KISA KISA GÜNDEM (2) - 6 ARALIK 2021

1)-CHP Grup Toplantısı haberine yayın yasağı geldi (SOL)

AKP'li Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın talebi üzerine, CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun grup toplantısında yaptığı konuşmayla ilgili 20 kurumun haberine erişim engeli ve yayın yasağı getirildi.

CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun, 11 Şubat 2020’de partisinin grup toplantısında “FETÖ’nün siyasi ayağı” tartışmaları üzerinden 20 soru ve 20 yanıt sıralayarak, “Devleti FETÖ’ye teslim eden kişinin adı Recep Tayyip Erdoğan’dır” ifadelerini kullandığı konuşmasına; AKP'li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın talebi üzerine erişim engeli ve yayın yasağı getirildi.

İstanbul Anadolu 3. Sulh Ceza Hakimliği; kararın gerekçesi olarak, “söz konusu paylaşımların talep edenin saygınlığını zedelediği ve kişilik haklarını da ağır biçimde ihlal ettiğini” belirtti. Kararda, 20 kurumun haberine ve bir kişisel sosyal medya hesabı içeriğine erişim engeli getirildi.

Yasak getirilen bazı haberlerin IŞİD ve Afganistan’ın eski Başbakanı, Hizb-i İslami Partisi Lideri Gülbeddin Hikmetyar ile ilgili olması dikkat çekti.

Kılıçdaroğlu’nun avukatı Celal Çelik, sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, “Genel Başkan’ımızın konuşması ile ilgili olarak yayın yasağı ve erişim engeli koyanlardan hesap sormak boynumuzun borcu olsun! Görevini kötüye kullanan ve dahası siyasi güdülerle hareket eden bu hâkim hakkında derhal suç duyurusunda bulunup takipçisi olacağız” dedi.

                                                                     ***

2)-Amerikalı kredi şirketinin CEO'su 900 çalışanını Zoom toplantısıyla işten çıkardı.(SOL)

Amerikalı kredi şirketi Better.com’un CEO’su Vishal Garg, çalışanlarının yüzde 9’una işten çıkarıldıklarını Zoom üzerinden yapılan bir seminerde bildirdi. CEO, Noel Bayramı’ndan kısa süre önce yapılan işten çıkarmaların arkasında “piyasa etkinliği, performans ve verimlilik” olduğunu söyledi. Garg, aynı zamanda  işten çıkarılan kişilerin “verimsiz olarak” mesai arkadaşlarından “çaldığını” iddia etti.

CNN’in aktardığına göre Garg, Zoom’da, “Eğer bu konuşmadaysanız işten çıkarılan şanssız grubun bir parçasısınız. İş akdinize bugün itibariyle son verilmiştir” dedi.

Garg, daha sonra işten çıkardığı 900 çalışana tazminat için insan kaynakları ile temasa geçebileceklerini söyledi.                           ***

3)-Dünyanın ilk 'intihar kabini' İsviçre'de onaylandı.(SOL)

İsviçre'de intihar kabinine ilişkin yasal inceleme sonlandı. 

İntiharda kullanılması amaçlanan 3 boyutlu yazıcıdan çıkarılmış kapsül, İsviçre'de yasal incelemeden başarıyla geçti. 'İntihar kabininin' gelecek yıl ülkede çalışmaya hazır olması bekleniyor.

İki ana dış müdahale desteğiyle intihar örgütünün verilerine göre, 2020 yılında İsviçre'de bin 300 kişi ötenazi prosedürüne başvurdu.

"Sarco kapsülü"nün geliştiricisi Dr. Philip Nitschke, "müşterilerine" uyuşturucu kullanmadan "hızlı ve huzurlu" bir ölüm vaadediyor.

İşlem kabin bölmesinin nitrojenle doldurulmasıyla gerçekleşiyor.  Dr. Nitschke, Cumartesi günü SwissInfo web sitesine verdiği söyleşide Sacro müşterisinin 30 saniye içinde "panik ve boğulma hissi olmadan" öleceğini söyledi.

Sarco kapsülünün üçüncü prototipi şu anda Hollanda'da 3 boyutlu baskı araçlarıyla imal ediliyor ve "2022'de İsviçre'de çalışmaya hazır olması" bekleniyor.

Geçen yıl bir tanıtım reklamında Nitschke, teknolojiyi kamuya açık kılmayı planladığını söyledi.

                                                                       ***

4)-Dünya ekonomisi daralsa da silah sanayi pandemide de büyüdü.(SOL)

Koronavirüs pandemisi nedeniyle 2020 yılında dünya ekonomisinin küçülmesine rağmen silah satışlarında bir önceki yıla oranla artış kaydedildi.

Stockholm Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI) tarafından açıklanan yıllık rapora göre, dünya ekonomisinin yaşanan koronavirüs pandemisinin etkisiyle küçülmesine rağmen küresel silah satışları 2020 yılında arttı. Rapor, dünyanın en büyük 100 silah şirketinin geçen yıl, 2019'a göre yüzde 1,3'lük artışla 531 milyar dolarlık (470 milyar euro) silah satışı yaptığını ortaya koyuyor. 2015 yılı ile kıyaslandığında ise söz konusu artış yüzde 17 gibi büyük bir orana tekabül ediyor.

DW Türkçe'de yer alan habere göre raporu hazırlayan SIPRI araştırmacılarından Alexandra Marksteiner, silah sektöründeki dev firmaların, hükümetlerin süregelen askeri malzeme, teçhizat ve hizmet talebinden faydalandığını belirterek, silah sanayii ürünlerinin satışının üst üste altı yıldır artmakta olduğunu vurguladı.

En çok silah satan ülke ABD

SIPRI'nin ilgili raporu, geçen yıl da dünyada en çok silah satan firmaların Amerika Birleşik Devletleri (ABD) şirketleri olduğunu ortaya koyuyor. Küresel silah ticaretinin yarısından fazlası 41 ABD şirketince gerçekleştiriliyor. Bu şirketlerden biri olan Lockheed Martin, 2020'de ulaştığı 58,2 milyar dolarlık cirosuyla dünyanın en büyük silah üreticisi konumunda. Bu firmayı, yine her biri ABD şirketi olan Raytheon Technologies, Boeing, Northrop Grumman ve General Dynamics takip ediyor.

Dünya üzerinde en çok silah satan ülkeler sıralamasında ikinci sırada Çin (yüzde 13), üçüncü sırada ise İngiltere (yüzde 7,1) yer alıyor. Araştırmaya katkı sunan isimlerden Nan Tian'a göre Çin silah sanayisi, dünya çapında askeri teknoloji alanında en modern üreticiler arasında sayılıyor.

Avrupa'dan 26, Almanya'dan 4 şirket listede

Dünyanın en büyük 100 silah şirketi listesinde yer alan 26 Avrupa firması, SIPRI verilerine göre 2020'de 109 milyar dolarlık satış yaptı. Bu da dünya silah ticaretinin yaklaşık yüzde 20'sine denk geliyor.

En büyük 100 silah şirketi listesinde Almanya'dan da dört firma yer alıyor. Bu şirketlerin geçen yıl yaptığı toplam satış 8,9 milyar dolar değerinde. Almanya'nın en büyük silah şirketi olan Rheinmetall satışlarını bir önceki yıla oranla yüzde 5,2 arttırırken, özellikle askeri gemi ve denizaltı üretiminde uzmanlaşan ThyssenKrupp'un cirosunda yüzde 3,7 düşüş kaydedildi.

Bu arada küresel silah ticaretinin önemli ülkelerinden Rusya ve Fransa'nın silah satışları, SIPRI raporunda yer alan verilere göre, 2019'a kıyasla geçen yıl azaldı.

                                                                     ***

5)-Katar’da Çavuşoğlu’na ‘Para için mi geldiniz’ sorusu: TRT yayını kesti.(SOL)

Çavuşoğlu ve Şeyh Muhammed toplantı öncesinde ortak basın toplantısındaki soru TRT'ye canlı yayını kestirdi.  

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve Katarlı mevkidaşı Şeyh Muhammed bin Abdurrahman El Sani ortak basın toplantısı düzenledi.

Reuters muhabirinden  “Türkiye’nin yaşadığı ekonomik kaosu aşması için acaba siz Katar’a mali bir destek mi talep etmeye geldiniz?” sorusu geldi. 

Basın toplantısını canlı veren TRT Haber bu soru üzerine yayını apar topar kesti.

Toplantıda Es-Sani, Türkiye-Katar Yüksek Stratejik Komite Yedinci Toplantısında 12 yeni anlaşmaya imza atılmasının beklendiğini söyledi.

Es-Sani, Türkiye’nin ekonomik gidişatı nedeniyle ortaya çıkacak fırsatları değerlendirdiklerini söyledi.

Katar’ın Türkiye’deki yatırımlarının büyük ve olumlu olduğunu vurgulayan Es-Sani, “Bu kriz geçici bir krizdir. İnşallah aşılacaktır” dedi.

                                                                           ***

6)-Devlet Bahçeli'den Müge Anlı'ya tebrik mesajı: Sizin ödülleriniz milletin kalbinde.(SOL)

Devlet Bahçeli’nin mesajını canlı yayında okuyan Anlı, şu ifadeleri kullandı:

"Öncelikle Altın Kelebek ödülleriyle ilgili az önce reklam arasında kendileriyle de görüştüm, Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı Sayın Devlet Bahçeli’nin bir mesajı var; ‘Muhterem Müge Hanım, Altın Kelebek Ödülleri’nde En İyi Gündüz Kuşağı ve En İyi Kadın Sunucu Ödüllerini almış olmanızdan dolayı tebrik ediyor başarılarınızın devamını diliyorum.’ Çok teşekkür ediyorum Sayın Devlet Bahçeli’ye az önce kendisi ile de konuştum; ‘Sizin ödülleriniz milletin kalbinde’ dedi. Her zaman güzel mesajlarıyla bizi onurlandırıyor.”

                                  ***

7)-Ayçiçek yağına saatlik zam: 1 saat içinde etiketler ikinci kez değişti.(SOL)

Ayçiçek yağına sabah 10 TL zam gelirken, 1 saat sonra 5 TL daha geldi, fiyatı 134,98 TL'ye yükseldi. 

Türkiye'de zammın en çok hissedildiği gıda ayçiçek yağı oldu. Zeytinyağı ile fiyatları neredeyse kafa kafaya gelen ayçiçek yağı, 1 saat içinde ikinci kez zamlandı. 

Gazeteci İbrahim Haskoloğlu, sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda Yudum markalı ayçiçek yağlarına ikinci bir zammın geldiğini paylaştı. 

Bu sabaha kadar 119,98 liradan satılan 5 litrelik ayçiçek yağı, 10 liralık zamla birlikte 129,98 liradan satılmaya başlandı. Yeni etiketlerden 1 saat sonra aynı marka yağlara bir zam daha geldi. Fiyatlar 5 lira daha artarak 134,98 lira oldu.

Bir Yeşilçam araştırmacısı ve Yıldırım Önal’ı anımsamak - Mesut Kara / Evrensel

Yazının başlığı yer aldığı Yıldırım Önal kitabında^*, “Haklıydın Yıldırım Önal, hem de çok haklı” idi. Bu başlığı atmama Yıldırım Önal’ın sağlığında bir gazeteciye söylediği şu sözler neden olmuştu: “… Hiçbiri benden bir aktör, bir Yıldırım Önal olarak söz etmedi. Söyle, korkmadan söyle arkadaş, haklı değil miyim?”

Mart 1997 tarihinde basılan ve elime 2 Nisan’da geçtiğini üzerine düştüğüm tarih ve ‘ilk kitap’ notundan anımsadığım “Artizler Kahvesi”nin “Hiç Unutulmayacaklar” başlıklı giriş yazısında Yıldırım Önal’la ilgili şunları yazmıştım:

“Sararmış, silinmiş film karelerinde, sepya fotoğraflarda unutulmaz yüzler, unutulmaz isimler… Cahide Sonku, Yıldırım Önal, Ahmet Tarık Tekçe, Cahit Irgat, Salih Tozan, Hulusi Kentmen, Münir Özkul, Adile Naşit, Ferda Ferdağ, Özcan Özgür… Beyoğlu biraz da Yeşilçam demektir. Sınıf atlama düşleriyle evlerinden, ailelerinden uzaklaşanlar soluğu Beyoğlu’da alırdı bir zamanlar. Yeşilçam’ın büyülü dünyası onları da etkilemiştir, çünkü. Fakat gerçek hayatla filmlerde gördüklerinin aynı hayatlar olmadığını anlamaları uzun sürmez. Yeşilçam’ın melodramlarında gördüklerini yaşamak isteyenler için asıl dram işte o zaman başlar. Çoğu umduğunu bulamaz, düş kırıklıkları ve büyük acılar yaşar. Kardeşim benim duyarlılığını, kişiliksiz ucubeler olmaktansa yalnızlaşmayı, yoksullaşmayı, acıları göze alma cesaretini, onurlu bir hayat sürebilme seçimini birçoğumuz bu insanlardan öğrenmişizdir. (…)

Taksim’den İstiklal Caddesi’ne doğru yürümeye başladığımda nedense hep Cahide Sonku, Yıldırım Önal ve beyaz kefenleri içinde protestosunu haykıran Ferda Ferdağ gelir aklıma; bir de oturacak kiralık ev bile bulamayan Özcan Özgür. Cahide Sonku bataklıkta gül olmayı seçmişti seçmesine fakat bizler beter bataklıklardık. O Beyoğlu’nun arka sokaklarında, salaş meyhanelerinde ulaşması mümkün birçok lüksü reddederek alkolde dostluk arıyordu. Kimi anılarını dinledikçe bugün bile bizlere çok önemli hayat dersleri verdiğini düşünüyorum. Cahide Sonku cinnetini en çok başkalarıyla olduğunda mı yaşıyordu?

Ya Yıldırım Önal… “Stella, Stella” diyen sesi bugün bile kaç kuşağın kulaklarında. Belki de yaşadığı varoluş sancısı, yaratıcı acı nedeniyle hayatla bir türlü uzlaşmayan, belki de bu yüzden sık sık alkol komalarına giren Yıldırım Önal, bir çekim sırasında fotoğraf çektirmek istemediği için gazetecilerden kaçar. Bu kaçışın nedenini soran gazeteciye “Ben gazetecilere küskünüm arkadaş… Çöp bidonuna düştüğüm gün, hemen ayaklarımın resmini çekip ‘sarhoş’ diye yazdılar. Gözümün birini kaybettim ‘Moşe Dayan’ diye alay ettiler. Tımarhaneye tedavi için yattım, bu defa da ‘deli’ dediler. Hiçbiri benden bir aktör, bir Yıldırım Önal olarak söz etmedi. Söyle, korkmadan söyle arkadaş, haklı değil miyim?” yanıtını verir.¹

“Haklıydın Yıldırım Önal, hem de çok haklı”

İnsani değerlerden tamamen uzak, insan ve (Bugün örneklerine çokça rastladığımız reyting avcısı “gazeteci, TV programcısı” vb.) gazetecimagazinci kılığındaki bazı yaratıklar o günlerde de akbabalar, leş kargaları gibi yapıyorlardı işlerini, bugün de. Kirlenmişlikleriyle hayatı da mesleklerini de kirletiyorlardı. Bu tipler için her şey, her zaman ranta, reytinge, kişisel çıkara endeksliydi. Devir nasılsa rant devriydi ve yüksek reytinge, sınıf atlamaya giden yolda her yol mübahtı.

Lüks semtlerde alınacak evler, arabalar, yazlıklar, kışlıklar, sayfiyede kurulacak çiftlikler için “gereği” yapılıyordu bugün de, dün olduğu gibi. Bu “modellerin”, geçmişte Yıldırım Önal gibi değerli bir sanatçıya sanatından söz etmek yerine acımasız yaklaşımları reva görenlerden bir farkı yok. Yıldırım Önal’ın sağlığında böyle alkolik, sarhoş, deli gibi haberler yapanlar, gözünü kaybettiğinde Moşe Dayan diye alay edenler, haberine “bir ibret tablosu” diye başlık atanlar ölüm haberini de aynı acımasızlıkta verirler. “YILDIRIM ÖNAL ÖLDÜ” başlıklı haberin alt başlığı şöyledir: “Öldüğünde yalnızdı, en kötüsü ayıktı.” Haberin içeriğinde “ayıktı” sözünün ölüsünü bulanlara ait olduğu yazılsa da başlıklar böyleydi.

BİR YEŞİLÇAM ARAŞTIRMACISI: YALÇIN ÖZGÜL

Yıldırım Önal sağlığında da ölümünden sonra da değeri bilinmemiş sanatçılarımızdandı. Acı ki araştırma yapmaya kalktığınızda sosyal medyanın, iletişimin, “Google” gibi araçların bilgiye ulaşmayı kolaylaştırdığı günümüzde bile hakkında yeterli bilginin olmadığı sanatçılarımızdandı Yıldırım Önal. Çok sayıda böyle isim var ne yazık ki, yaşam öyküsüyle, yaptığı işlerle ilgili bilgiye ulaşamadığımız.

Hayatın bu acımasız döngüsüne, unutma, unutturma çabasına karşı anlamlı işler yapanlar da hep olageldi. Portre, anı yazma, belgesel filmler, ‘sözlü-görüntülü tarih çalışmaları yaşanmışlıkları kayda alma çabaları bu nedenle çok önemli.

’90’lı yıllardan bu yana tanıdığım, “YeşilçamTürk Sineması” üzerine bir arkeolog titizliğiyle araştırmalar, çalışmalar yapan, kayıt tutan, belge toplayan, hacmi ve ekonomik zorluğu nedeniyle yayınlatamadığı kitaplar hazırlayan Yalçın Özgül de unutmayan, unutturmamaya çalışan vefalı insanlardan, vefalı araştırmacılardan.

 İlgi duyduğu sinema üzerine önemli çalışmalar yapmış. Bunlardan biri, belki de en önemlisi yeni bilgilerle 1914-2020 yıllarını kapsayan 4-5 ciltlik “Türk Sinema Filmleri Ansiklopedisi”.

İlgilisi anımsayacaktır Yalçın Özgül’ün çalışmalarından kaynak kitap olma özelliği taşıyan, editörlüğünü yapıp, baskıya hazırladığım dosyalar Klaros Yayınları Sinema Kitaplığı serisinden yayımlanmıştı geçtiğimiz haftalarda.²

Yıldırım Önal kitabı da Yalçın Özgül’ün bir vefa ve saygı çalışması.

Yıldırım Önal haklıydı, hem de çok haklıydı. İnsanlar hep ve her zaman çok acımasız oldular. 

“Öteki”ne cehennem olmayı seçtiler. Bu insanlarsa cinayet insanı olmaktansa cinnet insanı 

olmayı, cehennemi ve cinneti yaşamayı seçtiler.

Mesut Kara / Evrensel

^* Yalçın Özgül, Tiyatro ve Sinemanın Unutulmaz Aktörü Yıldırım Önal. Klaros Yayınları

¹ Bir Sinema Günlüğünden Aykırı Notlar. Agâh Özgüç. Drahma Yayınları Sf. 16

² a- “Aslından Kopya FilmlerOrjinalleri ve Taklitleri” nisan 2021, Klaros Yayınları

b- “Edebiyattan Sinemaya-Sinemamızda Edebiyat Uyarlamaları”, edebiyattan sinemaya uyarlanan filmleri içeren 115 edebiyatçımızın eserlerinden senaryolaştırılan filmler ve eserler. 

KISA KISA GÜNDEM (6 ARALIK 2021)

 1-Ekrem İmamoğlu paylaştı: İstanbul’da fahiş zam yapılan ürünlerin listesi açıklandı.

İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu, İstanbul’da fahiş zam yapılan ürünlerin listesini "İşte İstanbul’daki gerçek enflasyon' diyerek açıkladı. İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu,  tartışmalı TÜİK verileri ve  İstanbul’da yapılan fahiş zamlarla ilgili dikkat çeken bir paylaşım yaptı.

“İŞTE İSTANBUL’DAKİ GERÇEK ENFLASYON” İstanbul Planlama Ajansı'nın verilerini paylaşan İmamoğlu, "Genel Başkanımız Sayın Kemal Kılıçdaroğlu, TÜİK’in gerçek enflasyon rakamlarını milletten gizlediğini gözler önüne serdi. İşte planlama ajansımızın verilerine göre, İstanbul’daki gerçek enflasyon! " dedi.İmamoğlu'nun alıntıladığı İstanbul Planlama Ajansı'nın verilerine göre İstanbul'da yaşam maliyeti bir yılda yüzde 50.18 arttı.(YENİÇAĞ)

                                                                    ***

2-Nureddin Nebati Birleşik İslam Devleti toplantısından çıktı.

SADAT’ın strateji merkezi olan ASSAM’ın İslam Devletler Birliği fikri ile gerçekleştirdiği toplantılara yeni Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin de katıldığı ve desteklediği ortaya çıktı. Yeni Bakan’ın söz konusu toplantılardan üçüncüsünün de açılış konuşmasını yaptığı ve desteklediği öğrenildi. Yani Bakan Nebati; resmi dili Arapça, bayrağı, kırmızı-yeşil zemin üzerine beyaz ay ve milli devlet sayısı kadar yıldız, başkenti İstanbul/Türkiye, hukuku şeriat olan bir ASRİKA İslam Devletler Birliği’nin kurulmasını destekliyordu.(YENİÇAĞ)                                     ***

3-Van’da 4.9 büyüklüğünde korkutan deprem.(SÖZCÜ)

Van'ın Tuşba ilçesinde, AFAD verilerine göre 4.9 büyüklüğünde deprem meydana geldi. Deprem çevre illerden de hissedildi. 

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) verilerine göre, Van Gölü’nde bugün saat 00.46’da, yerin 7.62 kilometre derinliğinde 4.9 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Deprem Van’ın yanı sıra Bitlis, Ağrı, Iğdır ve diğer illerden de hissedildi.Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü de Van Gölü’ndeki depremin büyüklüğünün 5.0, derinliğinin ise 5 kilometre olduğunu kaydetti. Söz konusu depremin ardından aynı bölgede 2.1 büyüklüğünde artçı bir deprem daha oldu.

                                                                         ***

4-Rent-a Car Bakanlığı! (Deniz Ayhan-Sözcü)

Gençlik ve Spor Bakanlığı, 494 adet araç kiraladı. Araçlara 2 yıl için 80 milyon 481 bin 783 lira ödenecek. Aylık kirası ortalama 6 bin 788 liraya gelen araçlar için 8 firma ile anlaşma sağlandı...

                                  ***

5-Metin Feyzioğlu dönemi sona erdi! Türkiye Barolar Birliği’nin yeni başkanı Erinç Sağkan oldu.(Sözcü)

Türkiye Barolar Birliği'nin (TBB) 36'ncı Olağan Genel Kurulu'nda oy verme işlemi tamamlandı. 348 delegenin oy kullandığı seçimde Ankara Barosu Başkanı Erinç Sağkan, resmi olmayan sonuçlara göre mevcut Başkan Metin Feyzioğlu'nu geride bırakarak TBB'nin yeni başkanı oldu. Saat 10.00’da başlayan oy verme işlemi saat 17.00’de sona erdi. Oyların sayılmasının ardından TTB’nin yeni başkanı belli oldu. 182 oy alan Erinç Sağkan, Türkiye Barolar Birliği’nin yeni başkanı oldu. Feyzioğlu ise 156 oy aldı. 10 oy da geçersiz sayıldı.

                                                                       ***

6-Hulusi Akar: Katar ve Türkiye kederde ve kıvançta bir ve beraber olan iki ülkedir.(SOL)

Özel olarak seçilen birliğin hem askerlik faaliyetlerini yerine getirdiğini hem de Türkiye’yi başarıyla temsil ettiğini söyleyen Akar, “Dost ve kardeş Katar ve Türkiye, kederde ve kıvançta bir ve beraber olan iki ülkedir. Çeşitli sıkıntıları beraber yaşadık. Bu sıkıntıların tekrar etmemesi için elimizden gelen gayret neyse gösterdik, göstermeye devam ediyoruz. Aynı ciddiyetle görevimizi yerine getirecek Katar’la olan dostluğumuzu, kardeşliğimizi her geçen gün geliştireceğiz. Bunu yaparken de askerlik sanatının gereğini yerine getirmek için azami gayret göstereceğiz” ifadesini kullandı. 

                               ***

7-Son 17 yılda 2 milyonu aşkın esnaf kepenk indirdi.

Pandeminin de etkisi ile ekonomik krizin en ağır faturasını ödeyen kesimlerden biri esnaf oldu. Kapısına kilit vuran esnaf sayısı bu yılın ilk 10 ayında geçen yılın aynı dönemine göre 1498 adet, yani yüzde 2 artışla 79 bin 372’ye yükseldi. Kapısına kilit vuran esnaf sayısı bu yılın ilk 10 ayında geçen yılın aynı dönemine göre 1498 adet, yani yüzde 2 artışla 79 bin 372’ye yükseldi. Kuruluş için tescil başvurusu yapan esnaf sayısı Ekim 2020 döneminde 312 bin 205 iken bu yılın aynı döneminde sayı yüzde 34 azalışla 233 bin 451’e geriledi. Pandeminin en şiddetli geçtiği 2020 yılında 99 bin 588 esnaf kapandı. Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (TESK) verilerine göre, 2021 Ocak-Ekim döneminde ise kepenk indiren esnaf sayısı 80 bine dayandı.(Şehriban Kıraç-Cumhuriyet)

                                                                     ***

8-Yaşam nöbeti çadıra taşındı.(Aycan KARADAĞ-BİRGÜN)

Manisa’da Caferbey köylülerinin katı atık tesisine karşı mücadelesi sürüyor. Mera alanlarına iş makinelerinin girmesinin ardından bölge halkı direniş çadırı kurarak nöbete başladı: Engellemeler bizi yıldıramayacak.

Manisa’nın Salihli ilçesinde kurulmak istenen katı atık transfer tesisine karşı direniş başlatan Caferbey köylüleri mücadelesini sürdürüyor. Katı atık tesisi yapılmak istenen mera alanlarına taşeron şirkete ait iş makinelerinin girişi sonrasında duruma tepki gösteren bölge halkı ve yaşam savunucuları, direniş çadırı kurarak nöbet tutma kararı aldı.

Caferbey köyünden Cüneyt Bülbül, projenin kendilerine sorulmadan yapıldığını söyleyerek tepki gösterdi: “Bu proje bize sorulmadan yapılmak isteniyor. Tesisin yapımı için daha uygun yerler varken, köyümüze çok yakın bir yerde ve mera arazinin tercih edilmesini de anlamış değiliz. Jandarma sürekli bizi engellemeye çalışıyor. Çadırı kaldırmayacağız. 7-24 nöbet tutmaya başladık. Köyümüzü ne pahasına olursa olsun koruyacağız. Hukuki süreç devam ediyor. Biz de köylüler olarak direnişimizi kazanana kadar mücadele edeceğiz.”

KISA KISA GÜNDEM (5 ARALIK 2021)

 1)Veremle mücadele parasına çökmüşler(İsmail Arı-Birgün)

AKP’li Beyoğlu Belediyesi’nin kanun gereği Veremle Savaş Derneği’ne aktarması zorunlu olan 2 milyon 685 bin TL’yi derneğe aktarmadığı tespit edildi. AKP’li Belediye, İBB’nin de 21 milyon 451 bin TL’sine çökmüş. 

Denetim raporuna göre, Beyoğlu Belediyesi tarafından tahsil edilen çevre ve temizlik vergisinin yüzde 20’sinin İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne (İBB) aktarılması gerekiyor. Ancak Sayıştay denetçileri, AKP’li Beyoğlu Belediyesi tarafından tahsil edilen çevre temizlik vergisinin yüzde 20’si ve bunlara ait gecikme zammı olan 21 milyon 451 bin TL’nin İBB’ye aktarılmadığı tespit etti.

Sayıştay, AKP’li belediyenin ruhsatsız olduğu tespit edilen işyerlerine idari para cezası uygulanmadığını da belirledi. Raporda, “2020 mali yılına ilişkin hesap ve işlemlerin incelenmesi kapsamında İdareden temin edilen verilere göre, belediye sınırları içerisinde 608 adet işyeri ruhsatsız faaliyetten dolayı mühürlenmiştir. Ancak, İdare tarafından tespit edilen ruhsatsız işyerlerine idari para cezası uygulanmadığı tespit edilmiştir” denildi.

                                                                      ***

2-Enflasyon dozeri (BİRGÜN)

Asgari ücretin ne kadar artacağı merak konusu olurken TÜİK’e göre kasımda yıllık enflasyon yüzde 21,31. ENAG ise yüzde 58,65 olarak açıkladı. Üretici fiyatları ile tüketici fiyatları arasındaki fark yine rekor kırdı.

                                     ***

3-Papa Franciscus'a 'kafir' diyen rahip gözaltına alındı.(BİRGÜN)

Yunanistan'da Vatikan Devlet Başkanı Papa Franciscus'a "Papa, sen bir kafirsin, dinin yolundan çıkmışsın" diyerek protesto eden rahip gözaltına alındı.

                                                                            ***

4-Tıbbi cihazda yine kriz: Acil travma ameliyatları bile durabilir.(Evrensel)

Tıbbi cihaz sektöründe yaşanan sorunların döviz kurundaki artışla krize dönüştüğünü belirten CHP Ankara Milletvekili Murat Emir, sektör temsilcilerinin bakanlıklara, alacaklarının ödenmemesi takdirde pazartesi gününden itibaren ürün tedarikini durdurmak zorunda kalacaklarına yönelik bir yazı yazdıklarını açıkladı. 

Emir, “Acil travma ameliyatları bile durabilir, bakanlıklar krizi yalnızca seyrediyor” dedi.

                                    ***

5-Türkiye'de son 24 saatte 20 bin 374 yeni Kovid-19 vakası, 228 can kaybı (4 Aralık 2021)-Evrensel

Türkiye'de son 24 saatte 353 bin 35 Kovid-19 testi yapıldı, 20 bin 374 kişinin testi pozitif çıktı, 228 kişi yaşamını yitirdi.

                       ***

6-Bodrum'da sağanak etkili oldu: dereler taştı, ev ve iş yerlerini su bastı-(Cumhuriyet)

Muğla'nın Bodrum ilçesinde, etkili olan kuvvetli sağanak yağış yaşamı olumsuz etkiledi. Sağanak nedeniyle yollar göle dönerken, bazı ev ve iş yerlerini su bastı. Ayrıca, dağlardan düşen kaya parçaları nedeniyle sürücüler zor anlar yaşadı. Belediye ekipleri su baskınlarının etkili olduğu alanlarda tahliye ve temizlik çalışması yaptı.

                                                                          ***

7-Fransa ve BAE'den tarihi silah anlaşması - (Cumhuriyet)

Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), 80 adet savaş uçağı satın alımı için Fransa ile anlaşma sağladı. 

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, cuma günü başlayan Körfez turunda, savaş uçaklarının satışı konusunda BAE ile anlaşma imzaladı. 

Fransa 24'ün haberine göre, anlaşmanın, BAE'nin savaş uçakları satın alımı için yaptığı en büyük uluslararası anlaşma olduğu kaydedildi.

Haberde, iki ülkenin imzaladığı anlaşma neticesinde BAE’nin, 80 adet Fransız yapımı Rafale savaş uçağı ve 12 adet Caracal askeri nakliye helikopteri satın alımı için Fransa’ya 17 milyar avro ödeyeceği belirtildi. 

4 Aralık 1945 Tan baskını: ‘Hani bunun çekici’ - Mehmet Bozkurt / SOL

 Saldırılar başlıyor. Moskova’yla işbirliği yapmakla suçlanıyor. Gazetelere göre Sabiha Hanım’ın istediği rejim komünizmdir ve komünistler onu o kadar çok sevip desteklemektedir ki...

4 Aralık 1945 tarihli Cumhuriyet gazetesi okuyucuların karşısına birinci sayfadan şu başlıkla çıkıyor:

“Bizim yoldaşlar nihayet maskelerini attılar!"

Devamını kendi üslubumla aktarıyorum:

Elinde Görüşler dergisi olduğu halde gazete ofisine bir delikanlı alı al, moru mor heyecanla giriyor. Dergiyi toplantı halinde olan yazarların oturduğu masanın üzerine atar gibi koyuyor. “Bakın” diyor. Bakıyorlar. Masada gazetenin sahibi ve başyazarı Yunus Nadi de var mıydı bilemiyoruz ama olanlar bakıyor. Uçan kuşun kanadından hile sezmek bu olmalı, delikanlı “Görüşler”in başlığını ters çeviriyor ve parmağını üzerine bastırıyor. Bastırınca da “G” harfinin esasında bir harf olmayıp basbayağı bildiğimiz orak olduğunu dehşetle görüyor orada bulunan hazirun. Ve böylelikle ve pek doğal olarak “Görüşler”in maskesi düşmüş oluyor. Heyecanını yenmekte zorlanan delikanlı bu defa merak unsurunu da katıp soruyor:

“Hani bunun çekici?”

Evet…Hadi bakalım “Bir kuş gördüm kanadını nallatır bunun cevabını verin şimdi?”

Cevabını veriyorlar: Tan gazetesi…

Tan 1936’da yayın hayatına başlamış bir gazete. İlk sahibi Ahmet Emin Yalman. Kısa bir süre sonra gazeteyi kardeşi Rıfat Yalman ve Zekeriya Sertel devralıyor. Yazarları arasında Zekeriya Sertel’in karısı Sabiha da bulunuyor ve “Görüş” adını verdiği köşesinde zaman zaman yazıyor. 1940’lara doğru olmalı, Rıfat Yalman gazeteyi tümüyle Zekeraya Sertel’e bırakıp çekilince evvelce yazı kadrosunda bulunan Burhan Felek, Refi Cevat Ulunay ve Refik Halit gibi sağcı muhafazakar yazarlar gazeteyi bırakıyor. Gazete karı-koca Sertellerin sahipliğinde savaş karşıtı, ilerici, sol eğilimli bir politika gütmeye ve bu doğrultuda yayın yapmaya başlıyor.

Savaş döneminde Türkiye’de matbuatın bir kısmı Alman yanlısı bir tutum izlerken, savaş sonrasında hemen tümü Sovyetler Birliği ve sosyalizm karşıtlığı üzerinden bir cephe kuruyor. Artık Üçüncü Büyük Savaş başlamıştır ve buna Soğuk Savaş diyoruz. Türkiye güttüğü siyaset ve matbuatının diliyle Amerika’nın başını çektiği anti-komünist Soğuk Savaş Cephesinin “uçbeyliğine” soyunuyor. İşte Tan bu noktada doğuyor. Gerici cephenin karşısında adeta tek başına yer tutuyor. Karı-koca Sertel’ler… Şimdi karı-koca dedim ya, doğruya doğru, Zekeriya biraz çekinik ve pısırık gibi ama karısı Sabiha kılıç gibi, yılmaz bir savaşçı ve yaman bir kadın…

Hatıralarının bir yerinde gazetesi Tan ile hükümet arasındaki kavganın, buna “meydan muharebesi” diyor, 6 Mayıs 1945 tarihinde yazmış olduğu bir yazıyla başladığını yazıyor Sabiha Sertel. Yazının başlığı, “Nihayet Dilimi Kesemedi.”

Sertel yazısında 1937 yılında bir Alman gazetecinin kendisine Goebbels’in selamını getirdiğini ve bir gün eline geçtiğinde dilini keseceğini belirttiğini yazıyor ve şunları ilave ediyor:

“Goebbels o zamanlar dilimi kesemedi fakat Ankara Caddesi’ndeki köpeklerini üzerime saldı.”

Sabiha Hanım böyle yazınca çileden çıkan Basın Birliği Başkanı Hakkı us “Babıâli köpeklerinin kimler olduğunu “soruyor. Bunun üzerine Sabiha, 26 Mayıs 1945 tarihli Tan’da Hakkı Us’a cevaben şunları yazıyor:

“1933 ‘ten itibaren Ankara Caddesi’ndeki gazetelerle,dergilerle, broşür ve kitaplarla bir faşizm propagandası başlamıştı. Bu propagandacılar faşizmin her taktiğini kullanarak Türk genel efkârını faşist Almanya ile beraber harbe sokmak için çalışmaya başladılar(…) Bana ‘ dönme’,’ Bolşevik dudusu,’vatan haini’ diye haykırdılar. Ben gazete sütunlarında mahkeme salonlarında bana bir köpek gibi saldıran faşistlere karşı konuştum. Fakat zatıâliniz sustunuz(…) O günlerde neredeydiniz? Ben de bir basın emekçisiyim.”

Meydan savaşıdır.

Hükümet ve özellikle de Başbakan Saraçoğlu’nu arkasına almış olan Tasvir, Vakit, Akşam,Tanin, Ulus, Cumhuriyet,Vatan gazeteleri aynı anda ve hep birlikte saldırıya geçiyorlar. Meydan savaşıdır. Sabiha Sertel kuşatılıyor. Henüz yenice yayın hayatına başlamış Görüşler dergisi ile Tan gazetesine savaş açılıyor.

Siyasetçisi, romancısı, şairi, gazetecisiyle deve dişi gibi adamlar; Hüseyin Cahit Yalçın, Burhan Felek, Refik Halit Koray, Cihan Baban, Nadir Nadi, Asım Us, Falih Rıfkı Atay, Peyami Safa, Orhan Seyfi Orhun, Ziyyad Ebuzziya…

Tasvir gazetesinin Orhan Seyfi ya da Peyami Safa olmalı, bir tasviri var, hani şairler ya, ne yalan söylemeli küfür niyetiyle yapılmış olsa da pek şairane ve pek hoş:

“Gelincik kırmızısı renkte elbise gitmiş, eli kızıl bayraklı hanımefendi!”

Tasvir’in manşeti bu oluyor. Saldırılar başlıyor. Moskova’yla işbirliği yapmakla suçlanıyor. Gazetelere göre Sabiha Hanım’ın istediği rejim komünizmdir ve komünistler onu o kadar çok sevip desteklemektedir ki, Tan gazetesinin kâğıdını bile Moskova göndermektedir. Hele Ziyyad Ebuzziya bundan hiç kuşku duymamaktadır…

Vakit mi, en çirkini, günümüzün Akit’idir. Sabiha Hanım’ı yazıyor:

“Ayıp yerlerini açıp ortaya çıkıvermiş bu mütereddi (soysuz) tasavvur ediniz; beyaz başörtülü hanım nineler bu çirkin manzarayı nasıl bir çığlıklarla karşılarlar, nasıl elleri ile gözlerini kapatırlarsa biz de Tan köşesinde bir Sulukule kuran bu kalem şirreti önünde tiksinti duyuyoruz, o utanmıyor biz utanıyoruz.”

Gazeteye fiili saldırının fitili 3 Aralık 1945 günü Hüseyin Cahit Yalçın’ın Tanin gazetesindeki yazısıyla ateşleniyor. Tanin gazetesinin o günkü “Kalkın ey Ehli Vatan” manşeti aynı zamanda Cahit Yalçın’ın yazsısının da başlığı oluyor. Hüseyin Cahit Yalçın Tan ile birlikte ilk sayısı henüz çıkmış olan Sabiha Sertel’in “Görüşler” dergisini hedefine alıyor. O da harflerin gizini çözmekle uğraşan Hurufiler takımından olmalı ki Görüşler’in “G” harfindeki hinliği keşfeden okuyucunun hissiyatı, bu defa derginin kapağındaki resmi gören Hüseyin Cahit Yalçın’ın kalbinde vuku buluyor. Gördüğü harf değil ama olsun, demir resminin de bir gizemi vardır ve çözüyor. Hurifi olmalı:

“Bayan Sertel’in “Zincirli Hürriyet makalesini gördüğüm zaman sahifeyi süsleyen bu kıpkızıl demirlerle bize nasıl bir hürriyet hazırladıklarını derhal anladım.”

Eh, anladı ya bu bir tenakuz durumudur. Hal böyle olunca: “Kalkın ey Ehli Vatan!”

Kalkıyorlar.

Aylardır yazdıkları yazılarla, attıkları manşetlerle kışkırtılan ve çoğunluğunu üniversite öğrencilerinin oluşturduğu kalabalık gruplar farklı noktalardan hareketleniyorlar. İstanbul Dünya Savaşı’nın başından itibaren Sıkıyönetim altındadır. Buna rağmen sayıları binleri geçen kalabalığın Babıâli ve Beyoğlu’na doğru ellerinde kazma,balyoz, balta ve sopalarla ve sloganlarla yaptıkları yürüyüşün engellenmediğini okuyoruz. Sertel anılarında hükümet kuvvetlerinin sadece seyretmekle yetindiğini yazıyor.

İlkin Tan gazetesinin idarehanesini kuşatıyorlar. Camı çerçeveleri indirmeleri fazla zamanlarını almıyor. Matbaa kısmına arka duvarını delerek giriyorlar. Buldukları her şeyi, dizgi makinelerini, mürettiphane kasalarını, telefonları ve radyoları parçalıyorlar. Bunları da Sertel’den öğreniyoruz. ikinci gün yayınlanan gazetelerden Akşam, saldırgan bir grubun kağıt bobinlerini Sirkeci’ye kadar yuvarlayarak götürdüklerini yazıyor. Biz buna güruhun yuvarlarken epeyce eğlenmiş olabileceğini ilave ederek katkıda bulunabiliriz. Adı Tan olan bazı dükkânlar da var. Tabii ki onları da tahrip diyorlar ama Karaköy’de adı Tan adlı mezeci dükkanın sahibi Petro’nun aceleyle “T” yi “C” yaparak dükkanını kurtardığını Sabiha Sertel’in anılarından okuyoruz.

Tan’la başlıyorlar Tan’la bitmiyor. Kan değiyor ağızlarına. Deyimdir. Duramıyorlar. Yeni Dünya, La Turguie, gazete ve matbaaları ile ABC, Berrak ve bazı başka kitapevlerinin vitrinleri kırıldıktan sonra kitaplar parçalanarak sokağa atılıyor. Yakıp yıktıkları yerleri terk ederlerken “Kahrolsun Komünistler”, Kahrolsun Serteller”, “Yaşasın demokrat Türk milleti” yazılı pankartlar bırakmayı da ihmal etmiyorlar. Bunların tümü Sıkıyönetim altındaki İstanbul’da yaşanıyor.

Yaşanıyor. Bitiyor.

Akşam gazetesi sahibi Necmeddin Sadak iki gün sonraki yazısına “Türk milletinin heyecanlı gösterisine dünya hayran kalmıştır” başlığını atıyor. Faşisttir

Ankara’dan yayın yapan Ulus gazetesinde Falih Rıfkı Atay “İstanbul’da nümayiş” başlığını atıyor yazısına. Ona göre suçlu yazılarıyla gençliği tahrik eden Sabiha Sertel’dir ve “bu eylem milli duygulara karşı yapılan saldırılara gençliğin heyecanlı bir tepkisidir.” Burada söz konusu gazete Ulus, yazan Falih Rıfkı Atay olunca, bunu hükümetin olaylardan sonra bir açıklaması olarak kabul edebiliriz.

Yukarıda bir yerde gazete ve gazetecileri zikrettim tümünün de yapmış olduğu açıklamalar bu doğrultudadır. Hepsinin de Ahmet Emin Yalman’ın Türk gençliğinin hayırlı bir iş yaptığı ”fikrine farklı üsluplarla da olsa katıldıkları görülmektedir. Onlara göre milli duygulara saldıran Tan’a gereken cevap verilmiştir. Gençliğin bu“vakarlı ve heyecanlı eyleminden “memnuniyet” duyulmalıdır.

Sonra?

Basın tek ses oluyor. Elbette bu türden olaylarda bazı tutuklamalar beklenir. Beklenen oluyor. Karı-koca Sertel’ler tutuklanıyor… Ve bir yıla kalmadan Türkiye Sosyalist Emekçi ve Köylü Partisi ile Türkiye Sosyalist Partisi kapatılıyor. Sen sağ ben selamet. Vesselam!

Mehmet Bozkurt / SOL

Not: Bu yazıda Sabiha Sertel’in, “Roman Gibi” anı kitabıyla (Belge,1987), Ayla Acar’ın “Basında Tan Olayı” yazısı (https://dergipark.org.tr) kaynak olarak kullanılmıştır.

                                                                         ***

Dünü bugünüyle Tan Baskını: Filipin demokrasisinin 31 Mart’ı- BARIŞ ZEREN / SOL

'Sağ iktidara karşı yine sağın muhalefet tekeli ilan etmeye çalıştığı, zincirlenmiş Türkiye siyaseti, bugün de tarihsel mirasına lâyık bir bağımsız sol siyaseti çağırıyor.

Zekeriya ile Sabiha Sertel: Ziya Gökalp’in, Halide Edip’in tedrisatından geçmiş, Osmanlı’nın son döneminde yıkımın içinden doğan yeniyi görebilmiş iki parlak aydın. Siyasi inkılabın “ictimai inkılapla” yani sosyal devrimle tamamlanması gerektiğine ikna olarak sosyolojiden sosyalizme kaymış, daha cumhuriyet öncesinde kadın hürriyeti başta olmak üzere, en “aykırı” fikirleri sistematik olarak işlemiş, cumhuriyetin ilk yıllarında Resimli Ay dergisiyle Türkiye’de yayın yaşamını değiştirmiş iki yenilikçi. Belki en çarpıcısı, bu dergideki “Putları yıkıyoruz” kampanyasıyla Nâzım Hikmet ismini Türkiye siyaset ve kültür yaşamına kazandırmış iki devrimci akıl. Bu iki isme ve çıkarmaya giriştikleri Görüşler dergisine yönelik “Tan baskını” olarak bilinen kitlesel linç, Türkiye’nin bütün bir “demokrasi” ve çok partili yaşamına sinmiş “ilk günahı” olup sola bu “demokrasideki” misyonunu da anımsatıyor.

4 Aralık 1945 Salı günü İstanbul’da sayıları on bini bulan kalabalık İstanbul Üniversitesi önünde toplanıp “kahrolsun komünizm! Yaşasın İnönü! Kahrolsun Serteller!” sloganları atarak, muhalif yayınlar çıkaran Tan ve La Turquie matbaalarını yerle bir ettiler. Linççi kitlenin başını İstanbul’un sağ-milliyetçi öğrenci grupları çekiyordu. Özellikle, Sabiha Sertel’i ellerindeki kırmızı boyalarla boyayıp İstanbul sokaklarında gezdirmeyi planlamışlardı. Ortaçağ’dan fırlamış bu kara güruh Cağaloğlu-Beyoğlu hattında öyle bir terörle hedeflerini arıyordu ki, hasbelkader ismi Tan olan dükkanların sahipleri bile alelacele tabelalarını değiştirmeye çalışıyorlardı. Sonradan İslamofaşist düşüncenin simgesi sayılacak Necip Fazıl’a sokaklarda selam yollayan kitle Cumhuriyet Halk Partisi yönetimince yönlendirilmiş, desteklenmiş, nihayet, korunmuştu. Sertel, “benim gazetemi talebe değil, polis dağıttı” sözleriyle bunu anacaktı.

------------------------

“Ey Türk faşisti!

Birinci vazifen, Türk matbaalarını yıkmak, makineleri ısırmak, demirleri dişleyip duvarlara asmaktır. Mevcudiyetinin yegane temeli gazeteleri çamurlara serip, üzerinde ağzın köpürünceye kadar tepinmektir. Bu temel, partinin hazinesidir.”  

Aziz Nesin

----------------

Olayın ateşi öncelikle basında harlanmıştı ama asıl fitili yakan, 3 Aralık tarihinde Hüseyin Cahit Yalçın’ın “Kalkın ey ehl-i vatan!” başlıklı provokatif yazısıydı. İlginçtir, Hüseyin Cahit, bu provokasyonuna zamanında Namık Kemal’in istibdada karşı çağrısına attığı başlığı seçmişti. 1908 Anayasa Devrimi’nin bu parlak kalemi, İttihat ve Terakki’nin bir dönem ideoloğu olan, Kurtuluş Savaşı’nı, inkılapları, İkinci Dünya Savaşı’nı liderlik kadroları içinde yaşamış böyle bir kalemin, Türk aydınının bu ilk manifestosunu şimdi bir grup aydını kara güruha linç ettirmek üzere kullanacak duruma düşmesi siyasal dersler barındırır. Dahası, Tan gazetesinin yöneticilerinden Halil Lütfi’nin çarpıcı saptamasıyla, 31 Mart 1909’da benzer bir güruh tarafından gazetesi dağıtılmış, matbaası parçalanmış aynı Hüseyin Cahit, 4 Aralık 1945’te “Bunları susturmak için, cevap vermek hükümete düşmez. Söz eli kalem tutan gazetecilerin ve hür vatandaşlarındır” sözleriyle başka bir gazeteyi böyle bir irtica güruhuna hedef göstermişti.

Peki neydi bu karanlık tezgâhın arka planı? Neden CHP yeni bir 31 Mart tertibi içine girmişti? Neden Türkiye’de çok övünülen demokrasi sayfası böyle bir kara lekeyle açılmıştı.

-----------------------------

(...)

düşünen insana düşman,

vatan ki bu insanların evidir,

sevgilim, onlar vatana düşman...

Nazım Hikmet, linççilere 5 Aralık 1945 günü Bursa Cezaevi’nden bu şiirle yanıt veriyordu.

---------------------

Birinci neden, İnönü cumhurbaşkanlığındaki yönetimin, doğmakta olan Soğuk Savaş düzenine ABD yanında dahil olma hevesiydi. Yeni ABD Başkanı Truman’ın SSCB’ye karşı kamplaşma politikası, İkinci Dünya Savaşı sonrası dünyada yalnızlaşma tehlikesiyle karşı karşıya kalan hükümet için fırsat yaratmıştı. Türkiye’nin komünizm tehdidi altında gösterilmesiyle Batı kampından hem –uzun süredir arzulanan– siyasal destek hem de –Truman doktrini çerçevesinde– mali yardım alınabilecekti. Bu yüzden, Tan Baskını, aynı yılın Mayıs ayından itibaren yükseltilen “Stalin’in toprak talepleri” propagandasıyla başlayıp DTCF tasfiyelerine, oradan Sabahattin Ali’nin öldürülmesine uzanan antikomünist seferberlik zincirinin kitlesel halkasıdır.

Sağdan İbaret Siyasal Yaşam Arzusu

Ancak bu ikinci 31 Mart’ta daha az değinilen bir başka güdü vardır ki konunun bu yönü hem daha az işlendiği hem de bugüne ışık tuttuğu için anlatılmaya değerdir. Söz konusu güdü, Türkiye’de çok partili yaşam içinde egemenlerin çeşitli nedenlerle bastırılmış arzusu olarak kalmış ve ancak cumhuriyetin tamamen çökertildiği AKP döneminde doruk noktasına varmıştır: sağ partilerden ibaret bir siyasal yaşam, ya da Taner Timur’un anımsattığı deyimle, Filipin Demokrasisi.

Gerçekten de, İnönü icazetiyle açılan bu “demokrasi” kapısı, sol harekette on yıllar sonra Türkiye siyasetine açıktan müdahil olabileceği umudunu doğurmuştu. Bu umutta gerçeklik payı vardı. Artık çok partiye geçişi yönetecek olan CHP hükümetinin toplumsal meşruiyeti zayıflamış, başka parti girişimleri bir yana, CHP içinden Bayar-Menderes ekibi Demokrat Parti’yi kuracak kopuş hareketine başlamıştı. Bayar-Menderes ekibi tek parti yönetiminden bunalan emekçi kitleler nezdinde de hızla destek bulmaya başlamışlardı. Kendileri toprak sahipleri ve ticaret sermayesinin doğrudan temsilcileri gibi davransa da, Bayar-Menderes ekibi, 1930’larda Serbest Fırka’da olduğu gibi emekçilerin büyüyen ilgisine ve taleplerine yanıt verme ihtiyacı duyuyorlardı. Bu yüzden, en azından başlangıçta, sol fikirleri de bu yeni oluşuma dahil etme imkânlarını yokluyorlardı.

Bayar-Menderes ekibiyle Serteller Grubu’nun arasındaki bağlantıyı Tevfik Rüştü Aras’ın kurduğu söylenebilir. Demokrat Parti’nin ilk programı Sertel çevresiyle Celal Bayar, hatta Adnan Menderes’in dahil olduğu toplantılarda tartışılıyordu. Zekeriya Sertel, Bayar ve Menderes’le “aynı kazanda kaynayamayacağını” söylüyorsa da, bu siyasi yükseliş Görüşler dergisinin kuruluşuyla boyut kazandı. Aras ile Bayar dergiye yazıyla, hatta finansal olarak katkı verme vaatlerinde bulunmuşlardı. Sonunda, demokratik hak ve özgürlükleri, ileri devletçiliği savunacak ve Türk-Sovyet dostluğunu dış politikanın temeli yapacak bir parti üzerinde ilkesel anlaşma gündemdeydi. Yeni kurulmakta olan partinin programına, sol politika nüfuz ediyor, Menderes, hareketlerini “CHP’den iki parmak soldayız” diye tarif ediyordu. Zekeriya Sertel biraz fazla iyimserlikle Demokrat Parti’yi neredeyse kendilerinin kurduğunu hatıratında söyleyecekti.

--------------------------------

Görüşler dergisine yazı vaat edenlerin listesi:

Celal Bayar, Tevfik Rüştü Aras, Fuat Köprülü, Adnan Menderes, Sabiha Sertel, Zekeriya Sertel, Pertev Boratav, Behice Boran, Kemal Bilbaşar, Aziz Nesin, Mediha Berkes, Niyazi Berkes, Hulusi Şerif, Adnan Cemgil, E. A. Müstecepoğlu,, Muvaffak Şeref, Dr. Sabire Dosdoğru, Dr. Hulusi Dosdoğru, Sabahattin Ali, Nail V.

Kaynak: Yıldız Sertel, Susmayan Adam: Babam Gazeteci Zekeriya Sertel (İstanbul: Can Yayınları, 2018), 244.

--------------------------

Bu gelişmeler, CHP iktidarının dikkatini ilk aşamadan itibaren çekti ve CHP’ye yandaş basından yapılan milliyetçi-faşizan propagandayla Bayar-Menderes ekibinin yıldırılması yoluna gidildi. Öyle ki, Metin Toker’e göre "Moskovacılık suçlaması demokrasi tarihimizde ilk defa CHP militanları ve fanatikleri tarafından DP'ye karşı icat edildi. Bunların nazarında DP, Moskova'nın emrindeydi.” Kuşkusuz, Bayar-Menderes ekibi de sol aydınlarla henüz “istikşâfi” aşamada olan ilişkilerinde daha ileri gitmeye, daha kararlı durmaya gönüllü sayılmazlardı, hem sınıfsal çıkarları gereği hem iktidarın yoğun baskısı nedeniyle.

Tan Baskını süreci, Bayar-Menderes ekibinin hızla bu ittifaktan dönme tarihidir. CHP’den gelen ilk sinyaller sonrasında Sabiha Sertel’in Görüşler’e Bayar ve Menderes’in vaat ettikleri yazı desteğini almak için ısrarlı çabaları sonuç vermiyordu. Nitekim, kısa süre sonra Celal Bayar’ın Görüşler dergisiyle ilgisi olmadığına ilişkin demeçleri geldi ve CHP basınından alkışlarla karşılandı. 4 Aralık linçi sonrasında ise, Bayar-Menderes ekibini Sertel grubundan ayırma operasyonu başarılmış oluyordu — muhtemelen Bayar ve Menderes’i de rahatlatacak biçimde. (Sol aşılı sağ bir parti fikrinin uluslararası planda artık geçerliliği kalmamış Roosevelt-Stalin uzlaşmasına yaslandığını ve bu yüzden ölü doğduğunu da belirterek geçelim.)

Acılı Kuşak değil Müdahaleci Sol

Tan Baskını’nın arka planı sol hareketin bu dönemki tarihine ilişkin bakışımızı revize etmeyi gerektiriyor. 40’lı yıllar sol aydını Mehmet Kemal’in kurduğu imgeyle “Acılı Kuşak” sayılmazdı . Tersine, bir avuç olmasına rağmen egemen siyaset karşısında kendi hattını koymayı bildi, sistem için hep bir ürküntü kaynağı oldu. O dönem Şefik Hüsnü’nün, Mehmet Ali Aybar’ın, Aziz Nesin’in mücadeleleri yanında, yine Serteller’in, Tan Baskını’yla korkup kabuklarına çekilmediklerini, bu kez Mareşal Fevzi Çakmak’la birlikte yeni bir siyasal hareket (öncelikle bir İnsan Hakları Derneği) kurmaya giriştiklerini görüyoruz. Başbakan Recep Peker, bu tasarıma karşı “onlardan erken davranmalıyız” öğüdüyle Nihat Erim’i benzer bir insan hakları örgütlenmesi kurmakla görevlendiriyordu.

Bayar-Menderes ekibinden sonra Mareşal de kısa sürede Türkiye çok partili yaşamın yalnızca komünizme değil, bütün sol hareketler aleyhine kurulduğunu fark edecek, Serteller’in bu girişiminden de çekilecekti ki, bunun da Tan Baskını’nın gösterdiği bir başka önemli nokta olduğu söylenebilir:

CHP’nin “kurucu parti” ve “ortanın solu” iddialarının gölgesinde kalan bir özelliği Türkiye’de çok partili yaşamda sağı CHP’nin inşa etmiş, sağı CHP’nin –deyim yerindeyse– eğitmiş olmasıdır. Gerek Bayar-Menderes gerek Mareşal, İttihatçı dönemden gelen sabık politikacı pragmatizmiyle sola kapıları bütünüyle kapatmamışsa da, onlara Filipin demokrasisinin yeni kurallarını öğretmek çok partili yaşam CHP’sine düşmüştür. Parti Tan Baskını’yla çok partili yaşamın sol bir etkiyle başlamasını hemen önlemekle kalmamış, yeterince sağda kurulmayan Demokrat Parti’ye sol düşmanlığıyla, kitlesel linçiyle demokratik dönemin sağ politika hattını da göstermiş bulunuyordu. CHP 1947 kurultayıyla birlikte daha da muhafazakârlaşacak, Demokrat Parti ise CHP’den öğrendiği bu zemini bir sağ dikta kurmak üzere tepe tepe kullanacaktı.

Tan Baskını ve “Ortanın Solu”

Tan Baskını’nın öyküsündeki artçı sarsıntılar burada bitmiyor. Türkiye’nin en ileri demokrasi düzenini kurarken sol hareketin serpilmesine de imkân tanıyan 27 Mayıs müdahalesi ve 1961 anayasası Türkiye’yi iki sağ partili siyaset yaşamı heveslerinde uzun bir kesintiydi. İlginç sayılmalı, 1960 sonrası bağımsız politik hattını kuran sol hareket etkinliğini o denli artırdı ki, Tan Baskını’nda adı geçen Ali İhsan Göğüş gibi CHP’liler bu kez “ortanın solu” politikasının kurucuları olarak siyaset sahnesine çıktılar. Aziz Nesin ve Sabiha Sertel yazılarında bu ironiden neredeyse acı bir tebessümle söz etmektedirler; öte yandan bu, “ortanın solu” programını CHP’nin sola kayması olarak yorumlayan hâkim yaklaşıma da şerh düşülmesi gerektiğine dair bir işarettir.

Bundan sonra solun silindiği, sol görüşlere olsa olsa sağ sultası altında izin veren bir siyaset Türkiye egemenlerinin rüyalarını süslemeyi sürdürmüştür. 1982’de, ANAP gibi “dört eğilimi birleştirme” girişimlerine rağmen bağımsız sol hattı engelleyecek düzenlemeler ortaya konamamıştır; ta ki 2002’den beri Türkiye siyaset sahnesini dümdüz eden AKP diktatörlüğüne dek. AKP rejimi, en son 2017’de –CHP’nin cumhuriyetçi tabandaki tepkileri zincirleyen tutumu altında– parlamenter düzeni ortadan kaldırarak Filipin demokrasisinden beter bir çölleşmeyi sağlamıştır.

Sabiha Sertel’in Görüşler dergisindeki yazısı “Zincirli Hürriyet” başlığını taşıyordu. Sağ iktidara karşı yine sağın muhalefet tekeli ilan etmeye çalıştığı, zincirlenmiş Türkiye siyaseti, bugün de tarihsel mirasına lâyık bir bağımsız sol siyaseti çağırıyor.

BARIŞ ZEREN / SOL