İsrail Gazze'de daha önce hedef gösterdiği El Cezire muhabirini öldürdü
İsrail'in, Şifa Hastanesi yakınlarında gazetecilerin çadırına düzenlediği saldırıda 2'si El Cezire muhabiri 5 gazeteci yaşamını yitirdi. İsrail, El Cezire muhabiri es-Şerif'i 'Hamas bağlantılı' olduğu iddiasıyla hedef aldığını doğruladı.(https://haber.sol.org.tr/haber/israil-gazzede-daha-once-hedef-gosterdigi-el-cezire-muhabirini-oldurdu-400482)
***
Balıkesir'de Teksüt fabrikasında yangın: 2 işçi yaşamını yitirdi
Gönen ilçesindeki Teksüt fabrikasında çıkan yangında sevkiyat bölümünde çalışan iki işçi yaşamını yitirdi.(https://haber.sol.org.tr/haber/balikesirde-teksut-fabrikasinda-yangin-2-isci-yasamini-yitirdi-400483)
***
Ulus devletlerin bütünleşmesi: Birleşik Arap Cumhuriyeti örneği -Erhan Nalçacı-
Emperyalizmin sevdiği bölünmüş küçük ulusal parçalar ise büyük bir hızla kapitalist şirketlerin hegemonyasına girerek bağımsızlıklarını yitiriyorlar. Buralarda emekçi sınıflara özgürlük değil, serbest sanayi ve ticaret bölgelerinde sömürülmekten başka bir şey düşmüyor.
Lozan’ı, ulusal sınırları ve bağımsızlığı emekçi sınıflar adına savunuyoruz bugün. Çünkü bu kavramların hepsi, emepryalizmin, sermaye sınıfının ve işbirlikçilerinin saldırısı altında. Bu aktif savunma hali bir devrim stratejisi haline geliyor.
Emekçi sınıflar emperyalizmi ve sermeye sınıfını yenerek ulusal düzeyde iktidarlarını kuracaklar.
Ancak bundan sonra emekçi sınıfların hayali olan ulusların bütünleşmesine bakılabilir. Halkların barış ve eşitlik içinde kaynaşması, sömürüsüz/yağmasız emek cumhuriyetlerinin birleşmesi, göçmensiz, duvarsız, gericisiz bir dünya kurulması mümkün olabilir.
İnsanlık aslında bütün üstümüze çöken karanlığa rağmen böylesine büyük bir dönüşümün eşiğinde bulunuyor.
Öte yandan devrimci hayallere dalmak yerine bir toplumsal laboratuvar bilimi olan tarihe bakıp ulusların bütünleşmesi deneyimlerinden ders çıkarmak çok daha akılcı olur.
Bugün önemli bir deneyim olarak Birleşik Arap Cumhuriyeti’nin kuruluşuna göz atalım.
Osmanlı’nın fetih alanında kalan içerdiği azınlıkları, farklı dinler ve mezhepleriyle Arap coğrafyası büyük bir alana yayılıyordu. Arapçanın farklı lehçelerinin konuşulduğu bu geniş alan daha Osmanlı’nın son döneminde parçalanmaya başlamıştı, örneğin fiili olarak Mısır ayrı bir hegemonya alanına dönüşmüştü.
En nihayet 1. Dünya Savaşı esnasında Sykes-Picot Anlaşması ile bu coğrafya İngiliz ve Fransız emperyalizmi tarafından paylaşıldı ve ileride kurulucak ulus devletlerin sınırları az çok belirlendi. Emperyalizmin böldüğü her birimde bir gerici feodal işbirlikçi yönetime taşındı.
Arap halkının özellikle Şam ve Kahire’de entelektüel bir birikimi oluşmuş, belirli merkezlerde bir sermaye toplaşması sağlanmıştı. Burjuva devrimleri feodal krallara ve emperyalizme karşı arka arkaya patladı.
1946’da Fransız emperyalizmi halkın direnci karşısında Suriye ve Lübnan’ı bölerek çekilmek zorunda kaldı. 1952’de Mısır, 1958’de Irak Devrimi gerçekleşti.
Mısır’da devrimci yönetim 1956’da Süveyş Kanalı’nı ulusallaştırmak isteyince İngiltere, Fransa ve İsrail’in saldırısına uğradı. Zaferin kazanılmasında Sovyetler Birliği’nin belirleyici etkisi oldu.
Tıpkı 1923 Devrimi’nde olduğu gibi, Sovyetler Birliği’nin söz konusu ulusal devletlerin kalkınmasına ve bağımsızlığına verdiği destekle ileriye çekilen burjuva devrimleri modeli pekişti.
Bu devletler kendi ülkelerindeki komünist partileri bastırmaya çalışıyor, ancak devletçi, planlamacı, halkçı, aydınlanmacı bir programla yol haritalarını çiziyorlardı.
Mısır Devrimi’nin öncüsü Nasır tüm Arapların gözünde bir halk lideri haline gelmişti.
1958’de Suriye’de komünistlerin etkinlik kazanmasından çekinen Suriye burjuvazisi Mısır’a birleşmeyi teklif etti. Bir teredütten sonra Mısır öneriyi kabul etti.
Federal bir birleşme değil, iki ulusun bütünleşmesi öngörülmüştü. Siyasi partilerin faaliyeti durdurulacak, sadece Ulusal Birlik Partisi faaliyet sürdürecekti. Bir halk oylamasından sonra Birleşik Arap Cumhuriyeti kurulacaktı. Ortak bir parlamento birleşik yasama organı olarak çalışacaktı.
Nasır yapılan halk oylamasında oyların %99’undan fazlasını aldı ve Birleşik Arap Cumhuriyeti’nin Devlet Başkanı olarak seçildi.
Yemen de söz konusu Birleşik Arap Cumhuriyeti’ne federatif olarak katıldı. 1958’de devrimini yapan Irak’ta ise yöneticiler kendi ulusallığı içinde kalmayı tercih ettiler.
Bu gelişmeler karşısında Arapların ilerici ve anti-emperyalist bir program altında birleşmesini engellemek için İngiltere Ürdün’ü, ABD Lübnan’ı işgal etti. Bugünkü gericiliğini sürdüren Suudi Arabistan ise Yemen’e saldırdı.
Bu tarihsel olarak ileri hamle kısa sürede sorunlarla karşılaştı. Suriye’de faaliyeti durdurulan BAAS ve Suriye Komünist Partisi dağılmamıştı. Suriye’deki yalpalayan gerici unsurlara güvenmeyen Nasır yönetim organlarında bir Mısırlı ağırlığı oluşturdu. Özellikle orduda Suriye’deki Mısırlı komutanlar tepki çekti. Öte yandan Mısır öncülüğünde büyük bir devletleştirme, toprak reformu ve planlama atılımına hazırlık yapılıyordu.
Suriye’deki toprak ağaları ve Suriye burjuvazisinin birçok bölmesi böylesine bir ileri atılımı içlerine sindiremediler.
1961’de Suriye’de bir askeri darbe oldu ve Suriye birlikten çekildi.
Mısır bir umut olarak 1971’de Nasır ölene kadar ismini Birleşik Arap Cumhuriyeti olarak korudu, sonra ismi Mısır Arap Cumhuriyeti olarak değişti.
Bu 10 yıl içinde Cezayir, Libya, Irak ve Mısır arasında birçok kez birleşme görüşmeleri yapıldı ama hepsi sonuçsuz kaldı.
Bu hikâyenin daha geniş incelenmesi gerekiyor, buna karşılık bazı dersler çıkarabiliriz.
AB, NAFTA, Latin Amerika uluslarının birliği gibi süreçlere baktığımız zaman burjuvazinin egemenliğindeki ulus devletlerin bütünleşmesinin mümkün olmadığını görüyoruz. Burjuvazilerin bencillikleri, geri yanları, diğer ulusları sömürme ve hegemonyalarına alma istekleri eşitliğe dayalı ve adil bir birleşmeyi engelliyor.
Emperyalizmin sevdiği bölünmüş küçük ulusal parçalar ise büyük bir hızla kapitalist şirketlerin hegemonyasına girerek bağımsızlıklarını yitiriyorlar. Buralarda emekçi sınıflara özgürlük değil, serbest sanayi ve ticaret bölgelerinde sömürülmekten başka bir şey düşmüyor.
Dolayısıyla günümüzde sadece ülkelerin emperyalizmden ve sermayenin gericiliğinden kurtarılması değil, aynı zamanda dünya halklarının bütünleşmesi de emekçi sınıfların öncülüğünü bekliyor.
/././
Tercihe bağlı körlük sendromu -Engin Solakoğlu-
Bir Türkiye var, onu da Trump’ın emlakçılarına, ırkçı, dinci ayakçılarına ve tercihli körlük sendromu yaşayanlara kaptıracak değiliz.
Bizim basına ne kadar yansıdığını fark edemedim ama dün Lübnan’da bir patlama oldu ve Lübnan Ordusu’nun 6 askeri yaşamını yitirdi. Patlamanın haberini ben ABD Ankara Büyükelçisi ve Suriye Özel Temsilcisi kisvesi altında bütün bir bölgenin Yüksek Komiserliği görevini yürüten Barrack’ın bir sayfalık “taziye” mesajından aldım.
Patlama Hizbullah’la bağlantılı bir mühimmat deposunun Lübnan Ordusu tarafından denetlenmesi sırasında meydana gelmiş. Suudi fonlu İslamcı siteler başta olmak üzere, birçok kaynak patlamadan Hizbullah’ı sorumlu tutan yorumlara yer verdiler, ABD, Suudi Arabistan ve İsrail’in Lübnan’daki “dostları” da patlamanın Lübnan’daki tek silahlı gücün Lübnan Ordusu olması gerektiğini ortaya koyduğunun altını kalın kalın çizdiler.
Olay, Lübnan’da Bakanlar Kurulu’nun ABD’nin önerdiği “ateşkes planını” noktasına virgülüne dahi dokunmadan kabul etmesinden tam iki gün sonra yaşandı. Önce bu plan ne diyor ona bakalım.
Özetlemek gerekirse, plan Taif Anlaşması’nın, Lübnan Anayasası’nın ve başta 1701 olmak üzere ülkeye dair BM Güvenlik Konseyi kararlarının uygulanmasını öngörüyor.
Taif Anlaşması 1989 yılında Lübnan’da süren 15 yıllık iç savaşı sona erdiren metin. Perde gerisinde ABD ve Suriye varken, arabulucu S. Arabistan. İsmini hepimizin Türk Telekom yağmasından da anımsayacağı Lübnan eski Başbakanı Refik Hariri, Taif Anlaşmasının müellifi olarak kabul ediliyor.
Taif anlaşmasının önemi Lübnan’ın kurucu metni kabul edilen “Ulusal Ant”a kimi değişiklikler getirmiş olması. Ulusal Ant’a dair özet bilgi içeren yazımı şuradan okuyabilirsiniz. Bu değişikliklerin başında Lübnan’ı oluşturan etnik ve dinsel grupların değişen nüfus oranlarının yönetime yansıtılması geliyordu. Detayı bu yazının konusu değil. Asıl önemli kısım “milis güçlerinin silahsızlandırılması”na dairdi. Hizbullah ise bu düzenlemenin dışında bırakılmıştı. Bunu bir kenara not edelim.
ABD planında atıf yapılan 1701 sayılı BM Güvenlik Konseyi Kararı ise 2006 tarihli. 15 Konsey üyesinin oybirliğiyle alınmış. Bunun Taif’ten en önemli farkı Hizbullah’ın tamamen silahsızlandırılmasını öngörmesi. Biraz daha açarsak, İsrail’in Lübnan’dan tümüyle çekilmesi, Sınırın 18 km kadar kuzeyinde paralel bir hat şeklinde uzanan Litani nehrinin güneyinin Lübnan Ordusu ve BM Barış Gücü’nün (UNIFIL) denetimine terk edilmesi, Hizbullah’ın da o bölgeyi boşaltması istenmiş.
Daha fazla teknik detaya boğmadan şunu söyleyelim, ABD planında referans verilen Taif Anlaşması ve 1701 sayılı BMGK kararı Hizbullah’ın silahsızlandırılması konusunda yüzde 100 zıt hükümler içeriyor.
ABD planında birçok başka unsur da var ama “savaşı neden kaybettik?” diye soran Napolyon'un, “cephane yoktu” yanıtını aldıktan sonra “tamam, başka bir gerekçeye ihtiyaç yok” demesi gibi, Hizbullah’a dair mesele ABD’nin niyetinin yönetici özeti aslında. ABD’li emlakçıların yürüttüğü bölgesel tasarıma parazit çıkartacak hiçbir unsurun kalması istenmiyor. Diğer yandan da, bu planı kabul etmeyecek olan Hizbullah’ın üstüne bu kez Lübnan’ın içindeki işbirlikçi unsurlarla birlikte yürünecek ve çıkacak iç savaşın sonunda ülke bir daha ayağa kalkmamak üzere parçalanacak. İsrail Lübnan’a canının istediği gibi hiçbir direnişle karşılaşmadan girip çıkacak, hatta istemezse çıkmayacak.
ABD’nin “barış planı” bu. Silahlar susacak ABD ve İsrail’in askeri gücü siyasetin sınırlarını belirleyecek, ondan sonra Lübnan “Biladüşşam” mı olur, “Biladelamerikî (!)” mi olur ne gam? Lübnan’da 75 yıldır yaşayan Filistinlilerin kaderini hiç karıştırmayalım bile. Küresel sermaye yoksul Filistinlileri çoktan gözden çıkarmış durumda.
Sözün özü, bölgeyi yakından izleyen deneyimli gazeteciler Hala Jaber ve Elias J. Magnier’nin vurguladıkları gibi bu bir çözüm değil Lübnan’ı tasfiye planı.
Şimdi başa dönelim, Lübnan Ordusu’nun 6 askerinin ölümüyle sonuçlanan patlamanın ardından Hizbullah’ın suçlanması kuşkusuz başlatılması planlanan iç savaşın işaret fişeklerinden biri olacak. Yıllardır, savaş, işgal, açlık, sefalet gibi her türlü felakete maruz kalan Lübnan halkının acılarını uzaktan seyreden “uluslararası camia”nın bu patlamanın ardından Lübnan’a taziye mesajı yağdırması elbette tesadüf değil.
Ateşkes ve barış diye çıkılan yolun sonunun iç savaş ve çözülme olacağını görmemek için ya bir tür bilişsel körlüğün kurbanı olmak gerek, ya da bile isteye başını öteye çevirmek.
Benzer bir durum Suriye için de geçerli. Federal mi olacak, konfederal mi, üniter mi? Güneyi kimde kalacak, kuzeyi kimde? Lübnan’dan kalan parçalarla mı birleştirilecek, yoksa topraklarının bir kısmı İsrail’e bir kısmı Türkiye’ye mi verilecek? Orada yaşayan halklar ne olacak? Sünni Araplar, Kürtlerle mi çatıştırılacak, Dürziler Bedevilerle mi? Alevi nüfus, Hristiyan nüfus kime, kimlere iltihak edecek? Yoksa hepsi üst üste toplanıp beşe mi bölünecek. Canım “Pax Americana” işte. Dert etmeyin, diktatör Esat’tan, Baas düzeninden kurtulduk ya işte. Hem içinde “pax” geçiyor. Yani barış! Daha ne istiyorsunuz?
Çanakkale’de açılan her yeni emlak/arsa ofisinin daha çok orman yangını anlamına gelmesinde nasıl bir tuhaflık yoksa, Emlakçı Trump’ın bütün adamlarının, özellikle de Barrack’ın bölgedeki faaliyetlerinin daha çok savaş anlamına gelmesi de o kadar olağan.
Bir birey, başta sınıfsal olmak üzere çeşitli sebeplerle ABD ve kapitalizm yanlısı olabilir. ABD hegemonyasının kendi faydasına olduğunu, o hegemonyanın kurbanlarının ölmeyi hak ettiklerini, kazanan/kazanacak tarafta yer almanın çıkarlarına uygun olduğunu, diğer “kahverengi” halkların başına gelenin kendi başına gelmeyeceğini düşünebilir. Bunlara söyleyecek sözümüz yok, bunlarla kavgamız var. Köklerine kibrit suyu ekene ve gezegeni bu asalaklardan kurtarana kadar da duracak değiliz.
Yalnız bir de tercihe bağlı körlük sendromundan mustarip olanlar var. Onların durumu çok acıklı.
Lübnan’a, Suriye’ye baktıklarında planlananların, yapılanların yanlışlığını, sonucun o ülke halkları ve bölge için felaket olacağını görmekte hiçbir zorluk çekmiyorlar. ABD emperyalizminin nelere kadir olduğu konusunda okuyarak ve yaşayarak öğrendikleri deniz derya. E, bunlar okumuş çocuklar! Marx biliyorlar, Engels biliyorlar, kısmen Lenin’e, bir çorba kaşığı da Bookchin’e hâkimler. Aferin!
Şimdi bu “haylaz” emperyalizm, bölgenin canına okuyor. Suriye’yi Lübnan’a, Irak’ı İran’a katma peşinde koşuyor, İsrail’in yürüttüğü insanlık tarihinin canlı görüntülenen en büyük soykırımına her türlü desteği veriyor. Bunları görmekte, tespit ve telin etmekte büyük sorun yaşanmıyor. Ortadoğu’yu gözlerimizin önünde olanca müstehcenliğiyle dans ediyor. Buralarda mutabıkız, değil mi?
Gelgelelim Barrack ve Londra masayı Ankara’da kurunca işler değişiyor. Sürecin biyolojik artıklarında boncuk bulma gayreti, çokça hatasıyla ve doğrusuyla bu bölgede yaşanmış en ilerici atılım olan Cumhuriyet’e sövme abukluğundan geçtim, ortaçağın karanlıklarında yitip gitmiş olması gereken aşiret yapısının yüceltilmesine kadar sıçrıyor.
Kuyruk olma kolaylığına alışmış ve öncülük refleksini yitirmiş bir grup, ABD’nin soğuk savaş icatları arasında ilk sıralarda yer alan, solcu gençleri katlederek, fabrikalarda grev kırarak ABD’deki kurucu babalarına borcunu ödeyen mafyatik bir yapıyla ve ülkeyi kupon arsa olarak gören zihniyetle ele ele tutuşmuş bağırıyor: “Ama Mustafa Suphi’yi Kemalizm öldürdü!”
Tercihli körlük sendromu tam da bu. Lübnan’ı görüyor, Suriye’yi görüyor ama Türkiye’yi orada çevrilen dolaplardan münezzeh ve başka bir gezegende farz ediyor. Arama motorlarını boşuna yormayın. Tercihli körlük sendromunun belirtileri hep vardı ama sendrom seviyesine yeni çıktı. Tedavisi üzerinde çalışıyoruz ve mutlaka bulacağız. Zira başka bir ülkemiz yok.
Bir Türkiye var, onu da Trump’ın emlakçılarına, ırkçı, dinci ayakçılarına ve tercihli körlük sendromu yaşayanlara kaptıracak değiliz.
/././
Yürüdüğümüzün, büyüdüğümüzün ve mücadele ettiğimizin tanıklığı -Freddy Pérez Cabrera-
Tarih, dünyada bıraktığımız izden, inşa ettiğimiz anlardan, bir adım daha ileriye gidebilmek için aşmamız gereken güçlüklerden fazlasıdır. Tarih, her şeyden önce, yürüdüğümüzün, büyüdüğümüzün ve mücadele ettiğimizin bir tanıklığıdır.
Maceo ailesinin annesi Mariana Grajales’in, tüm oğullarını ve eşi Marcos’u diz çöktürerek onlara “Vatanı özgürleştireceksiniz ya da bu uğurda öleceksiniz” diye yemin ettirdiği o yüce anın hikayesini duyunca etkilenmeyecek kimse yoktur sanırım.
Bir arkadaşına “dönek” dediği için on altı yaşını henüz yeni doldurmuşken altı yıl hapse mahkûm edilen gencin hikayesi de en az bu kadar dokunaklıdır. Bu sözü sarf etmişti, çünkü arkadaşı bağımsızlık yanlısı Kübalıları bastırmak için örgütlenen İspanyol kuvvetlerinin tarafına geçmişti. İşte bu yüzden, Küba bağımsızlık kavgasının öncüsü [Jose Marti] ayağında prangalarla, San Lázaro taş ocaklarında çalışmaya mahkûm edilecekti.
Moncada Kışlası baskınından sonra, yoldaşlarını ele vermesi için gözleri oyulup vahşice dövülmesine rağmen tek kelime etmeyen Abel Santamaría’nın direnişine ne demeli? Buna bir de Frank País’i ekleyelim; henüz 22 yaşında, Santiago de Cuba sokaklarında her gün hayatını riske atarak, ülke çapında tiranlığa karşı örülen yeraltı direnişini yöneten o genç adamı…
İşte böyle; tarihimizin sayfalarını biraz kurcaladığımızda, yüreğimizde Küba’ya aidiyet, yurtseverlik ve gurur duygularını kabartan sayısız kahramanlık hikayesi buluruz.
Fidel’in 10 Ekim 1968’de, bağımsızlık savaşlarımızın başlangıcının 100. yılı vesilesiyle yaptığı konuşmada vurguladığı gibi, değerler yaratmak için tarih bilincinden büyük bir kaynak yoktur. Bu uyarı, içinden geçtiğimiz süreçte daha da anlamlıdır.
Bugün nereden geldiğimizi, kim olduğumuzu ve ulus olarak varoluşumuzun her gününde ne gibi tehlikeleri göğüslediğimizi bilmek, hava gibi, su gibi yaşamsaldır. Bu yüzden ekonomik alanda ileri gitmek için sarf edilen büyük çabanın yanı sıra, kültür ve fikirler alanında da aynı ölçüde büyük bir mücadele vermek gerekir.
Merkez Komite Birinci Sekreteri ve Cumhurbaşkanı Miguel Díaz-Canel Bermúdez’in San Lorenzo, Playita de Cajobabo, Baraguá ya da Playa Girón gibi ulusal tarihimiz açısından kutsal olan mekanlarda gençlerle gerçekleştirdiği son buluşmalar, tarihimizin yeniden canlandırılması için neler yapılabileceğine dair birer derstir.
Onlarca yıldır sürmekte olan ekonomik abluka, maddi sıkıntılar ve medya saldırıları, Küba halkının bir kısmında tahribat yaratmış durumda. Bu gerçeği görmek, yeni stratejiler bulmaya da mecbur kılıyor bizi. Kübalı olmaktan duyulan gururu, ulusumuzun gelişimini sağlayan değerleri güçlendirecek yeni stratejiler…
Kübalıların yaşamını daha insancıl kılacak ekonomik dönüşümlere kafa yorarken, bir yandan da bize dayatılmaya çalışılan kültürel sömürgeleşmeyle yüzleşmek gerekiyor. Ne yazık ki bu sömürgeleşme, ünlü Kübalı aydın Abel Prieto Jiménez’in de yakın zamanda belirttiği gibi, azımsanmayacak sayıda zihne sızmış durumda.
Köklerimizi ve geleneklerimizi söküp atmayı hedefleyen bu semboller ve kültür savaşında Küba'nın haklılığını savunmamız gerekiyor, ki bunun için de, Fidel’in “ulusun kalkanı ve kılıcı” olarak tanımladığı tarih ve kültür öğretiminin geliştirilmesinden daha iyi bir araç yoktur.
Bu bağlamda, tarihimizi genç kuşaklara aktarmanın yeni ve daha etkili yollarını bulmamız gerekiyor. Kübalı kahramanların başarılarını, fedakârlıklarını ve adanmışlıklarını çocuklarımızın ve gençlerimizin zihnine yerleştirmeliyiz. Bunun gerekliliğinden zaten kimsenin şüphe ettiği yok. Ancak bunu bayat formüllerle, klişe sözlerle ya da bağlamdan kopmuş örneklerle yapamayız. Ve tarih bilincini yeniden geliştirmeye çabalarken, köşe başında, mahallede, tarlada, okulda veya iş yerinde yüzlercesi bulunan yakın dönem kahramanlardan da bahsetmemiz gerekiyor. Basit bir örnek vermek gerekirse: COVID-19’la göğüs göğüse çarpışan kahramanlardan ya da uzak topraklarda uluslararası görevler yürütmüş olan, halen yürütmekte olan binlerce Kübalıdan...
Zaman değişiyor, bu doğru. Kimse gençlerden ebeveynleri ya da büyükanne ve büyükbabaları gibi düşünüp hareket etmelerini bekleyemez. Bununla birlikte, onların karşısına doğru aynalar koymak hem görevimiz hem de borcumuzdur. Moda ya da müzik ikonları veya viral içerik üreten YouTuber’lar değil, gerçek anlamda “örnek” alınacak kişiler…
Bazen bir gencin tarihe ilgisizliğini değişmez bir gerçek sanıyoruz; “sevmiyor işte” deyip geçiyoruz. Oysa çoğu zaman bu ilgisizlik, tutkuyla anlatılmayan hikayelerin bir kulaktan girip zihinde hiçbir iz bırakmadan diğer kulaktan çıkmasının sonucudur.
Çocuklarımız, genç yaşta Nazi zulmünden kaçmak için iki yıl boyunca tavan arasında saklanmak zorunda kalan Anne Frank ile ailesinin trajedisine kayıtsız kalamaz; yahut silah arkadaşlarını kurtarmak için San Pedro tarlalarında kendini feda eden genç Panchito Gómez Toro’nun yüce anısına…
Gençlerin bu tür konulara ilgisiz olduğuna inanmıyorum. Cumhurbaşkanımızın gençlerle yaptığı buluşmalar da bunu gösteriyor.
Mesele, tarihi onların zamanına taşımakta; çoğu zaman abartılı bir destan havasına sokularak inandırıcılığı azaltılmış anlatımlardan sıyrılmakta.
Tarih, dünyada bıraktığımız izden, inşa ettiğimiz anlardan, bir adım daha ileriye gidebilmek için aşmamız gereken güçlüklerden fazlasıdır. Tarih, her şeyden önce, yürüdüğümüzün, büyüdüğümüzün ve mücadele ettiğimizin bir tanıklığıdır.
Yazar: Freddy Pérez Cabrera
Yayımlandığı yer: Granma
Yayın tarihi: 22 Nisan 2025
Çeviri: Göksun Özhan
Ben de kütüphanemin derinliklerinde 3-4 senedir unuttuğum “Hoşgör Köftecisi” kitabını çıkarıp bir solukta tekrar okudum. Hem Şule’nin “canım Orhan Veli” dedirten duygusunun peşine düştüm hem de 1940’ların sonunda yazılmış öykülerin nasıl böylesine hakiki ve zamansız olduklarını anlamaya çalıştım.
Eskiden yazarların gazeteler için öykü yazarak geçindiği günlerden kalma, kitaba da adını veren bir hikaye ile başlıyor bu derleme kitap… 1947 yılında minik bir meyhanede kulak misafiri olduğu, “canım O.Veli”nin deyimiyle “namuslu insanların, çalışkan insanların, kardeş insanların” hikayeleri yeralıyor “Hoşgör Köftecisi”nde. “Güzel bir dünyada yaşamak istiyorsanız siz de böyle bir meyhane bulun” diye bitirmiş yazısını O.Veli.
Törelerin ve şiddetin geri planda kendini hissettiridiği, gerilimin hiç düşmediği bir öykü ile devam ediyor kitap “Kan”.
“Hava da domuzuna güzel”… Beni bu güzel havalar mahvetti dizelerini yazdıran havalardan biri. “Küçük burjuvanın hayatını, zaaflarını anlatan… hikayelerden illallah dedik artık” diye açıktan yazmış 1948 yılında “canım O.Veli”. Sene 2025 “girmişiz küçük burjuvanın içine, yuvarlanıp duruyoruz.” Emekçi sınıfın dertlerini yazamayız komünist derler, başımız derde girer diyor O. Veli. O yıllarda süren cadı avlarını hepimiz biliyoruz. İlginç bir öykü “Baharın Ettikleri”… O.Veli kısa öyküsünde çok mesele tartışmak istiyor, hepsi bugüne dair tartışmalar aynı zamanda. “Bir eser, içine dünyanın en çirkin realitelerini doldurarak réaliste olmaz (…) pertavsızı sadece pisliklerin üzerinde dolaştırmak bence romantismé’nin ta kendisidir.” Daha fazlasını söylüyor da merak edenler kitabı edinip okurlar diye burada keseyim.
O. Veli’nin aşık olmayı sevdiğini biliyoruz, bu kez Kambur Ayşe’ye tutulduğu öykünün sıcaklığı sarıyor sizi okurken, öyle “canım” öyle kucaklanası, “Öğleden Sonra” öyküsü. Dört adet şeker sandığından ibaret bir balıkçı lokantasında yarım ekmek arası torikler, çakır keyif sohbetler eşliğinde Beşiktaş’a karşı hep birlikte oturuyoruz. “Aşk insanı güzelleştirir” lafının yanına “iş insanı güzelleştiriyor” lafını ekliyor O.Veli süzgün yüzlü Ayşe’ye bakarak. Çapkınlığını şiirlerinde saklamayan, bu hayat dolu tavrını sevdiğimiz O. Veli yaşadığı o günün bitmemesini, güneşin hiç batmamasını istiyor. Bu öykü zamanın önemli edebiyat dergisi Yaprak’ta 1949 yılında yayınlanmış.
Süslü hikaye başlığı yerine kafadan “İşsizlik” adını vermiş bu öyküsüne O. Veli. “İşsizlik kötü şey vesselam. İşsizliğin kötü olduğunu da sadece aç kaldığım zaman düşünüyorum”. Bu öyküde de memleketin, emekçinin, sanatçının bir çok meselesini yarattığı karakterlerle tartışıyor O. Veli. Bir petrol şirketinin sahasındaymışlar mesela, öyle bir iş teklif edilmiş. Teksaslı bir mühendis üzerinden Amerikan vasatlığını, yaşlı bir muhasebeci üzerinden alaturkalığımızı, genç bir şef üzerinden alafranga özentimizi tartışıyor. Alafranga genç yazmıyor, Haşim’i seviyor ve arada mısralar okuyor. Nâzım’ı seven O. Veli ile anlaşamıyor, “şiirle maddenin bağdaşmayacağını, şiirin, görünmez parmakları ile içimizdeki tellerden çıkardığı ilahi nağmeler” olduğunu savunuyor. “Ben” diyor “canım O.Veli” “ne demek istediğini sormaya bile cesaret edemezdim, onun bu sarsılmaz inancını yıkacak gücü kendimde bulamazdım.” Bir an esaslı bir köfte kokusuyla daldığı bu kurgusal dünyadan uyanır O Veli, açlığını hatırlar “bu kokunun bir de dumanı olacaktır elbet”.
O.Veli kadar denizle arasında özel bir bağ şair/yazar yoktur desem abartmış olmam sanırım. Denize olan özlemini, bağlılığını, sevgisini defalarca dile getirmiştir. “Denize doğru” öyküsü de bunlardan biri. “beş lira” karşılığı kabul ettiği ecirliğini tartışırken müteahhiti beklerken çadırının kapısından denize bakar. Birden kalkıp denize ulaşmak için yürümeye başlar, hiçbir şey umurunda değildir. Yoluna çıkan hayali karakterler ile atışır, polisle tartışır; “ben müdürü falan değilim değilim, alelade vatandaşım. Bu memlekette hak sahibi olmak için mutlaka…”
Devam eder yoluna bataklık çıktığında bir çok defa düşündüğü intihar fikrini tartışır kendisiyle. Ümidini hiçbir zaman kaybetmeyeceğini yaşamayı sevdiğini söyler. Hem “beş lira” kazanacaktır, az şey mi diye kendisiyle alay eder. Sonra denize ulaşır, beyazlı kanatlı kuşlar başının üstünde dolaşır, bağırmak istiyordur “boş ver, beş liraya da boşver…”
/././
Bugünün Romanı -Ayşe Şule Süzük-
Yarım yüz yıl öncesinden söylenmiş bu sözler ve tezler karşısında peki, bugün manzara-i umumiye nedir? Oğullarımızın oğullarına, kızlarımızın kızlarına hangi hikâyeleri anlatacağız?
Ahmet Büke’nin “Kırmızı Buğday” romanında, hemen birinci bölümde, romanın başında, Çanakkale’ye İngiltere’nin sömürgelerinden savaşması ve ölmesi için getirilen köylü çocuğu ile tütünsüz reaya Arap Ali arasında dokunaklı, derin, şiirsel ve epik bir sınıf kardeşliği bağı romancının sözü olarak omurgaya çakılır. Her ikisi de “yatmış ekin” i bilir, ona üzülür, kışa açlık çekecek çor çocuk için kahrolur. Birleşik Donanma’da karaya işgal etmek üzere inmek için bekleyen bin beş yüz askerden biri olan kumral çocuğu deniz tuttuğundan kumral asker tek lokma yiyemez, kumanyasını arkadaşına verir. Oysa Birleşik Krallık bu kurbanlık kuzuları karaya indirmeden –siz ölüme göndermeden diye okuyun- hemen önce taze kahve, sıcak yemek, domuz pastırması, sosis, patates, yağda pişmiş yumurta ile beslemiştir.
“Elini usulca ekmek torbasına uzattı. Memleketinden ayrılırken bir avuç buğday kellesini çantasına atmıştı. Son kalan dolu başağı parmaklarıyla buldu. Hızlıca koklayıp yakasına taktı.”
Yakasına buğday başağı takan kumral genç ile Arap Ali savaş meydanında rastlaşmış mıdır ki?
Kim bilir? Okuyun. Ancak yakasına buğday başağı takmış küçük asker, benim usuma karanfilleri, oradan da “Karanfil Devrimi”ni getirdi. İmge bu… Durmadı usum, bir de Melih Cevdet Anday’ın o muhteşem şiirine götürdü beni: Anı. Kimin anısına yazılmış, yanık yanık kokan karanfil kimi söylüyor, bakabilirsiniz. Serbest çağrışımla, kişisel tarihimin bam telleri akıp giderken aslında Melih Cevdet’e değil de İlya Ehrenburg’un şiirine doğru çağıldamışmış meğer. Hüzünlü… “Paris Düşerken”in yazarı Ehrenburg yazmış bu şiiri: Oğullarımızın Oğulları
“Oğullarımızın oğulları şaşıracaklar
Tarih kitaplarını karıştırırken:
1914… 1917… 1919…
Neler çekmişler. Zavallıcıklar!
Yeni bir çağın çocukları savaşları okuyacak;
Yazarların, generallerin adlarını öğrenecekler,
ölülerin sayısını
Tarihleri öğrenecekler.
Siperlerin üstünde ne güzel kokardı güller,
Bilmeyecekler.
(…)”
Tekrardan zarar gelmez.
Edebiyat toplumsal her tür, olay ve olguyu yansıtan kocaman bir aynadır. Bir yandan yansıtır bir yandan da kendini sözü edilen nesnellikten doğru yeniden kesip biçer, kurar ve çatar. Bu karşılıklılık içinde sözünü söylerken inşa ettiği dünya aslında yazarın penceresinden kurduğu bir evrendir. Bu evrende toplumsal sorunlar, ideolojiler, krizler, altüst oluşlar, yapılar, sistemler, mücadeleler, tarih, varoluş biçimleri, bireylikler, yalnızlıklar, özlemler, öfkeler, umutlar yeniden yeniden kurulur, yorumlanır metinler üzerinden yeni bir dünya yaratılır.
Edebiyatçı söze inanır. Yarattığı dünya sözden çatılmış, yüreğe üflenmiş, usa yönelmiştir.
Anısı güzel Asım Bezirci o güzelim yalın diliyle “Üretim güçleri ile üretim ilişkileri toplumun ekonomik altyapısını meydana getirirler. Bu temel yapının üzerinde onu uygun ideolojik üstyapı yükselir. Üstyapı hukuk, felsefe, ahlak, sanat, gibi ögeleri öte yandan devlet, aile, mülkiyet, siyaset gibi kurumları ve bunların hepsine ilişkin görüşleri, tasarımları içine alır. Gerçi altyapı son çözümde üstyapıyı belirler ama sırası gelince üstyapı da onu etkiler. İkisi arasında tek yanlı, edilgin (pasif) değil; çok yanlı, etkin bir ilişki vardır. Ayrıca üstyapının çeşitli bölümleri arasında da karşılıklı bir ilişki görülür: Bu bölümler hem birbirine bağlıdır hem de birbirlerini etkiler. Sanat ideolojinin, edebiyat ise sanatın dallarından biridir. Dolayısıyla aynı karşılıklı ilişki edebiyat için de söz konusudur. Bu bakımdan gerek altyapının gerekse üstyapının oluşumunda edebiyatın da az çok etkisi olduğu söylenebilir. Belki bu etki dolaylı ve sınırlıdır ama derin ve süreklidir.” diyor, katılmamak mümkün mü?
Edebiyat bunu yaptı. Edebiyatın yansıtma işlevi ile insan kendi hikâyesini okuduğu eserler üzerinden tanıdı, bildi. Ancak burada yazarın hangi pencereden dünyayı ve gerçekliği kavradığı, toplumun hangi kesimlerinin sözcüsü olduğu, nasıl bir dünya tasarımı üzerinden sanatını ürettiği son derece önemli. Bu baş aşağı durmuş, okuyucuyu kandırmak üzerine kurgulanmış, ölümü gösterip sıtmaya razı eden, tersyüz edilmiş bir gerçeklik mi? Yoksa toplumsal ilişkileri çarpıtmadan yansıtan, biricikliği bütünün kaderinde anlatan, umudu örgütleyen ve kulaklarımıza “bizim hikâyemiz”i fısıldayan mı?
Yazarın bir aydın olarak duruşunu bu tercihi inşa eder.
Bazen ortalık toz duman iken sakin kalan ve dili çatallaşmadan öylece sözünü söyleyendir o. Öte yandan edebiyat tarihimize bakıldığında, sanatsal metinler çözümlendiğinde görülür ki bu metinler pek çok akademik çalışmaya, siyasi alanın griliğine ve çıkışsızlığına karşı daha gelişkin ve derin bir söze, analize yaslanır. Hatta bu sözü, tarihselliği içinde söyleyerek kuruculuk işini edebiyat alanından örmek için kolları sıvar. Siyaset ve ideoloji onun ardından gelir ya da iki alan birbirini besleyerek, geliştirerek ve birbirine alan açarak “bilinç mimarlığı”na, “ruh mühendisliği”ne soyunur.
Türk edebiyatında 19. yüzyıldan itibaren bu etkinin muazzamlığına tanık oluruz. Tanzimat’tan itibaren Erken Cumhuriyet Dönemi’ne, oradan Türkiye’nin 50’lerinden itibaren toplumsal altüst oluşlarına hep romanın tanıklığı ve romanın ideolojik bir söz makinası olarak kuruculuğu söz konusudur.
Sözgelimi 60’lı yıllarda yazdığı romanlar ve bu romanlar üzerinden oluşturduğu tarih tezlerine bakıldığında Türkiye aydınını derinden etkilemiş ve bir çatlama yaratmış nev-i şahsına münhasır bir Kemal Tahir vakası vardır. Öyle böyle tartıştırmış, kışkırtmış ve aydınları romanları üzerinden etkilemiş, karşıt tezler ve görüşler dâhil, pek çok aydını örgütlemiş, kendi mahallesinde aydınları ifrata kaçan ATÜT tartışmaları üzerinden konsolide etmiştir Kemal Tahir. Bu tartışmalar, tartışılmamasından yeğdir; geliştiricidir, aynı zamanda bugüne de dairdir.
Ahmet Büke’nin “Kırmızı Buğday” ile biz okurlarına tartıştırdığı “dünün dünyası”nın bugünün cumhuriyet tartışmalarına ne şekilde yansıdığı bir bakıma. Elimizde egemen kesimlerce sistemli olarak belirsizleştirilmiş, değersizleştirilmeye çalışılmış Kurtuluş Savaşı anlatısının yeniden direklerini dikmek, oradaki sınıfsal ilişkileri tartışmak, sözünü bir tarih tezi inşası üzerinden kurmacanın gerçekliğinde yeniden yaratmak görevine soyunmuş bir edebiyat yapıtı ve bir yazar vardır. Az şey mi? Çok şey… Belki yazarın yapmak istediği bu değil ama biz okurların ihtiyacı olan bu. Sonuçta edebiyat eseri okuruyla buluştuğu andan itibaren artık yazardan çok okurundur ve okurun ihtiyacına yanıt olur.
Son olarak Kemal Tahir’e verelim sözü “Gerçekle girişilecek savaşın sonu yoktur. Bu savaşın zaferi sürekliliğindendir. ”diyor. Öte yandan “Eski Yunan’ı heykel, Rönesans’ı resim, Fransız İnkılabı’nı müzik temsil etmiştir. Sosyalizmi de şiir ve roman temsil edecek.” de diyor. Yarım yüz yıl öncesinden söylenmiş bu sözler ve tezler karşısında peki, bugün manzara-i umumiye nedir? Oğullarımızın oğullarına, kızlarımızın kızlarına hangi hikâyeleri anlatacağız?
Ahmet Büke, (2025) Kırmızı Buğday, Can Yayınları.
Asım Bezirci, (1976). Bilimden Yana Sosyalizme Doğru, Cem Yayınevi.
Kemal Tahir, (1989) Notlar Sanat Edebiyat I, Bağlam Yayıncılık.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder