Asıl değişim -Aydemir Güler-
Değişim lafı siyasette büyük ölçüde yalan olabilir; ama toplum hareket halindedir ve derin bir değişim sinyal vermektedir.
Düzen siyasetinin sihirli sözcüklerinden biri, değişim…
Sağcılık hep mevcudu korumakla, muhafaza etmekle anlamlandırılır. Ama Erdoğan akla gelebilecek her eksikliği, her olumsuzluğu “eski Türkiye” başlığının altına sokmayı becerdi; en büyük değişimci o oldu. Ortağı MHP, geçmişe en sıkı sıkıya sarılan siyasal parti olarak düşünülebilir; öyledir de. Ama MHP’lilerin asıl güdüsü siyasi iktidara tutunmak olduğu için, AKP onlarla devleti paylaşmaya başladığından beri “yeni Türkiye” tezi Bahçeli’yi de heyecanlandırıyor.
CHP hem Cumhuriyet’in kurulmasıyla, hem de 1960’larda merkezden sola yaptığı manevrayla değişim kavramına daha yatkın bir parti. Sosyal olarak modern kesimlere daha fazla yaslanması da bu özelliğini besler. Tabii bir de, şaka değil, kısa istisnalar hariç 1950’lerden bu yana verili durumun eleştirmeni olarak konumlanan, hep muhalefet sayılan bir hareketten söz ediyoruz. Hal böyle olunca, hangi liderlik, hangi kadro grubu olursa olsun bütün CHP hizipleri aynı değişim iddiasına sarılırlar.
Lakin, CHP’nin hem 31 Mart seçimlerinde hem de onu izleyen dönemin kamuoyu yoklamalarında birinci parti durumuna yükseldiği şu günlerde değişimi temsil etmek açısından ciddi sorunlar var. Örnek vereyim; halkın en fazla değişmesini dileyeceği hayat pahalılığı olsa gerek. Ama CHP halk düşmanı ekonomi politikasının kökten değişmesini değil, karar vericilerin muhalefetle (yani kendisiyle) diyaloğa girmesini istiyor. Bu isteğin geniş kitleleri pek fazla ilgilendirmeyeceği açıktır. “Hadi sokağa çıkalım” dendiğinde ise, CHP geçmişte yapmadığı mitingler kadar bu aralar yaptıklarıyla da “dostlar alışverişte görsün”cüdür. Erdoğan bile ara sıra toplumun kanayan yaraları diye attığı tiratlarla o kadarcık muhalefet yapabilmektedir!
Veya; CHP uluslararası başlıklarda Erdoğan’ın Batı ile Doğu arasındaki dengelere oynayan çizgisine göre çok daha Batıcı görünüm vermektedir. Ama bir ara Kılıçdaroğlu’nun Rusya’yı Ukrayna savaşının suçlusu ilan etmekte gösterdiği gayretkeşlik dışında, bu tutumun tamamen açık edilmesi neredeyse imkânsızdır. CHP’nin gerçekte gönlünden geçen, Gazze konusunda belli başlı Batı iktidarlarının çizgisinde olmaktır, ama bu da imkânsızdır. Açıkçası, Türkiye’nin geleneksel NATO çizgisi düşünüldüğünde CHP’nin değişimle ilişkisi kurulamaz. AKP içinde Amerikancılarla “yerli ve milli”ciler arası itiş kakış çok daha gerçektir.
Son olarak; Kılıçdaroğlu’nun laikliğin tehlikede olmadığı görüşü artık tekrarlanamamaktadır. Ama CHP merkezinin kararlı bir laiklik savaşımı vermediği açıktır. Konu tarikat egemenliğinin sınırlarına indirgenecekse, o tartışma zaten AKP’nin de içinde yaşanmakta, üstelik dışarıdan da gizlenmemektedir…
Bu örnekler şunun için: CHP değişimciyim demekle birlikte AKP’nin sınırlarını çizdiği genel bir kulvarın dışına taşmamaktadır. Akla gelen bütün başlıklarda sınırını büyük sermaye çizmiştir.
Batıdan kopması düşünülemeyecek olan sermaye sınıfı, AKP ile “emperyalistler ligine” girme egzersizine başlamıştır ve o noktadan geri dönmek istemez. Şeriat ilanı değil, ama halkın rızasının din sayesinde alınmasından da vazgeçmeyecektir. Ekonomi dendiğinde zaten herhangi bir düzen partisinin sermayenin pastasına el uzatması düşünülemez...
Türkiye kapitalizmi ve ona bağlı olarak düzen siyaseti değişim lafını yalana dönüştüren bir çapaya sıkı sıkıya bağlıdır.
***
Öte yandan yakın modern tarihe bakıldığında, değişimin kitlelerin siyasal tutumlarına da gözlemlendiği dönemler ayırt edilebilmektedir. Hatta durağan ve değişken evrelerin birbirini düzgün biçimde izlediği saptanabilir. Öncesini bir kenara ayıralım, 1950’ler durağan sayılır. 60 ve 70’li yıllar ülkede muazzam bir değişkenlik yaşanır. Seçim tek gösterge değil; 1960’lar 27 Mayısçılıkla açıldı. İzleyen seçimleri sağcı AP kazansa da toplum hop oturup hop kalkmaya devam etti, toplumsal hareketler ve sınıf hareketi yükseldi, defalarca kapıya dayanıp ertelenen askeri darbe 1971’de gerçekleşti. Sonra burjuva siyasetinin en halkçı akımı olarak Ecevit rüzgârı sahne aldı. Ardından halka karşı iç savaş hükümetleri olarak Milliyetçi Cepheler siyasete damga vurdu. Geniş kitleler ideolojik ve siyasal konumlanışları açısından hareket halindeydi. 1980’ler Evren-Özal sürekliliğiyle yine “durağan” sayılır. Ama 1990’larda her seçim ülkenin yüzünü bir başka yöne çevirecektir. İşçi hareketini Kürt sorunu, İslamcı yükselişi kontrgerilla operasyonları kovalar.
Elbette Türkiye hiçbir zaman bir denge toplumu olamaz; ama AKP’li yıllar buradaki kriterimiz açısından durağandır. Oyların doğru sayılıp sayılmadığından bağımsız olarak aynı parti, aynı lider kendini tekrar etmiştir.
Özetle Türkiye’nin yakın tarihinde toplumsal kesimler kimi dönemlere ideolojik-politik konumlanış anlamında nasıl girdilerse öyle çıkmışlardır. Kimi dönemlerse büyük yer değiştirmelere sahne olmuştur. Faylar yerinden oynamış, kütlelerin kimlikleri hızla değişmiştir.
Değişim lafı siyasette büyük ölçüde yalan olabilir; ama toplum hareket halindedir ve derin bir değişim sinyal vermektedir. Tetikleyici olaylar belli: Yoksullaşma, hayat pahalılığı, deprem, toplumsal çürüme, geleceksizliğin dayanılmaz hale gelmesi… Ancak dahası, ortada Türkiye’yi aşan benzer bir dünya depremi de vardır. Son Avrupa Parlamentosu seçimleri buna işaret etmiştir.
Böylesi bir devinime yanıt üretmek düzen partilerinin, onların ideoloji ve siyasetlerinin harcı değildir.
/././
Hem çok sıcak hem çok kurak bir yaz: İklim değişikliği ve El Niño etkisi -Burcu Günüşen-
Boğaziçi Üniversitesi’nden Prof. Dr. Murat Türkeş’e göre önümüzde yine çok sıcak ve kurak bir yaz mevsimi var. Türkeş rekor sıcaklıkların başlıca iki nedenini soL’a anlattı.
Türkiye’nin büyük bölümünde çoğunlukla yaz ortasında yaşanan yüksek hava sıcaklıkları bu yıl daha yazın başında kaydediliyor. “Şimdiden bu sıcaklıklar yaşanırken Temmuz, Ağustos’ta ne yapacağız?” sorusu birçok kişinin dilinde.
Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün (MGM), haftalık hava durumu tahminine göre 22-28 Haziran haftasında da ülke genelinde hava sıcaklıkları, mevsim normallerinin üzerinde seyredecek.
Dünyada 2023, tüm zamanların en sıcak yılı olarak kayıtlara geçmişti. Bilim insanlarına göre geçen yıl kırılan küresel ortalama sıcaklık rekorunun ardında yatan en önemli etmen küresel ısınmaya neden olan sera gazı salımına ek olarak El Niño hava olayı oldu.
Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Murat Türkeş de rekor sıcaklıklara yol açan etmenlerin başına insan kaynaklı iklim değişikliğini yazıyor.
El Niño hava olayının etkisinin de birden kaybolmayacağını belirten Türkeş “Bu yaz da Türkiye’nin kuzey ve kuzeydoğusu dışında hem çok sıcak hem de kurak bir yaz mevsimini yaşamaya devam edeceğiz, öyle görünüyor” dedi.
El Niño ve La Niña, Pasifik Okyanusu'ndaki su sıcaklıklarının periyodik olarak değişmesiyle ortaya çıkan iki zıt iklim olgusu.Pasifik Okyanusu'nun orta ve doğu kısımlarındaki yüzey suyu sıcaklıklarının normalden daha sıcak olduğu hava olayı El Niño, normalden daha soğuk olduğu hava olayı ise La Niña olarak adlandırılıyor. El Niño küresel sıcaklıkların yükselmesine, La Niña’ysa düşmesine yol açabiliyor.
Prof. Dr. Murat Türkeş yüksek sıcaklıklarının nedenlerini soL'a anlattı. Türkeş ayrıca iklim değişikliğine karşı "kamucu" bir mücadelenin başarılı olabileceğini vurguladı.
Haziran ayı bu yıl alışık olmadığımız kadar sıcak geçiyor. Neden bu sıcakları yaşıyoruz?
Prof. Dr. Murat Türkeş: Haziran büyük bir olasılıkla uzun süreli ortalamalar açısından Türkiye’de özellikle bir rekor kıracak. Aylık ortalama maksimum sıcaklıklar Haziran ayı içinde de rekor kırabilir, öyle gözüküyor. Çünkü Temmuz sıcaklarının neredeyse hemen hemen aynısını Haziran’da yaşadık.
Çok uzun zamandır zaten biliyorsunuz dünyanın pek çok ülkesinde, Avrupa’da, uzun süreli ortalamalara ya da normallere göre rekor kırıldı. 2023 1,46 C derece ile neredeyse 1,5 C derece küresel ısınma eşiğini yakaladı. Ama yaz mevsiminde 2023’te ve pek çok ayda bu 1,5 C derece küresel ısınma rekoru kırdı. Sonra da hemen her ay, Haziran da öyle olacak galiba, normallerine göre rekor kırdı.
Bu rekorların nedeni ne?
Bunun birkaç nedeni var. Bunlardan biri devam eden insan kaynaklı iklim değişikliği ve küresel ısınma. Çok uzun zamandır, özellikle son 30 yılda dünyanın pek çok bölgesinde ve Türkiye’de hava sıcaklıklarında ve hava sıcaklıklarıyla ilişkili pek çok göstergede artış var. Örneğin Türkiye’de ortalama hava sıcaklıklarında, ortalama en yüksek ve en düşük hava sıcaklıklarında ve yüksek rekor hava sıcaklıklarında, sıcak hava dalgalarının sıklık ve şiddetinde artış var. Yani aslında Türkiye’de dünyanın pek çok ülkesinde de olduğu gibi küresel ısınmanın etkilerini yaşıyoruz.
Bu uzun süreli artış eğilimi, sıcaklıklardaki hızlı artış eğilimi kuşkusuz mevsime, aya hatta haftalara da yansıyor. Ve daha sıcak günlerle yaza girmiş olduk.
İkinci etmen, biliyorsunuz 2023’te El Niño, Güney Salınımı olayı… Dünyanın pek çok ülkesinde ve küresel olarak ortalama yüzey sıcaklıklarında ayrıca ek bir artışa yol açtı. Şu aylarda El Niño sıcak olayı etkisini kaybetmek üzere ama henüz kaybetmedi.
Kısaca El Niño’nun da etkisiyle küresel ısınma ve uzun süredir sıcaklık artış eğilimleri bu yıl yeniden Türkiye’de, hatta Mayıs’tan başlayarak çok erken yaz sıcaklarının yaşanmasına yol açtı.
Bu yazın hep böyle sıcak geçmesini mi beklemeliyiz? Yoksa El Niño’nun etkisini kaybetmesi bize biraz serinlik getirir mi?
Çok etkili olmayacak galiba, çünkü onun sonbahara kadar bir geçiş dönemi var. El Niño birden etkisini kaybetmiyor. Ekvatoral orta ve doğu basınçtaki yüzey sıcaklıklarının normallerine dönmesi gerekiyor. O da çok belli değil, normaline mi dönecek, La Niña’ya mı dönecek, tartışılıyor. Ben de yazdım birkaç defa. Bu yaz döneminde biz onun etkisini de yaşayacağız, öyle gözüküyor.
Hem mevsimlik tahminler hem en az 15 günlük tahminlere baktığımızda, Türkiye’nin özellikle güneyi, batısı ve zaman zaman İç Anadolu'da 37 C derece üzerindeki hava sıcaklıklarını görme olasılığı oldukça yüksek. Başka bir deyişle bu yaz da Türkiye’nin kuzey ve kuzeydoğusu dışında hem çok sıcak hem de kurak bir yaz mevsimini yaşamaya devam edeceğiz, öyle görünüyor.
'Mayıs ve eylül yaz mevsiminin bir parçası oldu'
Hep konuşuluyor. Artık sanki hiç bahar aylarını yaşamadan yaza ya da kışa giriyoruz. Bunun nedeni nedir acaba?
Bir genel ısınma sözkonusu. Bütün aylarda, bütün mevsimlerde geçmişe göre, normallerine göre daha sıcak koşullar yaşanıyor. Dolayısıyla hem Türkiye’de hem bölgesel hem il ölçeğinde daha yüksek ortalama hava sıcaklıklarını yaşamaya başladık.
Geçmişle karşılaştırdığımızda sıcaklıklarda belirgin bir artış var. Ve uzun süreli ısınma eğilimi böylece artık çok açık bir şekilde mayıs ve eylül yaz mevsiminin bir parçası oldu. Bu yıl da böyle oldu. Mayısta yüksek sıcaklıkları yaşadık. Hatta örneğin 2020 yılında Mayıs’ta rekor yüksek sıcaklıklar yaşanmıştı. Bu yıl Nisan ayında 30 dereceyi geçen yüksek sıcaklıklar Türkiye’de kaydedildi. Mayıs sonunda biliyorsunuz 35 C derece sıcaklıklar kaydedildi, hemen Haziran’ın başında 40 C derece hava sıcaklıkları kaydedildi.
Türkiye tropikal sıcaklık rejimini daha uzun süre yaşamaya başladı. Yani bizde haziran sonu, temmuz, ağustos, en fazla eylül başına kadar tropikal koşullar yüksek sıcaklıkların yaşanmasına yol açardı. Fakat bölgesel sıcaklık değişimleri, bölgesel basınç ve rüzgar sistemlerinin özellikle sıcak sistemlerin, yani Ortadoğu’dan ve Kuzey Afrika’dan Türkiye’ye taşınan tropikal sistemlerin kuzeye doğru kayması nedeniyle evet belirgin bir geçiş olmaksızın, birdenbire mayıs ayında yaz koşullarını yaşıyoruz. Eylül yazın bir parçası oluyor. Ancak serin koşullar kasım ayında yeniden etkili olmaya başlıyor. Böyle çok ciddi bir değişim sözkonusu dünyada ve Türkiye’de.
Kuvvetlenen sera etkisi
Tabii bunun ana nedeni insan kaynaklı iklim değişikliği ve Sanayi Devrimi’nden beri fosil yakıtların yakılması, arazi kullanım değişiklikleri, ormansızlaşma, sanayi süreçleri, kentleşme, atık yönetimi gibi birçok insan etkisi sonucunda atmosfere daha fazla karbondioksit, metan ve diazot monoksit veriyoruz. Bu da sera etkisini kuvvetlendiriyor. Kuvvetlenen sera etkisi de dünyanın daha sıcak koşulları yaşamasına yol açıyor.
Başka bir deyişle insan yarattığı olumsuz etkilerle hem coğrafyayı hem de ikilimi değiştiriyor. Bunu söylemek mümkün çünkü hâla aşırı tüketim sözkonusu. Parası olan, zengin insanlar, ülkeler, topluluklar hâlâ aşırı tüketiyor. Ve bu tüketimin büyük bir çoğunluğu fosil yakıt kökenli enerjiye dayanıyor. Fosil yakıtlar oldukça ve sürdürülebilir olmayan bir yaşam tarzı devam ettikçe, tüketime ve bunu karşılamak üzere aşırı üretime dayalı bir ekonomi sürdükçe iklim değişikliğini giderek daha fazla hissediyoruz.
'Hızla ciddi bir dönüşüm gerek'
Peki ne yapmalı?
Bozulan iklim sistemini onarabilmek için hızla ciddi bir dönüşüm olması gerekiyor. Tüm sektörlerde, tüm ülkelerde. Daha az fosil yakıt kullanan, atmosfere daha az karbondioksit, metan ve diazot monoksit gibi sera gazı veren, daha sürdürülebilir, direngen, iklim dostu bir yaşam tarzının, ülkeler açısından bir kalkınma stratejisinin yeniden planlanması gerekiyor. Burada sürdürülebilir ve aynı zamanda kamucu bir iklim değişikliği mücadelesinin hayata geçmesi gerekiyor.
"Kamucu bir iklim değişikliği mücadelesi" derken neyi kastettiğinizi biraz daha açmanız mümkün mü?
İklim değişikliği sadece etkilerden oluşmuyor. Bu etkileri azaltabilmek için iklim değişikliği mücadelesini sürdürmek gerekiyor. Yani bir yandan az önce söylediğim gibi sera gazı salımlarını azaltmak, arazi kullanımı değişikliğini, ormansızlaşmayı azaltmak, dünyanın coğrafyasına verilen zararı azaltmak yoluyla küresel ısınmayı önlemeye çalışmak… Örneğin Paris Anlaşması’nda 2030’a kadar küresel ısınmanın 1,5-2 C derecede tutulması gibi…
Bütün bu önlemlere ve farklı sınıfların bu mücadeleye verebileceği katkıda, farklı sınıfların, hassas toplulukların uyumunda kamucu ve sosyal devlet anlayışıyla korunmasını sağlayan bir sistemin olması gerekiyor. Örneğin fosil yakıtlardan, termik santrallerden vazgeçerken adil bir geçişin sağlanması gerekiyor.
Uyumda emekçi sınıfların, yoksulların, kırsal yoksulların, bütün hassas grupların, yaşlıların korunmasını da içeren bir iklim değişikliği mücadelesi gerekiyor. Evet bunun aynı zamanda kamucu olması gerekiyor. Örneğin enflasyonla, hayat pahalılığıyla mücadele ederken hep emekçi sınıfların üzerine yıkıyoruz bütün yükü, burada böyle olmasın diye söylüyorum.
/././
ABD’nin tarihsel erozyonu: Bilimsel rekabette geriye düşüş -Erhan Nalçacı-
ABD’nin bu yüzyılın kaybedeni olduğu anlaşılıyor. Ama nasıl çözülecek bu gerilim, emekçi sınıfların siyasi müdahalesiyle mi, yoksa bir paylaşım savaşı ile mi?
Batı emperyalizminin başlıca yönlendirici dergilerinden The Economist’in geçen haftaki sayısında Çin’deki bilimsel düzeyin ABD ve AB’yi geçtiğine ilişkin bir yazı yayınlandı. Belli etmeye çalışmasalar da alarm zillerinin çaldığı anlaşılıyor.
Emperyalizm dünya halklarının sömürüsüne dayanır. Bunun için emperyalist bir devletin sadece üstün bir askeri güce sahip olması yeterli değildir, dünya üretimine büyük bir yüzdeyle katkı yapması gerekir.
Diğer kapitalist devletlerle rekabetin, askeri gücün ve üretim kapasitesinin yükseltilmesi için gerekli atılım bilimsel gelişme ile sağlanır. Başka bir deyiş ile bilimde öne geçmeden emperyalist piramidin tepesi hedeflenemez.
Atina Devleti 2600 yıl kadar önce Delos Birliği ile Akdeniz ticaretini, ham madde kaynaklarını ve üretimi ele geçirdiğinde Atina’da Platon ve Aristotales’in ünlü okulları bulunuyordu.
Helenistik dönemin İskenderiye’sindeki Devlet Akdeniz ticaretine hâkim olduğunda Müze ve İskenderiye Kütüphanesi adeta bir teknoloji üniversitesi gibiydi. Atina okulları sönük kalmakla birlikte bir süre daha paralel olarak yaşadılar.
1400’lü yıllarda bu sefer Venedik Cumhuriyeti Akdeniz egemenliğini ele geçiriyor, Akdeniz Venedik kolonileriyle kaplanıyordu. Bu biriken zenginliğin ürünü ve aynı şekilde nedeni olarak Padova Üniversitesi parladı.
Coğrafi keşiflerden sonra Avrupa’da sermayenin ilkel birikimi üniversitelerin yükselmesine yol açtı. İngiltere’nin bir dünya imparatorluğu olarak doğmasına Oxford ve Cambridge eşlik etti. Çağır açıcı ve öncü araştırmalar İngiliz emperyalizmi ve sermaye birikimi ile karşılıklı ilişki içindeydi.
Ve Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra ABD emperyalizmi dünyayı kaplamaya başladı, İkinci Dünya Savaşı sonrası artık emperyalizmin tepe ülkesiydi. ABD’de kurulan bilimsel üretim merkezleri doğrudan tekelci sermayenin kontrolü altındaydı. Emperyalist dünyada hiçbir ülke ne üretim kapasitesi ne bilimsel araştırmada öncülük konusunda ABD ile yarışacak durumda değildi. Harvard, MIT, Stanford başta olmak üzere büyük bir üniversite ağı dünyayı belirledi, kapitalist dünyanın en iyi beyinlerini kendine doğru çekti. Oxford ve Cambridge eski parlaklıklarını yitirerek eşlik ettiler sürece, tıpkı antik Atina gibi.
Ancak emperyalizm çağı aynı zamanda sosyalizme geçiş çağıydı. ABD’nin bilimsel öncülüğü sadece ve sadece Sovyetler Birliği tarafından tehdit edildi. Sovyet bilimi bu yazıya sığmaz ama Sputnik Şoku’ndan bahsetmeliyiz. 1957’de Sovyetler Birliği’nin uzaya ilk uyduyu atmasıyla büyük bir şaşkınlık yaşayan ABD’nin bilim üretiminde neden geriye düştük diye aranmaya başlamasına Sputnik Şoku deniyor. Birçok nedenin içinde muhtemelen ABD sermayesinin kendi emekçi halkını düşünmekten yoksun bırakan sistemleri önemli bir yer tutuyordu.
1970’li yıllarda Sovyetler Birliği’ni kuşatmak üzere ABD Başkanı Jimmy Carter ile Çin Başkanı Deng Şauping arasında bilimsel iş birliği anlaşması yapıldı, ama çok uzun ömürlü olmadı.
Çin 90’lı yıllara birçok kapitalist reformu gerçekleştirmiş, ancak sanayi ve bilimsel üretim açısından geri bir ülke olarak girmişti.
Sonrasında yüz milyonlarca köylü vatandaş ucuz işgücü olarak sanayi bölgelerine yığılınca ABD ve AB kökenli tekeller devlet aklından yoksun olarak sermayeyi Çin’e yığmaya başladılar. Ancak bu sermaye akışı Çin’in merkezi devlet aklı nedeniyle bir bağımlılık yaratmadığı gibi kendi gizli, açık hedefleri olan, çok sayıda ulusal teknoloji tekeline sahip bir sanayi devi yarattı. Bilimsel olarak yükselmek stratejinin bir parçasıydı. Askeri güç oluşturabilme, yeniliğe dayalı rekabet ve jeostratejik hedeflerin ayrılmaz bir şekilde bilim üretimine yatırımla ilişkili olduğu anlaşılıyor.
Şimdi The Economist’in panik içinde yayınladığı verilere gelebiliriz.
İlk veri, yüksek impakt faktörlü dergilerde (diğer bilim insanlarından en çok atıf alan öncü dergiler) çıkan bilimsel makale karşılaştırılmasına dayanıyor. ABD bu dergilerde Çin’e göre 2003’de 20 kat, 2013’de 4 kat fazla yayın yapıyormuş, ilk kez 2022’de Çin hem ABD’yi hem AB’nin tümünü bu kriter açısından geçmiş.
Aşağıdaki grafik bu konuda fikir veriyor:
Diğer bir veri 2014’te kurulan Nature İndeks’e dayanıyor. 2014’te prestijli dergilerde yayınlanan Çin kökenli makale sayısı ABD’nin üçte biriyken 2023’te Çin birinci sıraya yerleşmiş.
İsmini çoğu kez hiç duymadığımız Çinli Üniversiteler bu yükselişte büyük pay sahibiler. Örneğin Tsinghua Üniversitesi’nin dünyanın bir numaralı bilim ve teknoloji üniversitesi olduğu söyleniyor. Ayrıca Şanghay Jiao Tong, Zhejiang ve Pekin Üniversitelerinin Harvard ve Cambridge ayarında olduğu belirtiliyor.
Diğer bir kriter patent ve Çin her bir ülkeden daha fazla patent üretiyor.
Bir diğeri bilim emekçilerinin durumuyla ilişkili. Çin 2000’li yıllarda 6 milyon lisans üstü öğrenciyi yurtdışına yollamış. 2019’dan sonra bu bilim emekçilerinin bütün kazandıkları deneyimleriyle ülkeye döndüğü söyleniyor. Batı ülkelerinde son yıllarda Çinli araştırmacıların ayrımcılıkla karşılaştığı, bu nedenle de ülkelerine döndükleri ve bu durumun Batı’daki bilimsel gerilemede rol oynadığına değiniliyor. Ayrıca artık Çin dünyadan iyi beyinleri ülkesine çekiyor.
Son olarak da bilimsel araştırma için altyapı olanaklarından bahsedelim. Bugün dünyanın en büyük radyo-teleskobu, dünyanın en duyarlı kozmik ışın detektörü, en duyarlı nötrino detektörü vb. Çin’de bulunuyor.
ABD’nin bu yüzyılın kaybedeni olduğu anlaşılıyor. Ama nasıl çözülecek bu gerilim, emekçi sınıfların siyasi müdahalesiyle mi, yoksa bir paylaşım savaşı ile mi? Günümüzün esas sorusu burada düğümleniyor.
/././
Diyarbakır ve Mardin'de yangın: 'Köylüler kendi çabalarıyla müdahale ederken can verdi' -Özkan Öztaş-
.jpg)
Günlerdir Diyarbakır ve Mardin arasında meydana gelen yangınlar nedeniyle 12 yurttaşımız hayatını kaybetti. Yüzlerce hayvan da çıkan yangında can verdi.
Diyarbakır'ın Çınar ile Mardin'in Mazıdağı ilçelerinde meydana gelen yangınları ilerleyen saatlerde ve günlerde Mardin Kızıltepe, Ömerli ve Yeşilli kırsalları ile Siirt'e bağlı bazı köylerden çıkan yangınlar takip etti. Özellikle gece saatlerinde rüzgarın da etkisiyle hızla yayılan yangınlara ihtiyaç duyulan havadan müdahaleye geç kalındığı ifade ediliyor.
Şu an için hayatını kaybeden yurttaşlarımızın sayısı 12.
Sayının artmasından endişe edilirken durumu ağır olanların hastanelerdeki tedavisi devam ediyor.
Diyarbakır Valiliği çıkan yangınların "anız yakılması" nedeniyle meydana geldiğini belirtirken, İçişleri Bakanı Yardımcısı çıkan yangına dair henüz bir kesin bir sebebin bulunamadığını ifade etti. Ancak köylerde yaşayan yurttaşlarsa ilk önce bir yıldırım çaktığını düşündüklerini ancak devam eden örneklerde çıkan ışığın yıldırım düşmesinden değil elektrik tellerinden çıkan kıvılcımlar olduğunu fark ettiklerini söylüyor. Konuya dair gazeteci Medine Mamedoğlu'na konuşan bir görgü tanığı verdiği bilgilerde "Valilik anız diyor ama anızla alakası yok. Yangın elektrik tellerinden çıktı. Biz yıllardır onarım istiyoruz ama yapmıyorlar. Teller koptu düştü sonra köy yanmaya başladı. Biz defalarca DEDAŞ’a dilekçe verdik ama bir şey yapmadılar" diyor.
'Köylüler kendi çabalarıyla müdahale ederken can verdiler'
Yangından sonra köylere giden, yaşadıklarını ve temaslarını soL'a anlatan Zülküf Hatunoğlu'nun aktardığı bilgileri ise yaşanan soruna dair çarpıcı bilgiler sunuyor.
Gece çıkan yangını haber alır almaz TKP Diyarbakır İl Örgütü olarak harekete geçtiklerini ve ihtiyaç duyulacak tüm dayanışma örnekleri için bölgeyi yerinde incelmeye gittiklerini ifade eden Zülküf Hatunoğlu aynı zamanda burada yangının çıktığı köylerdeki yurttaşlarla iletişime geçerek sorunları doğrudan dinlediklerini belirtti.
"Çınar'dan Köksalan köyüne giderken yol boyunca yangının kavurduğu kuru otlar ağaçlar ve henüz yeşilliğini bir nebze de olsa koruyan ufak tefek bölümler halinde mısır tarlaları göze çarpıyordu ilkin. Köye doğru İlerledikçe tablonun giderek daha da ağırlaştığını hissediyor insan. Köye vardığımızda ağaçların ve evlerin gölgelerine sığınmış ve büyük kalabalıklar halinde oturan insanları fark ettik.
İlk rastladığım köylüye geçmiş olsun ve başsağlığı dileklerimizi diledikten sonra 'Burada kaç kişi yangından dolayı öldü bilgin var mı?' diye sordum. 13 kişi öldü dedi düşünmeden.
Ama resmi kaynaklar 5 diyordu o sıralarda. Henüz yangının ilk 8 saatiydi. Resmi kaynaklar ile köydeki rakam arasındaki farkı soruca sinirlenen köylü 'Neden o zaman 13 mezar kazdırdılar' dedi. Gelecek cenazeler vardı çünkü.
Yangının ilk nereden başladığını sorduk köyün Yücebağ Köyüne bakan tarafını eliyle gösterip 'ilk burada çıktı' dediler. Neyden kaynaklandığını sorduğumuzda elektrik direklerinden kaynaklandığını söylediler. Sonra on dakikada her yeri sarmış.
.jpg)
Kimse anızdan çıktığına inanmıyor açıkçası. Daha sonra Köksalan köyünden Yücebağa köyüne geçtik. Söylediklerine göre durum orada daha kötüydü. Binlerce dönüm alanda çıkan yangının verdiği hasarı, zararı hesaplamak çok zor. Bilemiyoruz açıkçası. Fakat her iki köyde de fark ettiğim şey yanıklar içindeki hayvanlar dışında köyde hiç hayvan görmedik neredeyse. Köylülerin söylediğine göre büyük çoğunluğu can vermiş ve ya yanıklar içinde can çekişiyordu. Vardığımızda yangın kontrol altına alındığı için havadan müdahale eden helikopter görmedik. Ancak köylüler yangının meydana geldiği saatlerde de havadan müdahale olmadığını ifade ediyor. Çok geç kalınmış.
Yangındaki can kaybının bu denli fazla olmasının asıl sebebi yangına havadan müdahaleye çok kalınması ve insanların kendi çabalarıyla yangını söndürmek zorunda kalmaları. Ölenlerin çoğunun yangını söndürmeye çalışırken öldüğü ifade ediliyor.
Köyden ayrıldıktan sonra sanırım aklıma gelen ilk şey şu oldu, burada ne devlet var ne de bir devlet aklı.
Devlet dediğimiz yapı örgütlü, disiplinli, ne yaptığını bilen ve koordineli bir şekilde işleyen bir yapıdır. Böyle olmasını beklersiniz. Bu ortadan kalkmış durumda. Yaşanan her felakette bunu bir kez daha anlıyorsunuz. Burada yaşayan halkın değil de bir avuç asalağın ihtiyaçlarını ve sorunlarını çözmek için hareket ediyorlar."
'55 bin dekar alan etkilendi, çoğu tarım alanı'
Diyarbakır Kent Koruma ve Dayanışma Platformu'nun yayınladığı rapor ise yaşanan sorunun boyutlarını tekrar gözler önüne seriyor.
Hem canlıların hem de ekolojinin büyük ölçüde zarar gördüğü belirtilen raporda, “Diyarbakır ili Çınar ilçesi Köksalan Kırsal Mahallesi’nde fırtına ve rüzgarın şiddetiyle Yazçiçeği, Bağrık ve Ağaçsever mahallelerini etkileyen yangın, Mardin ili Mazıdağı ilçesi Yücebağ, Şenyuva ve Yetkinler mahallelerindeki ormanlık ve yerleşim alanlarını önemli ölçüde etkiledi. Kamuoyuna yansıyan haberler üzerine, yangının sebepleri ve yarattığı tahribatı tespit etmek için platformumuz bileşenlerinden alanında uzman kişi ve kurumlardan oluşan bir heyetle yerinde inceleme ve tespitlerde bulunuldu. Yerinde yapılan incelemelerde, 55 bin dekar alanın etkilendiği, bunun 20 bin dekardan fazlasının ekili tarım alanı olduğu, 13 insanın yaşamını yitirdiği, 5'i ağır olmak üzere çok sayıda yaralının bulunduğu, 504 hayvanın can verdiği, 214'ünün kesime yönlendirildiği, 100’ün üzerinde tedavisi devam eden hayvanın bulunduğu tespit edilmiştir. Yangınının 55 bin dekar alanda etkili olduğu göz önüne alındığında, tahribatın, ekolojik yıkım boyutunun çok büyük olduğu ve yangın alanında bulunan insan dışı varlıklar için bir yok oluş gerçekleştiği açıktır” ifadelerine yer verildi.
Yetkililerin cezalandırılması ve yangından etkilenen bölgenin Afet Bölgesi ilan edilmesi gerektiği ifade edilen raporda, "Köy sakinleriyle yapılan görüşmelerde, elektrik direklerinin 1987 yılında kurulduğu, 37 yıllık süreç içerisinde bakım ve onarım çalışmasının yapılmadığı, olağan dışı durumlar karşısında oluşabilecek zararlara dair gerekli önlemlerin alınmadığı, afet süreçleriyle ilgili herhangi bir bilgilendirme ve hazırlık çalışmasının yapılmadığı bildirilmiştir. Coğrafi koşullar itibariyle bölgenin tepelerden oluşmasından kaynaklı karadan müdahalenin zor olması gözetildiğinde, havadan müdahalenin acil bir şekilde gerçekleşmesi gerekirken geç kalındığından oluşan zararın etkilerinin ağırlaşmasına sebebiyet verildiği görülmüştür. Kent Koruma ve Dayanışma Platformu olarak yerinde tespit ve incelemeler neticesinde, ayrıntılar raporumuzu ilerleyen süreçte kamuoyuyla paylaşacağız” denildi.
Diyarbakır Barosu'ndan ırkçı paylaşımlar hakkında suç duyurusu
Yaşanan çevre felaketinin ardından kamuoyuna yansıyan bir diğer ayrıntı da yapılan ırkçı paylaşımlar oldu.
Ankara Barosu'na kayıtlı bir avukat olduğu iddia edilen Servet Batuhan Bilgin isimli şahsın, sosyal medya hesabından yangın haberlerini alıntılayarak "Beter olun. Ateş harlansın, hepiniz geberin" demesi tepkilere neden oldu. Yaşanan olay üzerine harekete geçen Diyarbakır Barosu başta Servet Batuhan Bilgin isimli avukat olduğu belirtilen şahıs olmak üzere benzer içerik paylaşımlarını savcılığa taşıdı.
Yerel seçimlerin ardından enerji politikalarına dair düşünceler -Veyis Sır*-
Enerji arz güvenliği açısından sıkıntılar devam ediyor. Enerji ve madencilik alanında yapılan özelleştirmelerin sorunu daha da arttırdığı rakamlar incelendiğinde de net görülüyor.
.jpg)
31 Mart sonrası yönetimler kangrenleşmeye yüz tutan birçok sorunla göreve başladı. Özellikle büyükşehirlerde, sınır komşularımızda meydana gelen bölgesel savaşlar sonucunda ülkemize gelen sığınmacıların nüfusu hızlı bir şekilde artmıştı. Savaşlar sona erse de sığınmacıların ülkemize kontrolsüz bir şekilde akışı devam ediyor. Bu durum da haliyle artan nüfus sonucunda barınma, beslenme, su gibi birçok temel ihtiyacın karşılanması her geçen gün daha da zorlaşıyor.
Artan ve karşılanması zor olan bir diğer ihtiyaç da şehirlerin enerji ihtiyacı. Ülkemiz enerji temininde büyük oranda dış ülkelere bağımlı. İhtiyacını ithalat yoluyla karşılıyor.
Enerji ihtiyacının karşılanmasında yaşanan bu sorun, ulusal ve yerel bazda yeni politikalar üretilerek yola devam edilmesi gerekliliğini zorunlu kılıyor. Bu dönemde, enerji üretiminde ve tasarrufunda uygulanacak politikalarda yerel yönetimlerin de aktif bir şekilde sürece dahil edilmesi gereklidir.
Yenilenebilir enerji teknolojilerinin her geçen gün geliştiği bir dönemden geçiyoruz. Ülkemizde hemen hemen her bölgenin kendine özgü yenilenebilir kaynakları mevcut. Bu kaynakların kullanılmasında yerel yönetimlerin sürece dahil olması verimlilik açısından da büyük avantaj sağlayacaktır. Kentleşmenin ve nüfus artışının hızla devam ettiği bu süreçte halkın enerji ihtiyacının daha sağlıklı ve ucuz karşılanabilmesi için birçok önlem alınabilir.
Öncelikle şehirlerin planlanmasında, enerji sarfiyatı yüksek olan hastane, alışveriş merkezi gibi yapıların yer seçimleri doğru bir şekilde yapılmalı. Bu yapıların yer seçiminde altyapı tesislerini zorlayacak ve enerji sarfiyatını arttıracak alanlara izin verilmemeli.
Yine benzer şekilde kentlerde enerjinin önemli bir kısmı ulaşımda kullanılmaktadır. Ulaşımda, fosil yakıtlı kaynaklarla çalışan araçlar yerine raylı sistemler ve elektrikli araçlar vasıtasıyla toplu taşıma sağlanmalıdır. Toplu taşıma sistemine entegre olacak planlamalar yapılmalı, bisiklet ve yaya yolları açılarak trafik yoğunluğu azaltılmalı.
Kentlerin ihtiyaçları karşılayabilecek planlamaları yapabilmeleri için yerel yönetimlere, yeterli sayıda mühendis, mimar, şehir plancısı, tekniker ve teknisyen istihdam etme imkanı yaratılmalı.
Ülkemizin bir güneş ülkesi olduğu göz önünde bulundurulduğunda yapılaşmalarda göz kirliliği yaratmayacak şekilde güneş enerjisinden yararlanacak bir mimari uygulanmalıdır. Belediyeler öncelikli olarak kendi ihtiyaçlarını karşılayabilecek yenilenebilir enerji tesisleri için yatırımlar yapmalı, kanun ve mevzuatlarda enerji üretimini teşvik edici düzenlemeler yapılmalıdır. Yine belediyelerin öncülüğünde enerji kooperatifleri kurulmalı, bu kooperatifler aracılığıyla yenilenebilir enerji üretiminde kamu işletmeciliğinin ağırlığı arttırılmalıdır.
Enerji arz güvenliği açısından sıkıntılar devam ediyor. Enerji ve madencilik alanında yapılan özelleştirmelerin sorunu daha da arttırdığı rakamlar incelendiğinde de net görülüyor. Halkın ihtiyaçlarını önceleyen ve kamu işletmeciliğini esas alan uzun vadeli politikalarla enerjide dışa bağımlılık sorunu çözülebilir ve yenilenebilir kaynakların halkın kullanımına en uygun ve elverişli şekilde sunulması sağlanabilir.
*Veyis Sır: Maden Mühendisleri Odası Genel Sekreteri
/././
Üniversite hastanesindeki radyoterapi cihazı bozuluyor: Kanser hastaları mağdur -YEKTA ARMANC HATİPOĞLU-
.jpg)
Diyarbakır’da bulunan Dicle Üniversitesi Onkoloji Hastanesi’ndeki radyoterapi cihazı sık sık bozulmaya devam ediyor. Kanser hastalarının tedavi sürecinde hayati önem taşıyan ve olası bozulma riskine karşın en az iki tane bulundurulması önerilen cihazdan hastanede bir tane bulunuyor. Aynı zamanda kamuya ait olmayan radyoterapi cihazı, ihale usulüyle bir firma tarafından hastaneye sağlanıyor.
Güneydoğu Anadolu bölgesinin en büyük kanser teşhis ve tedavi hastanesi, radyoterapi cihazının sık sık bozulmasıyla gündeme gelen Dicle Üniversitesi’ne bağlı olan Onkoloji Hastanesi. Medikal Onkoloji ve Radyasyon Onkolojisi branşlarında, yılda 10 bin kanser hastasının tedavisinin yapıldığı söylenen hastaneyi, bölgesel konumundan dolayı Diyarbakır dışında yaşayan kanser hastaları da kullanıyor. Kanser türüne göre farklılık göstermekle beraber kimi kanser hastalarının radyoterapi cihazını her gün kullanması gerekiyor.
soL, konuyu daha önce gündeme taşımıştı. Beş günlük bozulmanın ardından tamir edildiği söylenen cihaz, tamirin ardından tekrar bozuldu. Sıklıkla bozulup tamir edildiği söylenen cihaz nedeniyle kanser hastalarının tedavileri aksıyor. Bazı hastalar tedavi için başka illere giderken, bazıları tedavilerini yarıda kesmek zorunda kalıyor.
'Bozulur mu bozulmaz mı bilmediğim bir cihazda tedaviye başlamayamadım
Ayşe*, Diyarbakır’da yaşayan bir meme kanseri hastası. Haftada beş gün ışın tedavisi alması gereken Ayşe, tedavi için önce Dicle Üniversitesi Onkoloji Hastanesi’ne gittiğini, burada kendisine cihazın bozulup bozulmayacağıyla ilgili garanti verilemeyeceğinin söylendiğini belirterek sözlerine başladı:
“Haftada beş gün ışın tedavisi almam lazım. Tedavi için ilk olarak Dicle Üniversitesi Onkoloji Hastanesi’ne gittim. Bana cihazla ilgili garanti vermediler. Bozulur mu bozulmaz mı bilmediğim bir cihazda tedaviye başlamak istemedim ben de. Ne zaman, nasıl bozulacak belli değil. Doktorlar net bir şey söylemiyordu. Normalde iki cihaz bulundurulması gerekiyor ama yok, tek cihaz var. Bu cihazın da parçaları yurtdışından geliyor. Bir parça yapılıyor, başka bir parça bozuluyor. Bu parçanın gelmesi bekleniyor sürekli. Cihaz bozulursa, il dışı da denk gelebilir, başka hastanelere sevk ediyorlar. Başka bir hastaneye gittiğinde tedavi sürecine en baştan başlayabiliyorsun. Bunlar çok büyük mağduriyet nedenleri.”
‘Bir mağduriyet yumağı’
Üniversite hastanesinin ardından özel bir hastaneye, ardından Eğitim ve Araştırma Hastanesi’ne gittiğini söyleyen Ayşe, yaşananlar için “mağduriyet yumağı” dedi:
“Farklı hastanelere baktım. Özel hastaneye gittik ama bir dönem doktor yoktu orada da. Sonra Eğitim ve Araştırma Hastanesi’ne gittik. Orada da aynı şekilde tek cihaz var. Şu an orada tedaviye devam ediyorum. Diyarbakır’da yaşadığım için kendimi daha ‘şanslı’ görüyorum, bir de şehir dışından sırf tedavi olmak için gelenler var. Bizim açımızdan büyük bir mağduriyet yumağı başka bir şey değil.”
‘Bir gün ara dahi, planlanan lokal kontrol oranında düşmeye sebep oluyor’
Radyasyon Onkolojisi Uzmanı Dr. Sercan Özyurt, daha önce konuyla ilgili soL’a verdiği demeçte cihazın hayati öneminden şu sözlerle bahsetmişti:
“Cihaz arızası nedeniyle oluşan ‘istenmeyen tedavi araları’, tümör hücreleri kendilerini toparlamasına ve tekrar çoğalmaya başlamasına neden olur. Özellikle baş-boyun bölgesi tümörlerinde, tedavisine başlanan hastanın hiçbir bahane ile tedaviye ara vermemesi istenir. Bir gün ara dahi, planlanan lokal kontrol oranında düşmeye sebep olmaktadır.”
Özyurt, tedaviye istenmeyen nedenlerle ara verilmesi durumunda umulan başarı şansında önemli bir kayıp yaşanacağını söylemişti:
“Işın tedavisi (radyoterapi) ile kanser hücrelerinin ölmesi, çoğalmalarının ve bölünmelerinin durması ve uzak yayılım (metastaz) yeteneklerinin engellenmesi amaçlanır. Bu esnada da sağlam dokular korunur. Tedavi planında, cihaz arızası nedeni ile oluşan aralar, bu planı bozar ve tedavi sonunda elde edilmesi umulan başarı şansından önemli oranda kayıp yaşarlar.”
* Hastanın ismi, kendi isteği doğrultusunda değiştirilmiştir.
(soL)
.jpeg)