Her yeni yılın gelişini coşkuyla kutluyoruz. Ancak yılbaşı kutlamaları, ailelerle yenen yemekler, arkadaşlarla geçirilen zaman birilerine yetmiyor. Saatler gece yarısını gösterdiği anda havai fişekler patlamaya başlıyor. Sadece birkaç dakika boyunca karanlık gökyüzünde gördüğümüz renkli ışıklar on binlerce hayvanın ölümüne yol açabiliyor.
Havai fişeklerin MÖ ikinci yüzyılda, eski Çin'de icat edildiği belirtiliyor. O zamandan bu zamana da özel günlerde kullanımına devam ediliyor. Havai fişeklerin içeriğinde, yüzde 75 oranında barut ve potasyum nitrat, yüzde 15 oranında kömür (karbon) veya yüzde 10 oranında sülfür var. Yeterli ısı uygulandığında malzemeler birbirleriyle reaksiyona giriyor. Havai fişeklerdeki renkler ise metal tuzlarından gelir. Havai fişekler genellikle kâğıt, plastik ve kara tozdan yapılıyor.
İNSANLARIN AKCİĞERLERİNİ VE KALPLERİNİ ETKİLİYOR
Bir havai fişek patladığında içeriğindeki bu kimyasallar atmosferde zararsız bir şekilde çözülmüyor. Gökyüzünde oluşan o birkaç saniyelik renk cümbüşünün sandığımızdan çok ağır bir bedeli var. İnsan sağlığıyla başlayalım; havai fişeklerin patlatılması sonucu ortaya çıkan parçacık kirliliği insanların akciğerlerini ve kalbini etkiliyor çünkü en tehlikeli hava kirleticisi olarak kabul edilen küçük madde (PM) üretiyor.
Doğaya da zarar veren bu patlayıcılar en çok da hayvanların ölümüne neden oluyor. Örneğin 2021’deki yılbaşı kutlamaları sonrası İtalya’nın Roma şehrindeki merkez tren istasyonunun etrafında çoğunluğu sığırcık olan düzinelerce cansız kuş bulunmuştu. Uluslararası Hayvanları Koruma Örgütü (OIPA), kuş ölümlerinin havai fişeklerle ve özellikle havai fişek patlatıldığı esnada çıkan yüksek sesle ilgili olduğunu belirtmişti.
ÖLDÜRÜYOR, KORKUTUYOR, DAVRANIŞLARINI BOZUYOR
Araştırmalar havai fişeklerin kuş ölümleri dışında farklı olumsuz etkileri olduğunu gösteriyor. Örneğin; Almanya, Danimarka ve Hollanda olmak üzere üç Avrupa ülkesinde GPS izleyicileri kullanılarak yapılan bir araştırma, yılbaşı kutlamaları sırasında atılan havai fişeklerin arktik göçmen kazları üzerindeki etkilerini gösteriyor. Araştırma, kazların havai fişeklerin atıldığı sırada korkarak kaçtığını ve geri dönmediklerini ortaya koydu.
Aynı şekilde, Amsterdam Üniversitesi Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Dinamikleri Enstitüsü, başta su kuşları olmak üzere çok sayıda kuş türünün yılbaşı gecesi havai fişeklere nasıl tepki verdiğini tespit etmek için hava radarları kullandı. Radarlar, patlamalardan sonra binlerce kuşun havada 500 metreye kadar yükseldiğini gösterdi. İnsanlarla karşılaştırıldığında, hayvanlar yüksek frekanslı gürültüye karşı daha hassas, bu da onları yavrularını terk etmeye itiyor, üreme ve beslenme davranışlarını bozuyor.
ALMANYA’DA 5 KİŞİ ÖLDÜ, 300 KİŞİ GÖZALTINA ALINDI
Türkiye ve Almanya’da birçok yılbaşı kutlamasına katıldım. Almanya’da geçirdiğim tüm yılbaşı kutlamalarında gördüğüm manzara beni hep çok korkuttu. Çünkü yılbaşından kısa bir süre önce marketlerde havai fişekler satılmaya başlanıyor ve reyonlarda paketler kapış kapış satın alınıyor.
Alman Çevre Yardımı (DUH), her yıl havai fişeklerin çevreye verdiği zararlara dikkat çekiyor. Gürültü ve hava kirliliğinin ciddi boyutlara ulaştığını belirten dernek, bu konuda daha fazla bilinçlenme çağrısı yapıyor. Hayvan koruma dernekleri ise havai fişek gürültüsünün hayvanlarda strese yol açtığını ve bazı durumlarda ölümlere neden olduğunu hatırlatıyor.
Yılbaşı günü çok sayıda insan sokaklara çıkıyor ve herkes bir köşede gelişigüzel havai fişek patlatıyor. Ben bile aşırı korkarken hayvanları düşünemiyorum. Bir gün sonra sokağa çıktığımda ise her yerde havai fişek çöpüne rastladım.
Sonra haberleri okuduğumda yılbaşı gecesi havai fişeklerin uygunsuz kullanımı sonucu en az beş kişinin hayatını kaybettiğini öğrendim. Aynı zamanda havai fişekleri tehlikeli şekilde kullandıkları gerekçesiyle yaklaşık 300 kişi gözaltına alınmış.
BAŞKA YOLLARI DA VAR
Türkiye’den bazı görüntüleri de inceledim. Yaban hayatı fotoğrafçısı Alper Tüydeş’in Bursa, Uludağ’daki havai fişek gösterisine yönelik paylaşımına denk geldim. Bulgaristan’da yılbaşı sonrası ölen çok sayıda kuşun görüntülerini de paylaşan Tüydeş özetle “Daha fazla havai fişek gösterisi Türkiye dahil birçok ülkede yapıldı. Ve Avrupa’da bu korkunç seviyelerde ve saatlerce sürüyor. Sadece kuşlar değil, memeliler hatta deniz, dere ve göllerdeki balıklar da bundan etkileniyor. Evdeki veya sokaklardaki kedi köpekler de…Artık bu eğlencenin de alternatifleri var” diyordu.
Hazal Ocak / duvaR
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder