz bir parçasıdır” diyor.
Özetle PKK’nin Suriye kolu, silahlı güçlerini Suriye ordusuna entegre etme karşılığında, Federal Suriye içinde özerk bölgenin tanınmasını amaçlıyor. Bu ABD’nin formülüydü. İşte Bahçeli-Öcalan açılımı, bu formülün gerçekleştirilmesi içindir.
ABD’nin stratejik formülü dün Federal Irak’tı, bugün Federal Suriye; yarın mı?
/././
HTŞ’nin İsrail ödevi -Mehmet Ali Güller-
ABD’yle Fırat pazarlığı -Mehmet Ali Güller-
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder