Milli Eğitim Bakanı Tekin’in öğretmenlerin aldıkları ücret için “kamudan fonlandırılıyorlar” ifadesini kullanması tepki çekerken, özelleştirme sırası devlet okullarında mı sorusu akla geliyor.
Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin dün AKP Erzurum İl Başkanlığı’nın Yakutiye Kent Meydanı'nda düzenlediği bayramlaşma törenindeki konuşmasında öğretmenleri hedef aldı, "Dünyanın hiçbir tarafında bu kadar büyük bir öğretmen kitlesi, kamu tarafından fonlandırılmıyor” dedi.
Bakanlığa bağlı devlet okullarındaki kamu emekçilerinin aldıkları ücret için Tekin’in “kamudan fonlandırılma” ifadelerini kullanması tepkilere yol açtı.
Eğitim-Sen, Tekin’in sözlerine “Dünyanın hiçbir yerinde eğitim emekçileri bizzat Milli Eğitim Bakanı tarafından bu kadar itibarsızlaştırılmıyor” diyerek tepki gösterdi, kamu kaynaklarından fonlanan dinci, gerici cemaat ve vakıflar, özel okul patronlarını hatırlattı.
soL’a konuşan farklı kentlerden öğretmenler de Tekin’in “fon” tabirini kullanmasının özelleştirmeye dönük adımlarının bir itirafı olduğunu vurgularken, öğretmenlere emeklerinin karşılığı verilen düşük ücretlerinse “devlete bir yük” gibi gösterilmesine tepki gösterdi. Konuştuğumuz öğretmenler, Tekin'in öğretmen başına 13-14 öğrenci düştüğü sözleriniyse kendi sınıf mevcudiyetlerinden verdikleri örneklerle yalanladı.
Bakan Tekin’in sözlerine ilişkin haberi sosyal medya hesabından alıntılayan Eğitim-Sen şu ifadelerle tepki gösterdi:
“Dünyanın hiçbir yerinde eğitim emekçileri bizzat Milli Eğitim Bakanı tarafından bu kadar itibarsızlaştırılmıyor. Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin’e hatırlatmak isteriz. Öğretmenler kamu tarafından fonlanmıyorlar. Yaptıkları işin, verdikleri emeğin karşılığını alıyorlar. Üstelik yoksulluk sınırının çok çok altında bir ücret karşılığı çalışıyorlar.
Bakan kamu kaynaklarıyla fonlananları görmek istiyorsa proje adı altında dinci gerici cemaat ve vakıflara, teşvik adı altında özel okul patronlarına, geçiş garantili köprülere, havalimanlarına, otoyollara aktarılan kamu kaynaklarına, 5’li çetenin silinen vergi borçlarına, sarayın harcamalarına ayrılan milyarlara baksın."
Tekin öğretmenin maaşına gözünü dikti
Tekin dün Erzurum’da yaptığı konuşmada şu anki öğretmen sayısının 1 milyon 100 bin olduğunu belirterek “Sokakta gördüğünüz 80 kişiden 1 tanesi, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından maaşı ödenen öğretmen statüsünde” dedi.
Bakan Tekin sözlerine “Öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 30'lu 40'lı rakamlardan şu an 13-14'lere düşmüş durumda. Dünyanın hiçbir tarafında bu kadar büyük bir öğretmen kitlesi, kamu tarafından fonlandırılmıyor” diye devam etti.
Tekin’in bu açıklaması aslında başında olduğu bakanlığın eğitimde gericileşmenin yanısıra özelleştirme politikalarına da hız vermesinin bir yansıması olarak yorumlanıyor.
68 bin öğretmen açığı olduğunu söylemişti, seçimden sonra çark etti
Eylül ayında kamuda 68 bin öğretmen açığı olduğunu söyleyen Tekin, seçimlerin ardından Mehmet Şimşek’in kemer sıkma politikalarının bir sonucu olarak bu sözlerinden çark etmiş ve bu yıl yalnızca emekli olanların yerine 20 bin öğretmen ataması yapılacağını duyurmuştu. Ancak 20 bin atama sayısının emeklilik, ölüm vb. nedenlerle devlet okullarından ayrılan öğretmen sayısını bile karşılamadığı ortaya çıkmıştı.
Geçen haftalarda ortaya çıkan Öğretmenlik Meslek Kanunu ve Milli Eğitim Akademisi Kanunu taslağında da kamu emekçilerinin sayısının azaltılmasına başlanacağına dair emareler ortaya çıkmıştı.
Öğretmenlikten ihraç kanun taslağına girdi
Sözkonusu taslakta kamuya öğretmen atamalarında yeni bir engel olarak MEB’e bağlı kurulacak 2 yıllık Akademi’nin de eğitiminden geçme şartı getirilmişti.
Aynı taslakta dikkat çeken bir diğer düzenlemeyse “görevini yerine getirmede yetersizliği tespit edilen” kadrolu öğretmenlerin Milli Eğitim Akademisi tarafından eğitime alınması, bu eğitimde başarılı olmazlarsa öğretmenlik mesleğinden ihraç edilmelerini öngören maddeydi. Kamuda çalışan öğretmenlerin iş güvencesini de ortadan kaldıracak bir taslakla karşı karşıya olduğumuzu haberleştirmiştik.
Öğretmenler tepkili: Utanmazlığın boyut atlaması
Bakan Tekin’in dün Erzurum’da yaptığı açıklamayı öğretmenler nasıl değerlendiriyor? Gerçekten sınıf mevcudiyetleri Tekin’in ifade ettiği gibi düşük mü?
Farklı kentlerde devlet okullarında görev yapan öğretmenler isimlerinin yayımlanmaması şartıyla sorularımıza yanıt verdi.
Adana’dan bir meslek lisesi öğretmeni Milli Eğitim Bakanı’nın göreve geldiğinden beri eğitimcilere düşman bir şekilde bakanlık görevini sürdürdüğünü söyledi, “Açıkçası öğretmene şiddet eylemlerini kullanarak ÖMK’da (Öğretmenlik Meslek Kanunu) öğretmen aleyhine değişiklikler yaptıktan sonra bu açıklamasına şaşırmadım” dedi.
Ona göre Tekin’in öğretmenlerle ilgili "fon" tabirini kullanması da “eğitimde uzun yıllardır planladıkları özelleştirme adımlarının itirafı niteliğinde”…
Aynı öğretmen çalıştığı okul meslek lisesi olduğu için sınıfların ortalama 15-20 kişiden oluştuğunu dile getirdi.
Antalya’dan bir ortaokul öğretmeni de Tekin’in “fonlama” ifadesini kullanmasının kendisine ne hissettirdiğini şu sözlerle anlattı:
“Emeğimin karşılığı olarak maaş almıyormuşum da bana yekten aylık ödeme yapan bir devlet varmış gibi hissettiriyor. Aynı zamanda devletin sırtına yükmüşüm hissiyatı oluşturuyor." Aynı öğretmen 10 yıldır 35 kişinin altında bir sınıfta derse girmediğini de belirtti.
İstanbul’dan bir ortaokul öğretmeni ise Tekin’in yaptığı bu açıklama için "Bir Milli Eğitim Bakanının yapabileceği bir açıklama değil" dedi.
Milli Eğitim Bakanının kendi personelini “fonlanlanıyorlar” olarak ifade etmesinin "kendisi açısından utanılacak bir durum" olduğunu kaydeden öğretmen “Öğretmenler mesleklerini konut sorunu, hayat pahalılığı içinde icra etmeye çalışırken Bakanın böyle bir açıklama yapması utanmazlığın boyut atlamasıdır” tepkisini gösterdi.
Öğretmenlerin atanabilmek için üniversiteden sonra KPSS’den yeterli puanı alabilmek için belki yıllar boyunca sınavlara hazırlanmak ve sonunda atandıktan sonra da yaşam mücadelesi vermek zorunda kaldığını dile getiren öğretmen “Yeni atanan bir öğretmen 35 bin lira civarı bir ücret alırken İstanbul'da kiralar 20 bin liraya yaklaşmıştır” dedi.
Aynı öğretmen 35-40 kişilik sınıflarda görev yaptıklarını dile getirdi ve Tekin’in sözlerini “Nereden baksanız tutarsızlık” diye yorumladı.
'Makam araçlarının gideri kaç öğretmen maaşı ediyor, sormak gerekir'
Ankara’dan bir okul öncesi öğretmeni ise Tekin’in bu açıklamasıyla piyasacılığını ve öğretmen düşmanlığını açıkça ilan etmiş olduğunu söyledi ve Tekin’e protokol yaptığı gerici vakıfları ve makam araçlarının giderlerini hatırlattı:
“‘Öğretmenler olmasa bakanlığın gideri daha az olur’ diyen bakanın geleneğini daha açıktan devam ettirerek, piyasacılığını ve öğretmen düşmanlığını açıkça ilan etmiş diye düşünüyorum.
Bakan Yusuf Tekin nasıl bir istatistikle sokakta gezen 80 kişiden 1 kişinin öğretmen olduğunu iddia etmiş bilemiyoruz ama ufak bir istatistikle MEB’in protokol yaptığı vakıfların 80 tanesinden en az 70’inin tarikatçı, piyasacı vakıflar olduğunu ispatlayabiliriz. Gittiği her ilde ayrı makam aracı olan bir bakana bu makam araçlarının giderinin kaç öğretmen maaşı ettiğini sormak gerekir.”
/././
Tavuğun anatomik kısıtları (Engin Solakoğlu)
Yeni Halk Cephesi’nin programı 1936’nın Halk Cephesi ölçeğinde dahi radikallik içermiyor. Yine de seçimlerden birinci çıkmaları Avrupa’da yükselen faşizmi geciktirmek gibi bir işlev görebilir.
“Ya böyle ayrı ayrı nereye kadar?”, “Bir araya gelsenize!”, “Sonuçta hepiniz aynı...” serzenişleri yaygındır ülkemizde. Biraz daha siyaseten deneyimli topluluklar ise söz girerken “şöyle Halk Cephesi gibi bir şey” deyiverirler.
Halk cephesi nedir? Nereden çıkmıştır? Sol tarihe meraklı olanlar bilirler ama özetleyelim.
Esas itibarıyla Fransa kaynaklı bir deneyimden söz ediyoruz. Yıl 1934. Avrupa’da Faşizm fırtınası esiyor. Güneydoğu komşusu Faşist İtalya, Doğu komşusu Nazi Almanyası olan Fransa’da faşist sokak çeteleri dehşet saçıyor, faşist bir darbe ihtimali güçleniyor. O dönemin üç büyük siyasi hareketi, Komünistler, Sosyalistler ve Sol Radikaller 1936 seçimlerine birlikte katılmaya karar veriyor, cepheyi oluşuyorlar. Anımsayalım Komünist ve Sosyalistler daha yeni boşanmışlar. Komünistler 3. Enternasyonalin devrimci çizgisini benimserken. Sosyalistler reformizmi seçmiş, düzene payanda olma yolunda. Radikaller aslında merkezden çok uzaklaşmadan bir sağa bir sola yalpalayan Cumhuriyetçiler.
Aslında cephe parti binalarında değil sokaklarda, fabrikalarda kuruluyor. Parti yönetimlerinin, haklı ya da haksız, tereddütlerini aşanlar sokaklarda kol kola veren parti militanları, işçiler. Halk Cephesi’ne orta sınıfları temsil eden Radikaller’in katılışının da ayrı bir hikayesi var. Parti yönetimi sağa “çekiyor” ama “Jön Türkler” diye anılan bir grup Halk Cephesi’ne katılmaktan yana.
Uzatmayalım, Cephe’nin ilânı da sokakta gerçekleşiyor. Fransız Devrimi’nin 1935 yılındaki kutlamaları 3 partinin ve diğer sol sendika ve kuruluşların katılımıyla yapılıyor ve 500 bin katılımcıyla birlikte faşizme karşı ant içiliyor. 1936 seçimleri için hazırlanan programın sloganı: “Ekmek, Barış, Özgürlük”. Bugün plazalarda önemli bir bölümünden bilmem ne kahvesi içerken de farkında olmadan yararlanılan, haftalık çalışma süresinin ücret kaybı olmaksızın azaltılması (48 saatten 40 saate), toplu sözleşme, yıllık ücret artışları, emeklilik veya yılda en az iki hafta ücretli izin hakkı gibi bir çok kazanımın temelinde işte o program var.
Halk Cephesi 1936 seçimlerini sol partilerin oylarında büyük bir sıçrama olduğu için değil birlik olunduğu için kazanıyor. Fransa’nın iki turlu, dar bölge seçim sistemi sayesinde. Sonuçta seçimlerden birinci parti olarak çıkan sosyalistlerin lideri Blum başkanlığında III. Cumhuriyet’in ilk sol iktidarı işbaşına geçmiş oluyor. Cephe Hükümeti’nin bir diğer özelliği ise, henüz oy hakkı bile bulunmayan kadınlara hükümette “devlet sekreterliği” diyebileceğimiz görevleri vermesi.
Cephe hükümetinin bir diğer özelliği ise salt seçim başarısıyla kurulmamış olması. Seçim sonuçlarının ardından işbaşındaki hükümet henüz görev başındayken ülkeyi bir grev dalgası sarıyor. İşçiler fabrikaları işgal edip, direniş komiteleri kuruyorlar. Üretim araçlarının özel mülkiyetini sorguluyorlar. İki milyona yakın emekçinin katıldığı grevler o denli etkili oluyor ki, iktidarın Halk Cephesi’ne devredilmesine dair anlaşmanın bir maddesi de grevlerin sona erdirilmesi oluyor.
Halk Cephesi iktidarının sonu başlangıcı kadar parlak olmuyor. Sömürgeciliğin Cephe hükümetinin ayakta kalması uğruna sürdürülmesi, İspanya İç Savaşı’ndaki tarafsızlık, İtalya’nın Habeşistan’ı işgaline göz yumulması ve sermayenin belinin kırılmaması 1938 yılının Mayıs ayında Cephe’nin tarihe gömülmesini hızlandırıyor.
Şimdi bayram değil (aslında kutlamayı yüreği kaldıranlar için Kurban Bayramı ya neyse), seyran değilken, memlekette dert bini aşmışken, gözlüksüz gözlüklü CHP lideriyle Akepe Genel Başkanının sermaye senfoni orkestrasının müziği eşliğinde dansı devam ederken nereden çıktı bu Halk Cephesi?
Birkaç haftadır konuştuğumuz Avrupa’nın sağa kaydığı tabloda, bölgenin önemli ülkelerinden birindeki gelişmelerden elbette. Avrupa Parlamentosu seçimlerinde Fransa’daki aşırı sağcı parti RN oyların neredeyse üçte birini alınca Cumhurbaşkanı Macron parlamentoyu feshedip erken seçim kararı aldı. İki turlu seçimlerin ilk turu 30 Haziran’da yapılacak.
Birkaç haftadır çeşitli vesilelerle Fransa’yı yazarken yelpazenin solunda yer alma iddiası taşıyan partilerin durumuna da değinmiştim. Özetlersem geçen haftaya kadar sollarını yitirdikleri gibi, oylarını da yitirmiş görünüyorlardı.
O arada beklenmedik bir gelişme oldu. Mélenchon liderliğindeki Boyun Eğmeyenler (FI), Sosyalist Parti, Çevreciler ve tarihsel Fransız Komünist Partisi Halk Cephesi deneyimini yinelemeye karar verdiler. Kimsenin beklemediği bir şekilde iki saatlik bir toplantıyla Yeni Halk Cephesi’nin (NFP) ana çerçevesini belirleyerek seçimlere birlikte girmeye karar verdiklerini duyurdular. Seçimin baskın niteliği dolayısıyla adayların Seçim Kurulu’na bildirilmesi için bir hafta gibi bir süreleri bulunuyordu. Açıkçası ben dahil, Fransa içi siyasetini yıllardır izleyen hiç kimse böyle bir uzlaşmanın ortaya çıkmasını beklemiyordu. Hatta bundan 3 hafta önce yazdığım yazıda “sol”un dağınıklığına ve çıkışsızlığına değinmiştim.
Bu kısımda daha derine dalmadan Fransız “solu”nun seçimlere ittifak halinde girmenin neden önem taşdığını anlatalım. Yukarıda, Halk Cephesi deneyimini anlatırken sözünü etmiştim. Fransa’da parlamento seçimleri iki turlu dar bölge sistemiyle yapılıyor. Bir seçim bölgesinde, herhangi bir aday kullanılan oyların yüzde 50+1’ini elde edemezse en çok oyu alan iki aday ikinci tura kalıyor. Ayrıca üçüncü bir aday o seçim bölgesinde kayıtlı seçmen sayısının yüzde 12,5’ine tekabül eden oranda oy alırsa ikinci tura kalıyor. Bir başka deyişle 2. Tur, 2 veya 3 adayla gerçekleşiyor ve en çok oyu alan seçiliyor. Dolayısıyla 2. Turda, ikinci tura geçemeyen adaylara oy vermiş seçmenlerin tercihi belirleyici olabiliyor.
Bu şablonu Fransa’daki mevcut duruma oturtmaya çalışalım şimdi. Öncelikle, Le Pen’in partisi RN’nin parlamentoda birinci parti olmasını engellemenin birinci şartı katılımın artması. AP seçimlerinde katılım yüzde 55 olmuştu. Demek ki, katılımın yüzde 70’lere doğru tırmanması gerekli. Yeni Halk Cephesi, düzenden haklı olarak umudunu kesmiş, seçim denen mekanizmanın sorunları çözmeyeceğine inanmış bir kısım seçmenin sandık başına dönmesini sağlayabilir. Bu durumda RN’nin oyunun yüzde 30’un altına ineceği tahmine müsaittir.
Seçimler yapılana kadar geçecek sürede YHC (Yeniden Halk Cephesi) kapsamlı bir kayıkçı kavgasına tutuşmazsa -ki bileşenleri bu konuda çok iyiler ve kavganın ilk işaretleri gelmeye başladı bile- yüzde 30 civarında oy alması mümkün. Bunu da bir kenara yazalım.
Seçimlerin üçüncü siyasi oluşumu Macron’un -söylemesi ayıp ve gülünç ama- Rönesans hareketi. AP seçimlerinde tam bir bozgun yaşayan ve can çekişen De Gaule’cü geleneğin takipçisi LR (Cumhuriyetçiler)’nin kalan merkez sağ seçmenleri büyük olasılıkla ilk turda Rönesans’ı tercih edeceklerdir. LR’nin görece güçlü olduğu Güneybatı Fransa gibi aşırı sağın galebe çaldığı yerlerde ise RN bu oyları toplayacaktır.
Demek ki, üç büyük oluşum yarışacak ve birçok yerde 3. sırada kalan ve ikinci tura geçiş için yeterli orana ulaşamayan adayın seçmenlerinin ikinci turda verecekleri oylar sonucu tayin edecek. Şu ana kadar yayınlanan kamuoyu yoklamalarına göre üçüncü partinin Macron’un “Rönesans”ı olacağı kesin gibi. Bunun anlamı birçok bölgede seçimin sonucunu merkez ve merkez sağ seçmenin aşırı sağcı RN ile “solcu” YHC arasında yapacağı tercihin belirleyeceği.
Katılımın yükseldiği senaryoda oluşacak parlamento dağılımında herhangi bir partinin salt çoğunluğa ulaşmasını beklemiyorum. Fransa’nın yarı başkanlık diye adlandırılan bir sistemle yönetildiğini, geniş yetkilere sahip cumhurbaşkanının göreve daha kısıtlı bir hareket alanı bulunan Başbakan adayını seçeceğini de anımsatalım. Anketler şimdilik Macron’un partisinin Meclis çoğunluğunun oluşmasında kilit role sahip olacağını gösteriyor. Yani Bankacı çocuk, aşırı sağın 2027 yılında yapılacak Cumhurbaşkanlığı seçimlerine kadar hükümete gelip yıpranması gerekçesiyle RN’ye hükümet kurma görevi ve destek verebilir. Ya da tam tersi bir düşünceyle Yeni Halk Cephesi’nden birine Başbakanlık gömleğini giydirebilir.
YHC’nin programı 1936’nın Halk Cephesi ölçeğinde dahi radikallik içermiyor. Emekçi sınıfın mezar kazıcısı Sosyal demokratların yaklaşık yüzyıldır savundukları zülf-i yâre yani üretim araçlarının mülkiyetine dokunmadan düzenin ömrünü uzatma amaçlı bir program. Tek cümleyle özetlersek. “Zenginlerden daha çok vergi alacağız, sosyal harcamaları artıracağız”dan ibaret. Tanıdık geldi mi? Yine de seçimlerden birinci çıkmaları Avrupa’da yükselen faşizmi geciktirmek gibi bir işlev görebilir.
1936 model Halk Cephesi aynı gerekçeyle iktidara gelmiş ama sermayenin belini kırmakta ürkek davrandığı için sonuçta Faşizm Paris’e 1940’ta Nazi çizmeleriyle girmiş, SSCB’den tokadı yiyene kadar bütün Avrupa’yı çiğnemişti. Bu kez Avrupa’yı kurtaracak bir SSCB de yok.
Bu yüzden Yeni Halk Cephesi’nden büyük beklentiler içine girmeyi ne tarihsel ne de yapısal sebepler meşru kılıyor. Solunu yitirmiş, devrimcilikten uzaklaşmış hareketlerin emekçi halklar için yapabilecekleri bir şeyin bulunmadığı artık tartışılamaz nitelikte bir olgu. Birleşmek, toplaşmak, bunun için hedefleri sulandırmak nihai yenilginin taşlarını döşüyor. Bunun yerine netleşmek, çizgileri keskinleştirmek, ezilen, sömürülen, sermayeye yem edilen halkın karşısına mevcut düzene gerçek bir alternatifle çıkmak gerekiyor.
Aksi takdirde, eski ve yeni Halk Cepheleri geriye birkaç hoş hatıra bırakan ama faşizmi ve onun öz babası Kapitalizmi ortadan kaldırmaya yetmeyen girişimler olarak tarihteki yerlerini alıyorlar.
Tavuğun anatomisi böyle... Tövbe tutmuyor!
/././
Türk Dışişleri usulü millicilik: Tersine mehter yürüyüşü; Çin'e bir ileri, Batı'ya iki geri (Nagihan Çakır)
Bu yazıda Hakan Fidan'ın Çin ziyaretini, hemen ardından düzenlenen AP seçimleriyle birlikte düşünerek satır aralarının, diplomatik söylemlerin, çelişkilerin peşinde bir sürek avına çıkacağız.
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Çinli mevkidaşı Wang Yi'nin davetiyle 3-5 Haziran tarihlerinde Çin'e ziyarette bulundu. Türkiye, Çin ya da Rusya gibi ülkelere ne zaman ziyarette bulunsa (ki buradaki ülkelerle ilişkilerin son yıllarda geliştiği doğru olsa da), bu ziyaretler haberlere, "Türkiye'nin dış politika ekseni kayıyor olabilir mi?" spekülasyonlarıyla konu oluyor.
ABD emperyalizminin son yıllarda ayyuka çıkan hegemonya kriziyle birlikte düşününce bu spekülasyonlar çok da mesnetsiz değil. Fakat, nasıl bir sürek avının başarılı olması için güç, dayanıklılık, nişancılık, arazi bilgisi, yön tayini gibi kabiliyetler gerekiyorsa, biz de Türkiye sermaye sınıfının yönelimlerini anlamak için onun temsilcisi AKP'nin dış politika hamlelerini bir sürek avı titizliğiyle incelemeliyiz.
Bu yazıda da, ziyaretin ardından yapılan haberlerin köpüğünü biraz alacak, hemen ardından 6-9 Haziran tarihlerinde, Avrupa Birliği üyesi 27 ülkede, 720 sandalyeli Avrupa Parlamentosu (AP) için düzenlenen seçimlerle birlikte düşünerek satır aralarının, diplomatik söylemlerin, çelişkilerin peşinde bir sürek avına çıkacağız. Bulacağımız çelişkilerden ise, karşımıza ilginç ama Türkiye sermaye sınıfının becerikli temsilcisi AKP açısından yabancısı olmadığımız bir tablo çıkacak.
1. İz: Tek olmayan 'Tek Çin politikası', Tayvan Boğazı'ndan geçen Türk askeri gemisi
Hakan Fidan'ın Çin ziyaretinde çeşitli ekonomik işbirlikleri, Türkiye'yi Kafkaslar, Hazar Denizi ve Orta Asya üzerinden Çin'e bağlayan ticaret yolu Orta Koridor, Kuşak Yol Projesi, BRICS, iki ülke arasındaki Türkiye aleyhine ticari dengesizlik başlıkları ile Urumçi ve Kaşgar ziyaretleri öne çıkmıştı.
Fidan, ziyareti sırasında ABD tarafından Çin'i kıstırma aracı olarak kullanılan ve iki ülke arasında gerilim sebebi olan Kaşgar ve Urumçi için, "Çin'in toprak bütünlüğüne, siyasal egemenliğine desteğimiz tamdır. Çin'e yönelik silahlı terör hareketlerine karşı desteğimiz tamdır. İçeride iç karışıklık çıkarmaya çalışan olayları da burada desteklemediğimizi ifade etmek istiyorum" ifadeleriyle beraber, "Bu iki şehir, Çin'in kültürel zenginliğine katkıda bulunan iki kadim Türk-İslam şehridir. Bu şehirler, Çin ile Türk-İslam dünyası arasında bir köprü rolü oynamaktadır," dedi.
Genellikle iç politikada “yerli ve millici” damarı diri tutmanın aracı olarak kullanılan, emperyalist kara propagandanın izlerini taşıdığı bu sayfalarda sık sık haberleştirilmiş olan bu meselede, Fidan'ın kültürel zenginliğe alışıldık köprü benzetmesiyle vurgu yapan açıklamaları, ilişkileri geliştirmeye niyetli olduğu bir ülke için itidalli görünüyor. Fidan'ın buna ek olarak, bir Çin kanalına verdiği demeçte, Tek Çin "politikasına" saygı duyduğunu belirtmesini de paralel şekilde okuyabiliriz.
Çelişkiler...
Fakat, bu demeçlere eşlik eden bazı gelişmeler ve söylem manevraları, işleri biraz tuhaflaştırıyor. Yine bu sayfalarda titizlikle ele alındığı gibi1, Fidan'ın ziyareti esnasında Türk Deniz Kuvvetleri'ne ait bir fırkateyn, Tayvan Boğazı'ndan geçiyor. Üstelik, Çin gemileri de boğazın Tayvan'a yakın şeridine girip Türk gemisini takip ediyor. Referans verdiğimiz haberlerde de değinildiği üzere, bu gelişmeler Türk basınında pek yer bulmadı.
Bu gelişmeye bir söylem manevrasının ışığında bakalım. Fidan, Çin'in "Tek Çin politikasını" destekledikleri yönünde bir açıklama yapmıştı. Ancak linguistiği biraz zorlamak pahasına, Tek Çin Prensibi ve Tek Çin Politikası tabirlerinin kullanım alanlarına göz atmamızda fayda olabilir.
Aslında bu zorlama ABD tarafından geliyor. ABD, prensip kelimesini değil, politika ifadesini kullanıyor. Peki nedir bu Tek Çin "prensibi"? İki önemli noktanın altını çizelim: Çin'in resmi ismi Çin Halk Cumhuriyeti, Tayvan ise uluslararası alanda resmi olarak Çin Cumhuriyeti ismiyle geçiyor. Diğer nokta da şu: Tayvan tarihsel olarak Çin'in bir parçasıyken, II. Dünya Savaşı'nın bitiminde iktidarı Çin Komünist Partisi aldı ve karşı devrimci kuvvetler Tayvan Adası'na çekildi. O günden bu yana iki taraf da Çin'i temsil ettiğini beyan ediyor. İşte Tek Çin Prensibi de yalnızca bir tane Çin olduğunu savunuyor, yani Çin ve Tayvan bir bütün ve Çin Halk Cumhuriyeti hükümeti de tek meşru hükümet.
Tek Çin "politikası" ifadesi ise, ABD için Tayvan'la güçlü ilişkiler kurarken aynı zamanda Çin'le de resmi diplomatik ilişkileri sürdürmenin bir yolu olmaya hizmet eden bir manevra alanı yaratıyor. ABD bu ifadeyle tek bir Çin olduğunu kabul ediyor ancak meşru temsilcisi hakkında net bir tavır almıyor. Bunu, Fidan, ABD-Çin arasında diplomatik kriz sebebi olan bir meselede, bu linguistik boşluktan çıkarlarına uygun şekilde faydalanarak güvenli bir mesafede kalmayı seçiyor ancak direksiyonu da ABD tarafına kırıyor şeklinde yorumlayabiliriz.
2. İz: Orta Koridor, IMEC'ten dışlanma ve Çin menşeili araçlara gümrük vergisi
Ziyarette öne çıkan diğer bir mesele koridorlar oldu. Kuşaklar meselesini daha evvel ele almıştık.2 Rusya-Ukrayna Savaşı'nın ardından Çin için kullanışlı bir güzergâh olan ve Trans-Sibirya Demiryolu hattı üzerinden sevkiyat yapılan Kuzey Koridoru işlevsizleşmiş, Türkiye'nin de yer aldığı Orta Koridor öne çıkmıştı.
Gelgelelim, Çin bu koridor kapsamında Türkiye'ye belli başlı yatırımlar yapmış olsa da, yatırımların yarısından fazlası düşük katma değerli üretim, hammadde çıkarma ve Çin ürünlerinin pazarlamasından ibaret kaldı.
2013-2020'de Türkiye Çin'in tüm yatırımları arasında yüzde 1,31'lik bir paya sahipken Kuşak Yol projeleri özelinde bu oran yüzde 0,8'e düşüyor. Çin Küresel Yatırım Takip sistemine göre, 2023 yılı itibariyle Çin'in dünya çapındaki yatırımlarının toplamı 1,368 trilyon ABD dolarıyken Türkiye'deki Çin yatırımları 5,11 milyar ABD doları.
Vaziyet böyle olunca, Türkiye hükümeti gözlerini geçtiğimiz yılın sonlarına doğru düzenlenen G-20 Liderler Zirvesi'nde gündeme gelen ve kendisine yer verilmeyen Hindistan-Orta Doğu-Avrupa Ekonomik Koridoru (IMEC)'e çevirmişti. Ancak Rusya'dan S-400 aldığı için F-35'ten mahrum bırakılan ve Rusya-Ukrayna Savaşı'na rağmen Putin'le arayı samimi tutan Türkiye, İtalya ve Yunanistan'ın dahil edildiği bu projenin dışında bırakılmıştı.
İtalya Başbakanı Giorgia Meloni'nin, İtalya'nın 2019’da yaptığı bir anlaşmayla katıldığı Kuşak-Yol projesinden, geçtiğimiz yılın sonunda ABD Başkanı Joe Biden'la yaptığı görüşmenin ardından çekildiğini hatırlatalım ve burayı, daha sonra AP seçim sonuçlarıyla birlikte düşünmek üzere not edelim.
AB ve NATO'nun Çin'e karşı "ortak düşman" refleksinden faydalanmak isteyen ama öte yandan IMEC'ten de dışlanmış olan Türkiye, Kuşak Yol'da aradığını pek bulamadığı Çin'le olan ilişkilerini yine güvenli bir mesafeden geliştirmek istiyor, buna zorunda kalıyor yorumunu yapabiliriz.
Çelişkiler...
Mesafenin güveni, Çin'den ithal edilen elektrikli otomobiller için uygulanan yüzde 40 ilave gümrük vergisinin, temmuzdan itibaren tüm araç türleri için geçerli olacak şekilde genişletilmesinden ileri geliyor. Yeni düzenlemeyle birlikte, Çin menşeli araçlara uygulanan toplam vergi oranı yüzde 50'ye yükselmiş oluyor ve içten yanmalı motorlu araçlar dahil tüm otomobilleri kapsayacak. Vergilerin yatırımları teşvik etmek için uygulandığını söyleyenler olsa da, Çinli markaların rekabet gücünü etkileyecek olan ve geçtiğimiz ay ABD'nin de uyguladığı bu vergi artışı, Çinli markaların Türkiye pazarındaki payının düşmesine neden olabilir gibi duruyor. Bu anlamda, ABD'ye bir mesaj da barındırıyor.
3. İz: Üçüncü nükleer santral, ticarette Çin lehine açık
Ziyaretin bir diğer konusu iki ülke arasındaki ticari ilişkilerdi. 2022 yılında Çin'in toplam ithalatı içinde Türkiye yaklaşık 3,3 milyar dolar ile yüzde 0,12 pay alıyor. Türkiye, Çin'in en fazla ithalat yaptığı 61. ülke. Çin'in toplam ihracatı içinde ise Türkiye yaklaşık 41,4 milyar dolar ile yüzde 1,15 pay alıyor ve Çin'in en fazla ihracat yaptığı 28. ülke konumunda. 2022 yılında Türkiye, Çin ile dış ticaretinde yaklaşık 38,1 milyar dolar dış ticaret açığı verirken toplam dış ticaret hacmi 44,6 milyar dolara ulaşmış vaziyette.
Çin, Türkiye'ye yüksek teknolojik yatırım yapıp düşük teknolojili, ucuz mal satıyor. Türkiye ise, Çin'e düşük teknolojik mal ve hammadde ya da yarı işlenmiş mal satıyor. Bunun yarattığı dengesizliği iyileştirmek için ziyaret sırasında konuşulanlar arasında Çin'in Türkiye'de üretilen tarım ürünlerine uyguladığı kısıtlamaları kaldırıp daha fazla tarım ürünü satın alması, iki ülke arasında turizmin geliştirilmesi ve son olarak, Çin ile nükleer enerji ve nadir metallere ilişkin işbirliğinin artırılması bulunuyor. Kırıkkale'de yapılacak Türkiye'nin üçüncü nükleer enerji santraline ilişkin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar Çin'le görüşmelere hâlihazırda başlamıştı.
Çelişkiler...
Türkiye hâlâ bir NATO ülkesi olarak, Çin'le ilişkilerinde “güvenlik açığı” oluşturacak hususlardan kaçınıyor. Ticaret açığını iyileştirmeye dair Türkiye tarafından açılan başlıklar bu nedenle tarım, turizm, enerji sektörleriyle sınırlı kaldı. Çin'in 5G, telekomünikasyon, yenilenebilir enerji ve altyapı gibi kritik sektörlerde Türkiye'de yatırım yapma isteği, ki Çin bu altyapı yatırımlarını kullanarak siber güvenlik açıkları oluşturma politikasını sahiden de güdüyor, Türkiye açısından yine bir güvenli mesafeyi korumayı gerektiriyor.
Avrupa Parlamentosu Seçimleri
Öte yandan, Fidan'ın fazlaca köpürtülen (ve Anadolu Ajansı'nın geçmediği), "BRICS'e üye olmak isteriz," ifadesine de hayli konuşuldu. AB üyeliği zor görünen Türkiye için BRICS bir alternatif değil, zira BRICS, AB gibi bir gümrük birliğine ya da iç organizasyona işaret eden kurumlara sahip değil, üyelerinin çoğu G-20 ülkesi ve Batı'nın sıkıştırmalarından yorulmuş ekonomilerin bir araya gelmesinden oluşuyor. Üstelik, Türkiye 2022 yılı rakamlarına göre hâlâ en çok ihracatı yılda 104.3 milyar dolarla AB'ye yapıyor; Çin'e 3 milyar dolar, Rusya'ya ise 10.9 milyar dolar.
Hâl böyleyken, Fidan'ın Çin ziyaretini ve burada tespit ettiğimiz çelişkileri bir de AP seçimlerinin sonuçlarıyla birlikte okumamız gerekiyor.
AP seçimlerinden aşırı sağ ve sağ popülist partiler zaferle çıktı. Türkiye'nin AB üyeliği zor görünse de masada bu hedef hâlâ duruyor, zaten aday ülke statüsünde. Son durumda Avrupa Parlamentosu'nda Türkiye'nin AB üyeliğine destek veren partilerin oyları azaldı. Üstelik, Türkiye'nin birlikten Gümrük Birliği modernizasyonu, 2016 Mülteci Mutabakatı'nın güncellenmesi, TC yurttaşlarına vize serbestisi, yeni güvenlik ve savunma mimarisinde yer almak gibi beklentileri var. Çin ziyaretindeki çelişkilerde, güvenli mesafelenmelerde ve temkinlilikte, ABD belirlenimine iyice girmiş olan AB'ye ve ABD'ye o kadar da Çin yanlısı görünmeme kaygısını gözlemleyebiliriz.
AB kurumları arasındaki çekişme
Avrupa Birliği kurumları arasındaki çekişme, takip edenlerin malumu. Nitekim, Avrupa Komisyonu Başkanı, Alman Hristiyan Demokrat Birliği üyesi Ursula von der Leyen ile Avrupa Konseyi Başkanı Belçikalı Charles Michel arasında 2021'deki Türkiye ziyaretleri sırasında meydana gelen ve "sofagate" (koltuk skandalı) olarak geçen bir diplomatik protokol olayıyla bu ayyuka çıkmıştı.
Çekişme esasen şuradan kaynaklanıyor: AB'nin kurucu Lizbon Anlaşması'na göre Konsey, AB'nin dış ilişkiler, güvenlik politikası, kriz yönetimi gibi meseleleriyle; Komisyon ise ortaklık anlaşmaları, ticaret gibi daha yumuşak meselelerle ilgileniyor. Özellikle Rusya-Ukrayna Savaşı ve İsrail'in Gazze'de uyguladığı soykırımla birlikte Komisyon Başkanı von der Leyen'in Konsey'in alanlarına hayli müdahil olup öne çıktığını görüyoruz. Ki kendisinin ABD'deki Biden yönetimiyle arası çok iyi. Öyle ki, Jens Stoltenberg'den sonra NATO Genel Sekreteri olacağı konuşuluyordu.3
NATO'cu von der Leyen, AB'ci Michel
Konsey Başkanı Michel ise ABD açısından tedirgin edici bir figür. 2022 yılının sonunda, tam da ABD Dışişleri Bakanı Blinken, NATO ülkelerinin altyapı ve "stratejik endüstrileri"ni Çin'den koruması ve Batı'nın teknolojisini Çin tehdidinden korumak için "ihracat kontrolleri" uygulaması gerektiğini söylerken, o, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ile görüşmeye gitmiş, bu ziyaret Avrupa başkentlerinden epey ses getirmişti.
Öte yandan, von der Leyen'in İsrail'in Gazze'ye yönelik saldırısı başlar başlamaz, AB Dışişleri ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Josep Borrell'in ve Michel'in haberi olmaksızın İsrail ziyareti ve İsrail yanlısı tutumu da ikilinin anlaşamadığı konu başlıklarından. Keza Michel iki devletli çözümü savunuyor.
Von der Leyen'in çelik gibi sağlam NATO'culuğu seçim sonuçlarından sonra yeniden komisyon başkanı olabilmek için yapacağı ittifaklarda da kendini gösterecek. İtalya'da yüzde 29'la en yüksek oyu alan faşist İtalya’nın Kardeşleri (Fratelli d'Italia) partisinin lideri Giorgio Meloni'nin BRICS üyeliği planından nasıl vazgeçtiğini yukarıda anmıştık. Meloni ve partisi AB'de Rusya yanlısı olmayan ama AB'ci de olmayan, NATO politikalarını önceleyen bir parti.
Von der Leyen'in, Polonya'nın PiS ve İspanya'nın Vox partilerinin de içinde yer aldığı Avrupa Muhafazakârlar ve Reformcular (ECR) fraksiyonu ile ittifak arayışlarının AB içerisindeki NATO'culuğu güçlendirmesini bekleyebiliriz. Almanya'daki Almanya İçin Alternatif (AfD), Sahra Wagenknecht İttifakı (BSW), Romanya'daki AUR partisi, Macaristan'daki Viktor Orbán'ın Fidesz partisi gibi AB şüphecisi ama Rusya'ya sıcak bakan partiler de, belirleyenleri Rusya taraftarlığı olmasa bile, dağınık da olsa bir kampı oluşturuyor gibi duruyor.
Bu tablo, Türkiye için Avrupa'nın ihracatta Çin ve Rusya'dan önce gelen bir pazar olduğu bilgisiyle düşünülünce, Türkiye'nin elini çeşitlendirmesi gerektiği ama dere yatağını değiştirecek hâlinin de olmadığı anlamına geliyor. Bu taraflaşmayı toptan reddedecek bir yurtsever işçi sınıfı iktidarını kurmadığı sürece, iç siyasette istenildiği kadar “yerli milli” hamaseti yazılmaya çalışılsın, Türkiye kredi almaya Avrupa-Atlantik emperyalizmine koşacak, en milli renklerle boyanmış işi ona mesaj vermeye çalışmak için olacak, onu kaybetmemek için söylem manevraları yapacak... Bu, okuru yoran karmaşık dengeleri, çelişkili görünen hamleleri anlamak için âdeta sürek avına çıkma zorunluluğu ise, yurtsever emekçi halkların tarih sahnesine çıkmasıyla sadeleştireceği günlerle son bulacak.
- 1.https://haber.sol.org.tr/haber/fidanin-cin-ziyaretinde-konusulmayan-kri… https://haber.sol.org.tr/haber/odatvnin-sorusunun-yaniti-cindeki-turk-g…
- 2.https://haber.sol.org.tr/haber/kusaklar-meselesi-emperyalizmin-yeni-som…
- 3.https://www.reuters.com/world/europe/eus-von-der-leyen-is-running-be-ne…
Her hafta daha çok sahaflarda bulabildiğimiz kitapları merkezine koyduğumuz Sahaflar Çarşısı buluşmalarında zaman zaman konuklarımızın olacağını duyurmuştuk. Geçtiğimiz haftalarda Kaya Tokmakçıoğlu ile gerçekleştirdiğimiz söyleşiden sonra Sahaflar Çarşısı'nın konuğu Orhan Gökdemir.
soL okurları Orhan Gökdemir'e yine soL'da yazdığı köşe yazılarından da aşina. Bu sefer Orhan Gökdemir'in önereceği kitaplara ve bunların gerekçelerine dair bir sohbetimiz olacak.
Orhan Gökdemir'in kısa bir süre önce yayınlanan Tarih Sözlüğü çalışması bu buluşmamızın da bahanesi aynı zamanda. Ankara Nâzım Hikmet Kültür Merkezi'nde yapılan imza günü ve söyleşisinden istifade ederek kendisini kısa bir süreliğine kaçırıp Sahaflar Çarşısı buluşmalarımıza konuk ettik.
Söz sırası gelmişken Tarih Sözlüğü kitabına değinmekte fayda var. Sözlüğün bir aydınlanma mücadelesi kılavuzu olduğunu söylemek mümkün. Orhan Gökdemir de kitaptan söz ederken "Voltaire, Aydınlanma’nın şafağında, bir “Felsefe Sözlüğü” hazırlamıştı, portatiftir. Şimdi ise bir “Tarih Sözlüğü”ne ihtiyacımız var. Yolu yeniden açmak için" diyor. Sadece anlamak, ayırt etmek ve buradan yola çıkarak taraf olmak ve harekete geçmek için değil, aynı zamanda fırsat buldukça sayfalarını karıştırıp kimi başlıklarda farklı düşünce haritalarına bakmak için de bir ilham kaynağı olmuş bu çalışma. O yüzden söyleşimize başlamadan önce Tarih Sözlüğü kitabını okurlarımıza önererek başlayalım.
Son anektodumuz ise Yusuf Şaylan ve Orhan Gökdemir arasındaki uzun yıllara dayanan yol arkadaşlığına dair.
Orhan Gökdemir ile Yusuf Şaylan'ın yolları 1987 ila 1992 yılları arasında yayımlanan Toplumsal Kurtuluş Dergisi'nde kesişiyor. O günden sonra da hep devam etmiş yol arkadaşlıkları. Dolayısıyla 40. yılına doğru ilerleyen bir muhabbet var aralarında. Dil'e kolay. Az değil.
Yusuf Şaylan ile birlikte davetimizi kırmayan Orhan Gökdemir'le buluşuyoruz. Sabahın henüz erken saatleri. Birer kahve söylüyoruz söyleşiye başlamadan önce. Orhan Gökdemir muzip bir edayla gülümsüyor, "Bence yanlış kişiyi davet ettiniz" diye. "Ama başlayalım" diyor gülümsemesine devam ederek.
Başlıyoruz.
'Hızlı öğrenmek zorunda kalan bir kuşağız'
Orhan Gökdemir'in romanlarla arası pek iyi değil. Bunun bir tercihten ziyade bir tür okuma alışkanlığı olduğunu söylüyor.
Bu süreci şu sözlerle anlatıyor:
"Hızlı öğrenmek zorunda kalan bir kuşağız. Bu da okuma alışkanlıklarımızı belirledi haliyle. Dolayısıyla bende de hep bağlantılı kitaplar okumak şeklinde oluştu bu alışkanlık. Mesela Korkut Boratav'ın iktisat üzerine bir yazısında bahsettiği romanı okumak önceliğim oldu. Ya da Yalçın Küçük'ün Bilim ve Edebiyat kitabındaki incelediği kitaplar örnek verebilirim. Bir de bende daha çok kuramsal yönü ağır basan kitapları okumak öncelik oldu. Bu, az önce söz ettiğim içinde bulunduğum kuşağın farkından dolayı. O yüzden bence yanlış kişiyi davet ettiniz dedim" diyor ve gülüyor.
Zor yıllar bir yandan da. 1980 Darbesi olmuş, kütüphaneler kapanmış, kitaplar sınırlı ve yasak. Böyle olunca da okumakla kurulan ilişkinin biçimi de değişiyor. Ben Korkut Boratav'ın iktisadi yazısında önerdiği romanı merak ediyorum. Kitabı hemen Yusuf Şaylan hatırlatıyor "Onlar Savaşırken romanı, Bekir Eliçin'in kitabıdır. Korkut Hoca'nın Türkiye'nin kuruluşu ve o dönemdeki iktisat politikalarına dair yazılarında değindiği bir kitap" diyor.
'Okumanın bir hedefi olmalı'
Yöntemsel bir ayrıma işaret ediyor Orhan Gökdemir.
"Marksistler açısından zaten edebiyat kendi içinde değerlendirilen ya da sadece edebiyat temelinde ele alınan bir konu değil. Zaman zaman sosyoloji zaman zaman tarih ya da iktisat dairesinde ele alınan ve bu açıdan da yorumlanan bir alan edebiyat. Çünkü bir okur yalnızca edebiyat okuyorsa eksiktir. Mesela bu açıdan yönteme dair Yalçın Küçük'ün Bilim ve Edebiyat kitabı önemlidir"
Yusuf Şaylan böylesi okumaların aynı zamanda okurda da okuma sürecini daha keyifli hale getirdiğini söylüyor.
"Okumanın bir hedefi olmalı. Mesela Rus edebiyatından okuduğunuz bir kitabın Rus düşünce tarihi içinde neye denk düştüğünü bilmek, hangi tartışmaların ışığında kaleme alındığını bilmek okuru da daha donanımlı kılar. Mesela daha önce sözü geçmişti Sahaflar Çarşısı buluşmalarında. Piyotr Tkaçev'in İlk Bolşevik kitabı. O kitabın kendi tarihi içinde nereye denk düştüğünü bilerek okumak çok keyif verici bir hal alıyor okurlar için. Yine aynı kitapta geçiyordu, kitaptaki karakterlerden biri 'Ben diğer yazarları okuyana kadar Rus halkını Dostoyevski gibi melankolik sanırdım' diyor. Eğer bir tarihi sadece bir kesitinden bakarak okumakla yetinirseniz anlamlı bir bütüne ulaşamazsınız" diyor Yusuf Şaylan.
Orhan Gökdemir sohbetin bu kısmını "Akıllı öğrenci sadece öğretmenin ne anlattığına bakmaz aynı zamanda kim olduğuna da bakar" diyerek tamamlıyor.
'Roman tek başına ele alınabilir mi? Ya da Tahiri tarikatı'
Romanlara dair sohbet ederken Orhan Gökdemir sözü bir yerden sonra "Üç Kemaller"e getiriyor.
Kemal Tahir, Orhan Kemal ve Yaşar Kemal...
Türk edebiyatının önemli isimleri her biri. Orhan Gökdemir özellikle Orhan Kemal'in romanlarındaki sınıf kahramanlarına dikkat çekiyor. Her bir romanında ya da öyküsünde yer alan karakterlerin eşitlik ve özgürlük mücadelesindeki kahramanlara denk düştüğünden söz ediyor.
Ancak Kemal Tahir için bir parantez açıyor. Çünkü Kemal Tahir'i sadece edebi olarak ele almanın yaşatacağı handikaplar olduğundan söz ediyor.
"Evet önemli bir yazar. Edebi açıdan güçlü imgeleri var. Ama bu yeterli midir?
Mesela Kemal Tahir'deki liberal tezler bugün biraz da uğraştığımız tezler. Cumhuriyet düşmanlığı ya da farklı bir deyişle süreklilik tezi. Yani aslında ortada bir cumhuriyetin falan olmadığı Osmanlı'nın başka biçimlerde devam ettiğine dair girdiler. Liberal okumaların çıkış noktası Kemal Tahir'dir demek yanlış olmaz. İdris Küçükömer, Mete Tuncay gibi isimler Kemal Tahir etrafında toplanıp fikirlerinden yararlanıyordu. Hatta o yüzden Kemal Tahir için 'Tahiri tarikatı' da denirdi sol camiada. Şimdi mesela Kemal Tahir'e bakınca da sadece edebiyatı edebiyat olarak ele almamanın gereğinden bahsedebiliriz. Kemal Tahir'in politik duruşunu bilemezsen edebiyatını da anlayamazsın. Mesela bugün Kemal Tahir'in devamcısı kimdir desen Ahmet Altan ve Ahmet Ümit sıralayabilirim.
İlginç bir ayrıntı. Yalçın Küçük'ün Kemal Tahir için 1980 yılında kaleme aldığı bir makale vardır. Sosyalist İktidar Dergisi'nin 10. sayısında. 'Ahir zaman peygamberi ebu cahil Kemal Tahir'. Belki o yazıyı yeniden hatırlayabiliriz."
Sözü Yusuf Şaylan alıyor Orhan Gökdemir'den devamla.
"Mesela Kemal Tahir'in Devlet Ana ya da Kurt Kanunu gibi romanlarının okunması gerekir yine her okuyucu açısından. Ama bu kitapların Orhan'ın dediği gibi tarihsel bir çerçeveye oturtulması gerekir" diyor.
.jpg)
'Edebiyat okurlarına, mevzunun bu tarafına bakmak için'
Orhan Gökdemir ile Yusuf Şaylan, Bilim ve Edebiyat kitabından yola çıkarak "İşin bu tarafına bakmak" diye tarif ettikleri alana yani edebiyatın ve düşüncenin kuramsal boyutuna dair önerilerine devam ediyor. Bunu yaparken edebi alandaki örneklere de değiniyorlar. Laf dönüp dolaşıp Yakup Kadri'ye geldiğinde Orhan Gökdemir Yakup Kadri için "Sadece edebi bir keyif için dahi okunmayı hak ediyor" diyor.
Ama en başa Christopher Caudwell'in Ölen Bir Kültür Üzerine İncelemeler kitabını yazıyor Gökdemir. Bu kitabı önemsiyor. Yanına da yine Christopher Caudwell'in Yanılmasa ve Gerçeklik kitabını ekliyor.
"Olağanüstü bir komünist. İngiliz işçi mahallelerinde zaman geçirerek, işçi sınıfı üzerine yazan, ama aynı zamanda havacılık konusunda yetenekli, teknik icatlar yapan, genç yaşında kuantum fiziği üzerine kitap yazmış, İngiliz şiirine dair derinlemesine bir bilgi sahibi olan biri.
Ölen Bir Kültür Üzerine İncelemeler kitabı bence Marksist estetik üzerine yazılmış en iyi kitaplardan biridir."
Sözü Yusuf Şaylan devam ettiriyor:
"Burada ölen kültür diye bahsettiği burjuva kültürüdür. Onu analiz ediyor. Müthiş bir kitaptır. Bunu da 20'li yaşlarının sonunda yazmış. Üstelik 30'lu yaşlarında ölmüş diye hatırlıyorum. Ölüm hikayesi de ilginçtir. İngiliz Komünist Partisi üyesi Christopher Caudwell. İspanya İç Savaşı patlak verince cumhuriyetçilere destek vermek için gidiyor. Normalde yazarlar ve aydınlar bu dönemin propagandasını yapabilsin diye sıcak çatışma alanlarına götürülmemiş.
Ama Christopher Caudwell çok genç ve o kadar da meşhur biri değil. Her dışardan gelen insan gibi cepheye gidiyor. Çok yürekli bir adam. Kuşatıldıkları zaman arkadaşları kurtulsun diye makinalı tüfeğin başından ayrılmıyor. Orada ölüyor."
Orhan Gökdemir sohbetin bu kısmına gülerek dahil oluyor. "Çok garip bir şey var mesela. Christopher Caudwell'i Türkçe'ye Metis Yayınları çevirdi. Hatta Metis'in ilk yayınladığı kitaptır. Ondan sonra yayınladıkları kitaplar da Christopher Caudwell'in anti tezidir. Christopher Caudwell'i yanlışlamak adına üretilmiş kitaplardır diyebiliriz." diyor.
'Ölen bir ideoloji üzerine inceleme'
Orhan Gökdemir'in 20'li yaşlarda yayınladığı ilk kitabının adı Ölen bir ideoloji üzerine inceleme. Bu kitabı Christopher Caudwell okumasından yola çıkarak kaleme aldığından söz ediyor.
Bu tür edebiyat tartışmalarına ek olarak Fethi Naci'nin Yüz Yılın 100 Türk Romanı incelemesini de ekliyor Yusuf Şaylan'la birlikte Gökdemir.
Ancak bunların yanı sonra Orhan Gökdemir'in dikkat çektiği iki isim daha var. Edebiyat okurları için ilginç bir pencere sayılabilir bu örnekler.
İki ressam. Michelangelo Merisi da Caravaggio ve Pieter Brueghel.
"Bence bu iki ressamın hayatı tüm üniversitelerde okutulmalı öğrencilere. Hatta Ülkü Tamer'in Brueghel'e dair bir şiiri vardır. Onu hatırlatmak isterim. Caravaggio dönemi ise malum sadece kiliselere resim yapılan yıllar. Caravaggio tam bir zaman şahsiyeti. Toplasan dört beş yıl resim yapmış bir adam. Ama resim tarihinin en önemli eserleridir bunlar bence. İlk kitabımın kapağında da Caravaggio'nun bir eseri yer alıyordu. Kuşkucu Thomas tablosu. Orada İsa açık olan ama kanamayan yarasını gösterir insanlara bir mucize olarak. Ancak köylülerden biri inanmaz ve şüpheyle parmağını sokar yarasından içeri. İşte o şüphe önemli bir detaydır. Tıpkı edebiyat da işte bu resimdeki detaylara ihtiyaç duyar. Bu tarihe ve detaylara sahip olunduğunda okumak daha keyifli bir hal alacaktır."
Edebiyatta derinleştikçe de okumanın daha keyifli bir hal aldığının altını çiziyor Yusuf Şaylan. "Daha önceki söyleşilerde de bahsetmiştik. Okumak böyle olunca daha keyifli daha lezzetli bir hal alıyor. O yüzden de romanların yazıldıkları dönemleri, yazarların dünya görüşünü bilmek okurun kaybolmasını da engelliyor" diyor.
Sohbetimizi burada tamamlıyoruz. Sonrasında laf biraz daha edebiyat dünyasında kimi yazarların ve yayınevlerinin faaliyetlerine geliyor. Kahvelerimize ardında gelen çaylar da bitince sohbetimizin nihayete erdiğini anlıyoruz. Orhan Gökdemir'i yolcu etme vakti. Ankara'dan İstanbul'a.
Önümüzdeki hafta Avrupa'dan yazılmış bir dönem kitabını inceleyeceğiz. Yusuf Şaylan kitabı belirleyip hafif göz kırpıyor. Bu kitabımızın netleştiği anlamına geliyor.
(soL)
