Vergide adalet - OĞUZ OYAN

Öncelikle, Çanakkale’de Adalet Kurultayı ile gündeme getirilen adalet arayışının artık güçler birliğinin egemen olduğu, yargının bütün kademelerinin bağımlı ve taraflı nitelik kazandığı, vergi mahkemelerinin de bunun istisnasını oluşturmadığı, yürütme üzerinde yasama denetiminin nominalleştiği, dolayısıyla kamu gelirleri ve harcamaları üzerinde Meclis adına denetim yapılamadığı bir dönemde gerçekleştirildiğinin farkında olmak gerekiyor. Dolayısıyla burada yapılması gereken ilk şey AKP rejimini ve onun koşullarına uyum sağlamayı reddetmektir.

İkincisi, bu rejim altında, AKP öncesi dönemin görece işleyen güçler ayrılığı koşullarına dönmenin artık mümkün olmadığı tespitinin yapılması şarttır; çünkü eğer bu tespit yapılamazsa, nafile mücadele biçimlerinde ısrar etmek gibi büyük yanlışlar içine düşülecek ve olması gereken mücadelede momentum kaybedilecektir.

Üçüncüsü, mademki sonuçlarla uğraşarak zaman yitirmekten kaçınmak gerekiyor, o zaman sorunların kökenine inmek, AKP ve rejimini teşhir ederek yeni bir Cumhuriyet mücadelesi vermek gerekiyor. Kuşkusuz bu bizi adalet arayışından ve diğer alanlardaki siyasi/toplumsal/ekonomik taleplerden uzaklaştırmayacaktır; ama ona yeni bir içerik kazandıracaktır. Yeni bir toplum projesinin geniş halk kitlelerinin talebi haline getirilmesini sağlayacaktır. Toplumcu ve kamucu olması kaçınılmaz olan bu yeni toplum projesi, kuşkusuz adalet sisteminin de sil baştan yeniden düzenlenmesini içerecektir. Buradaki konumuz olan vergide adalet veya daha geniş anlamıyla kamu gelirleri yükünün dağıtımında adalet kavramının da yepyeni bir içerikle yeniden tanzimini de kapsayacaktır.

                                                                            ***

Devletin gelir ve harcama politikaları, sosyal sınıflar arasında üretim sürecinde belirlenmiş olan temel bölüşüm ilişkilerini, ikincil bir aşamada yeniden dağıtıma tâbi tutar. Vergi yükünün paylaştırılma biçimi ile kamu hizmetlerinin topluma dağıtılış biçimi arasındaki ilişkiye göre, devlet birincil gelir dağılımını aynen koruyabileceği gibi, bu dağılımı düzeltici veya kötüleştirici etkiler de yapabilir. Burada nihai etkinin kamu harcamaları düzeyinde ortaya çıkacağı açıktır. Çünkü adil yük dağıtan bir vergi sisteminin gelir dağılımını koruyucu veya düzeltici olası etkileri, pekâlâ çok eşitsiz bir kamu hizmeti dağıtım sistemiyle –veya hizmet üretmeyen türden borç faizi ödeneklerinin kabarmasıyla-  olumsuza çevrilebilir. Kuşkusuz en kötü seçenek, hem gelir hem de harcama sistemlerinin eşitsiz külfet/nimet dağıtıyor olması durumudur.

Devlet sınıflarüstü tarafsız bir hakem olmadığı sürece -ki değildir- devletin iktisat ve maliye politikalarının ekonomiye müdahalesi de egemen sınıflar lehine yanlı etkiler taşıyacaktır. Kuşkusuz toplumdaki geniş emekçi kesimlerin örgütlenme ve etkili baskı grupları oluşturma düzeyine yani toplumsal güçler dengesine ve yürürlükteki birikim rejiminin gereklerine göre, bu müdahale dönemsel olarak farklı biçimler de alabilecektir.

Kamu gelirleri politikasının ana öğesi vergilerdir. Vergi ve benzeri zorunlu yükümlülükler, kamu harcamalarının finansmanına kamu zoruyla katkıda bulunmanın araçlarıdır. Ancak kamu gelirlerinin kalıcı olamayan bir öğesi olan kamu borçlanması yoluyla da gelirin yeniden dağıtım mekanizmaları etkilenebilmektedir. Burada transfer harcamaları (faiz transferleri) aracılığıyla ikincil gelir dağılımı üzerinde oluşturulan etkiler esas itibariyle bozucu niteliktedir. Kısa vadeli borçlanmalar söz konusu olduğunda aynı kuşağın sosyal katmanları arasında, uzun vadeli borçlanmalar bakımından ise kuşaklar arasında gelir transferleri ortaya çıkabilmektedir. Gelir dağılımını bozucu etkileri bakımından 1980’ler ortalarından itibaren oluşan Türkiye kamu maliyesi yapısı, yarattığı fon ve borç ekonomisiyle dünya çapında özgün bir ifrat örneği oluşturmuştur.

                                                                             ***

“Vergide adalet” denilince ilk anlaşılması gereken, vergi yükünün adil bölüşümüdür. Yani Anayasa’nın bir türlü uygulanmayan 73. maddesi gereğince, “Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, malî gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür. Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır”. Vergiler yanında tüm diğer kamu gelirlerinin, sosyal güvenlik primlerinin, fon kesintilerinin ve sürekli/süreksiz diğer kamu gelirlerinin de hem dengeli yük dağıtımının sağlanması, hem de -eğer belirli giderlere tahsis amaçlı toplanmışlarsa- amaçları doğrultusunda harcanmalarının sağlanması şarttır. Kamu dengesi açık veriyorsa, bu açığın borçlanmayla finansmanının da ne birikmiş sosyal fonları (örneğin İşsizlik Sigortası Fonu’nu) aşındırmasına, ne de sermayeye okkalı faiz aktarmalarına yol açmaması gözetilmelidir.
İkincisi, vergi yükünün adil bölüşümünün nesnel zemini, vergi yapısının buna uygun nitelikte oluşmuş olmasına bağlıdır. Başka deyişle, onyıllar içinde oluşmuş vergi yapısında, mali gücü kavramaya daha elverişli olan dolaysız vergilerin ağırlıklı olması, daha uygun bir başlangıç zeminini oluşturacaktır. Aksi durumda, yani vergi yükünü tanım gereği gayri adil olarak dağıtan dolaylı vergilerin ağırlıklı olduğu bir yapıda, ilkönce bu yapısal bozukluğun giderilmesine el atmak gerekecektir ki kolay iş değildir; en azından uzun vadeli çabaları gerektirecektir.

Üçüncüsü, dolaysız vergilerin vergi yapısında hâkim olması veya hâkim duruma getirilmesi de işleri çözmek için yeterli değildir; zira dolaysız vergilerin kendiliğinden adil sayılması için bir neden yoktur. Örneğin tek oranlı bir gelir vergisi (GV) böyle bir olanağı hiç vermeyecektir. Artan oranlılığı göstermelik olan, yüksek gelirleri çeşitli istisnalardan yararlandıran bir GV için de aynı şey söylenebilir. Artan oranlılığı daha çok düşük gelir gruplarında geçerli kılıp, üst gelir gruplarını düz oranlı vergileyen bir GV de aynı sonuca varacaktır. Esasen şirketler kesimini vergilendiren bir dolaysız vergi olarak Kurumlar Vergisi’nin (KV) varlığı da, kendi başına bir adalet göstergesi hiç sayılmaz. Demek ki, esas olan ciddi bir artan oranlılık taşıyan bir GV’nin sistem içinde ağırlıklı olabilmesidir. Sistem içinde ağırlıklı olabilmesi (aynı zamanda artan oranlılığın anlamlı olabilmesi) için de bu tür bir GV’nin üniter yapıda uygulanması gerekir. Bunun anlamı, mükellefin herbir gelir türünü ayrı ayrı vergilemek yerine, tüm gelirlerinin toplanmasını sağlayıp bunun üzerine bir artan oranlı tarife uygulanmasını sağlamaktır.

Bu tür önermeler kuşkusuz kuramsal düzlemde yapılmaktadır. Sınıflı bir toplumda (kapitalist sistemde) bu önermeler egemen sınıfın siyaseti/yasamayı belirleme gücüne bağlı olarak aşındırılacaktır. Gene de, kapitalist toplumlar içinde GV ağırlıklı olan ve olmayan ülkelerin birbirlerinden tarihsel olarak farklı seyirler izledikleri de bir olgudur. Türkiye, Özal dönemine kadar dolaysız vergilerin yüzde 55’ler düzeyinde ağırlık taşıdığı bir ülkeyken, bu dönemden itibaren KDV’nin ve fon ekonomisinin sisteme girmesi ve ÖTV’nin önem kazanması, dolaysız vergi oranlarının düşürülmesi, vergi yerine borçlanmanın bir kamu finansman yöntemi olarak benimsenmesi gibi nedenlerle dolaylıların ağırlık kazanmaya başladığı bir ülkeye dönüşmüştür. 1990’lı yıllar bu ikame sürecinin pekiştiği bir dönemdir. AKP dönemi ise dolaylılarda ikinci önemli sıçramanın yaşandığı dönemdir.

AKP döneminin hemen öncesinde, 1998 yılında, GV’ne ağırlık kazandırmaya çalışan son hamle “Temizel Yasası” ile yapılmıştı. GV’de üniter yapıya geçiş düzenlenirken ödün olarak oranları aşağıya çeken bu naif hamle, ödünlerin peşin ama üniter yapının gecikmeli olarak yürürlüğe girmesi nedeniyle, sermayenin büyük iştahla desteklediği bir tasarı olmuştu. Nitekim oran indirimleri cebe atıldıktan sonra sermaye çevreleri Temizel’in Maliye Bakanlığı görevini sürdürmemesi için gereğini yapacaklar, AKP dönemine kadar ertelenen yürürlük maddesi ise, AKP ile birlikte tarihe karıştırılacaktır. AKP, temsil ettiği sermaye sınıflarını karşısına alacak hiçbir vergi düzenlemesinin arkasında olmayacaktır. Bugün tahakkuk eden vergileri bile tahsil edemeyen maliye krizinin arkasındaki neden de, sistemi sermaye lehine disipline etmekten bile aciz olan bu laçkalıktır.

                                                                             ***

Diğer bir durum saptaması da şudur: GV’nin ağırlığından öte, ödeyicilerinin kimler olduğu önem taşır.  Gelişmiş ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de ücretli kategoriler, GV ödeyen sınıfsal katmanlar arasında açık ara öndedir. Ama ciddi bir farkla: Türkiye’de milli gelirin dörtte birinden fazlasına ulaşamayan ücret gelirlerinin ödediği GV, bu verginin toplam hasılatının yüzde 55'inden fazlasıdır. Yani ücretliler, gelirlerine oranla iki katını aşan bir vergi baskısı altındadır. Meselenin özü hem ücret gelirlerinin düzeyi hem vergileme yönünden sınıfsaldır. Ana nedenler yanında böyle bir durumun ortaya çıkmasını kolaylaştıran ikincil nedenlerden biri de Türkiye’de GV tarifesinin düşük gelirleri yüksek oranda vergilendirmesidir. Kuşkusuz bu dahi açık sınıfsal tercihlerin ve politikaların sonucudur: Tarifenin ilk dilimleri yeterince geniş olmadığı için ve üstelik yıllık dilim artış oranları enflasyon oranlarının altında tutularak reel olarak da daraltıldığı için, orta ve üst düzey ücretliler yılın ilk çeyreğinden itibaren bir üst dilime ve orana geçmeye başlarlar. Böylece ellerine geçen ücret gitgide erir.

Bunu vergileme yönünden kısmen düzeltebilecek bir adım, GV tarifesi dilim aralıklarının genişletilmesi ve dilim sayısının arttırılmasıdır. Buna bağlı olarak tarifenin alt basamaklarında yumuşak, üst basamaklarında ise dik artan oranlılık sağlanmasıdır. Bir diğer çözüm, ücretlilere de gider indirimi yapabilecekleri beyannameli mükellef statüsünün tanınmasıdır. Ama asıl düzeltme gelirler politikası üzerinden olmak gerekir. Başlangıç noktasını da kamu işçilerinin ve memurların gerçek sendikalara dayalı bir toplu sözleşmeli düzende ekonomik ve sosyal haklarını hatırı sayılır ölçülerde ilerletmeleri oluşturacaktır.

Oğuz Oyan / SOL

Racon padişahınsa dağlar bizimdir - ORHAN GÖKDEMİR

Racon, dilimize kabadayılıktan bakiye bir kelime. Engin Bilginer’in “Babalar Senfonisi” adlı kitabına göre kelimenin kökeni İtalyanca. İtalyancası Raggione. Sebep, haklılık gibi anlamları var kelimenin. İstanbul’da dillerin ve kültürlerin yan yana yaşadığı zamanlarda kabadayılığın kültürüne ve dolayısıyla dilimize girip yerleşmiş. Kabadayıların aralarında çıkan kavgalar büyür ve içinden çıkılamaz hale gelirse birkaç kabadayı bir araya gelir, aralarında bir karar varırlarmış. Buna racon kesme adı verilmiş. Racona uymak şartmış haliyle. Eğer uyulmazsa bu İstanbul’un bütün kabadayılarını karşına almak anlamına gelirmiş ki, zamanın değerlerine göre böyle birinin hayatta kalma şansı neredeyse yokmuş.

Hukukun bittiği yerde baş gösteren bir tür kabadayı hukukundan söz ediyoruz yani. Mafya için de söylenmiyor mu, “Mafya devletin boşluğunda doğar” diye. Son yıllarda sistemin hukuksuzluğu o kadar ayyuka çıktı ki, yüzyıl öncesinin kabadayı hukuku geri döndü. Hukuk silinip gitti, yerine racon kesme geldi. Devlet idarecileri yok, gazeteci yok, polis yok. Racon kesen kabadayılar hüküm sürüyor ülkede.
                                                                              ***

Bursa’ da bir düğün töreni. Aracından inen takım elbiseli bir şahıs silahını çıkarıp kalabalığın ortasında ateşliyor. Hızını alamayıp ikinci şarjörü takmaya çalışırken çevredekiler tarafından uyarılıyor. Kendisine müdahale edilen takım elbiseli kişi “Ben polisim, teşkilatı buraya yığarım” diye tehdit ediyor çevredekileri. Sanki polis değil çete üyesi, teşkilat dediği de hukuku değil üyelerini gözeten büyük bir çete.
Polisi bu.
Hafta sonunda AKP Genelcumhurbaşkanı’nının “racon kesilmesi gerekiyorsa ben keserim” diye ayar verdiği “gazeteci” Cem Küçük de o sırada tehditlerini sürdürüyordu. Malum, Işık tarikatının gazetesinde sürdürüyor yazarlığını. O gazetedeki yazısında OdaTV internet haber sitesi sahibi ve Sözcü yazarı Soner Yalçın'ın FETÖ'den farksız olduğunu söyledi önce. Ardından olağan tehdit faslına geçti. Dediği şu: "2017-2018 sezonu hem Ekrem gibi yurt dışına kaçmış azılı Fetullahçı teröristler için hem de Soner Yalçın çetesi için final sezonu olacak. Şu ana kadar önceden yazdığım her şeyin çıktığı gibi bunun da çıkacağını göreceksiniz."
Yazarı bu.
Polisi ve yazarı bu olunca iktidarın “milis gücü” olduğu iddia edilenlerin hanesine iktidar muhaliflerini “oluk oluk kan akıtmakla” tehdit düşüyor. Bu sözün sahibi iktidara yakın mafya babası ülkücü Sedat Peker. Oğuz Bulut ise onun yakın adamı, hapishane ve oda arkadaşı. Sivas eski Ülkü Ocakları Başkanı aynı zamanda. Geçtiğimiz günlerde, o Oğuz Bulut, 15 yaşında olduğu belirtilen bir erkek çocukla basıldı. Baskın görüntüleri sosyal medyada yayınlandı. Görüntülerde bir erkek çocuğuyla basılan Oğuz Bulut’un çocuğun ailesi tarafından tartaklandığı görülüyor. Skandalın ardından Oğuz Bulut’un tüm sosyal medya hesapları kapatıldı, bütün fotoğrafları silindi. Sedat Peker apar topar açıklama yaptı adı geçenle bütün ilişkilerini bitirdiğine değin.
Ülkücüsü, milis kuvveti de bu.
                                                                              ***

Yani hukuksuzluk, adaletsizlik o kadar dal budak saldı, devlet o kadar kontrolden çıktı ki herkes kabadayı, herkes devlet, herkes racon kesiyor. Cem Küçük’ün işaret ettiği gözaltına alınıyor, polisin yanından geçen şiddet görüyor. Devlete kapılanmış mafya bozuntusu emniyet müdüründen daha yetkili. Onun yancısı, çoluk çocuğa dadanmış, ne yapsa cezalandırılmayacağını biliyor.
Haliyle bu hale daha fazla dayanamadı her şeyin ve her kurumun genel başkanı. Kendisi ve sözcülerinin sözlerinin dışındaki açıklamaların dikkate alınmaması gerektiğini söyledi ve "Kimsenin racon kesmesine ihtiyacım yoktur. Racon kesilecekse, bu raconu bizzat kendim keserim" diyerek raconu kesti.

Küçük kabadayılar için bundan böyle racona uymak şart. Zaten Ömer Turan gibi “akıllı” olanlar hemen yelkeni indirdi, “binlerce yazı yazdım hiç racon kesmedim” dedi. Nasıl keseceksin, büyük kabadayı kesti raconu. Kesmeye kalksan kesecek bir yerini. Cem Küçük gibi ayarsızlar ise yerinde duramıyor, alttan alta sopa göstermeyi sürdürüyor. Çünkü durursa eski cemaat ilişkilerinin açığa çıkmasından korkuyor.

Türkiye artık durmanın imkânsız olduğu bir ülke. Duran düşeceğini biliyor çünkü. Ama gelin görün ki hareket alanı da giderek daralıyor. Öyleyse ilerleyelim beyler, daha arkada kesilecek yeni raconlar var!

Orhan Gökdemir / SOL
*Boyun Eğme dergisinin 89. Sayısında yayınlanmıştır

Medya, adalet ve demokrasi… - L. DOĞAN TILIÇ

Bugün Adalet Kurultayı’nda medyada adalet ve demokrasiyi konuşuyoruz. Adaleti haktan ayrı düşünmek, sadece hukukla ve yasalarla sınırlı saymak doğru değil. Ancak herkes hakkı olanı aldığında adalet sağlanmış oluyor. Haber almak halkın hakkı, alabildiğini söylemekse mümkün değil.
Adaletin genel olarak sağlanmadığı, toplumsal adaletin olmadığı yerlerde, tek tek alanlarda adalet olmuyor.

Toplumsal adalet dediğimiz şeyin, ekonomik temelden başlayarak pek çok boyutu var. Ekonomik eşitsizliklerin, yok edilemiyorsa bile asgariye indirildiği; fırsat eşitliğinin mutlaka sağlandığı; her vatandaşın eğitimden sağlığa ve barınmaya kadar en temel haklarında insana yakışır bir standardı yakaladığı koşullarda toplumsal adaletten söz edebiliriz.
Medyanın, adalete ve demokrasiye katkı sunan bir kurum olabilmesi bu koşullardan bağımsız değil. Yine de, bu üç kavram arasındaki ilişki söz konusu olduğunda toplumsal adaletin politik boyutuna özel bir vurgu gerekir. Bu üç kavram arasında pozitif ve birbirini tam anlamıyla besleyen bir ilişki için toplumda azami bir temel özgürlükler sistemi olması gerekiyor.
Bu temel özgürlükler; ifade ve toplantı özgürlüğünü, vicdan ve düşünce özgürlüğünü, keyfi tutuklanma ve alıkonmadan yasalarca korunma hakkını kapsamalı.
Medya, adalet ve demokrasi ilişkisini bunların olmadığı ve bunlardan hızla uzaklaşılan bir Türkiye’de tartışıyoruz.

Geçerliliği medya pratikleri tarafından doğrulanmayan liberal-çoğulcu kuramlar, medya ve demokrasi ilişkisini şöyle kuruyorlar: Demokrasi ancak doğru bilgilendirilmiş ve eleştirel olabilen vatandaşların doğru tercihleriyle var olabilir, sürdürülebilir. Günümüz dünyasında vatandaşları doğru bilgilendirecek olan medyadır!
Medya bunun tam tersini yapmaya başladığı zaman; yani insanları doğru bilgilendirmek bir yana, yalan bombardımanına tabi tuttuğu zaman, ne adalete ne de demokrasiye katkısı olur.Amerika’nın kurucu babalarından ve bağımsızlık bildirgesinin yazarlarından Thomas Jefferson, daha 1800’lerde; “Hiçbir şey okumayan biri, hiçbir şey okumayıp sadece gazete okuyan birinden daha eğitimlidir” demişti. Günümüz medyasını görse kim bilir daha neler derdi!
1980’lerden bu yana, enformasyon üretimi ve kitap, sinema, müzik gibi kültürel üretimin diğer alanları bir avuç dev holdingin kontrolünde. O dev holdingler ahtapotun kolları gibi dünyayı sardılar ve bir yandan enerjiden madenciliğe, finanstan ticarete, otomotivden silah ve savaş sanayine kadar ekonominin her alanında at oynatırken aynı zamanda medyaya da sahipler. Enformasyonu üretip dağıtan da onlar.

Dünyanın medya alanında düşünüp yazanlarının ne zamandır sordukları soru şu: Eğer bilgiyi üretenler ve dağıtanlar ekonominin her alanında at oynatan kâr amaçlı dev holdinglerse onların sağladığı bilgiye nasıl güveniriz?
Medya sahipliğinin Türkiye’ye özgü olmayan bu küresel niteliği son birkaç yılda Türkiye’nin dönüşümü ile birlikte ve rejim değişikliğine paralel olarak, “bize özgü” bir nitelik de kazandı!
Türkiye’de, medya artık yalnızca holding çıkarlarının peşindeki bir yapı tarafından değil, bu niteliğine bir siyasal parti ve ideolojisi ile bütünleşmeyi de eklemiş bir sahiplik tarafından kontrol ediliyor.
Örnek çok; ama “bize özgü” durumu açıklamak açısından şu en iyisi: Yakın zamanda Star, Akşam ve Güneş gazeteleri ile 24 ve 360 televizyonlarını bünyesinde bulunduran grup satıldı. Eski sahibi, medyaya giriş nedenini Tayyip Erdoğan’ı ve başlattığı hareketi savunmak olarak açıklamış ve “Anam, babam, çocuklarım ona feda” demişti. Bunları feda eden medyasını feda etmez mi? Şimdi bu grubu alan da, Erdoğan’dan önce cezaevine girerek onu rahat ettirecek koşulları hazırlayan kişi!
Demokrasi ve adalet ancak hakikat üzerine inşa edilebilir, böyle bir sahiplik yapısı ise hakikat değil propaganda peşindedir.

Balzac romanlarından birinde, “Gazeteler insanlara düşüncelerinin gölgelerini satan dükkânlardır” demişti. Keşke! Artık bizde medya bir tek insanın düşüncesini satan dükkâna dönüştü!

L. DOĞAN TILIÇ / BİRGÜN

Hangi Türkiye hangi Avrupa ile krizde? - EROL MANİSALI

Gündemde tartışılan Ankara-Brüksel krizi ne anlam taşıyor?
Önce bu taraftan, “hangi Türkiye” sorusuna yanıt bulmamız gerekir: 
İslamcı ve Arapçı otoriter bir düzen kurmak isteyen Türkiye mi? 

Yoksa laik, çağdaş, demokratik Avrupa değerleri ile, “ulusal çıkarlarını bağdaştıran” bir Türkiye mi?
 
Bugün Ankara’da “birincisi” hâkim. Ve iktidar, “ikinciyi” uygulamak yerine “birinciyi” tercih ediyor. Avrupa ve onun değerleri ile kavgayı seçmiş. Çünkü bu kavga onun, çağdaş demokratik değerler yerine İslami örgütlenmeyi egemen kılarak iktidarda tutunmasına ortam yaratıyor.
Brüksel ile kavga durumu, Türkiye’nin değil ama iktidarın işine geliyor. İçerde ve dışarıda kutuplaşma, otoriter rejimin sürmesini kolaylaştırıyor. Taktik kavgalar, stratejik hedefin yolunu açıyor. 
 
AB açısından da Ankara’dakine benzer bir durum söz konusu: Türkiye ile “kriz ortamı”, Avrupa kamuoyunda ve kurumlarında Türkiye’yi daha da “ötekileştiriyor”.
Ortadoğu’daki enerji paylaşımı ve denetimi kavgasında küresel güçlerin işine geliyor: BOP’un Kürdistan hesabından Türkiye’nin Lozan’dan Sevr’e taşınmasına kadar, “yararları daha fazla olan bir ortam” yaratıyor. 
 
Soğuk savaş döneminde, “iki süper gücün de kutuplaşmaktan yararlandığı gibi”.
1970’lerin başında ABD “Washington Uzlaşısı’nı” piyasaya sürmüştü. Kapitalizmin küreselleşmesi ile ABD kapitalist düzenin doğal lideri olacaktı. Ancak önerilen şeyler Çin’in işine yaradı. Çin ABD’yi geçme noktasına geldi. Ve ABD iç yapısı, Trump gibi radikal bir başkanı üretti.
 
Türkiye’deki farklı mı?
Bizde de benzer bir etkileşim oldu: iç yapıda “Batıcılar kendilerini Batılı olarak yutturdukları için, İslami otoriter yapılanmanın yolunu açtılar”.
Hangi ortamı hazırladılar: Yalçın Akdoğan’ın en güçlü olduğu 2005-2006 yıllarında, “200 yıldır ilk defa, Batı talepleri ile bizim taleplerimiz örtüştü” açıklamaları gibi. 
 
Ancak bizdeki “asimetrik” çalıştı, Batı’ya Ortadoğu’yu yeniden parçalama yolunu açarken bizi de hedef tahtası haline getirdi: Türkiye’yi Lozan’dan Sevr’e taşıma girişimlerini hızlandırdı.
İçerde İslamcı kesimin bir bölümünü Atatürk, Cumhuriyet ve Lozan düşmanı yaptılar ve devşirdiler.
Bugün Türkiye’de FETÖ ve PKK, bu konuda tam bir işbirliği içine girmişlerdir. Artık Yalçın Akdoğan’lar da eskisi gibi “örtüşmelerden” söz edemiyorlar, düşürüldükleri tuzağı 15 Temmuz’da anladılar. 
 
1990 sonrasında Türkiye’de kafaca “Batı’lılar”, “Batıcı’lar” ve “İslamcılar” daha net bir biçimde görüldüler. Sözde demokrat Batıcı’lar farkında bile olmadan “İslamcıların” yolunu açtılar. Aynen ikinci Cumhuriyetçi yeni liberaller gibi. Bir kısım FETÖ’cüler de “Batılı” rolüne soyundular. Toplum mühendisliği kuramı, kurşun askerlerini tıkır tıkır üretti. 
 
Ankara-Brüksel ilişkilerinde bütün bu gelişmeleri bire bir yaşadım: Özal, Çiller ve AKP dönemlerinde tüm ağır eleştirilerimi ve ikazlarımı yaptım. Bu bağlamda gerçek Batılı kafaya sahip olmayan “Batıcı’lar” İslamcıların da yolunu açtılar ve bugünkü “kriz” noktasına getirdiler.
Yalnız AKP’nin değil CHP ve yeni MHP’nin de bu konuları bir daha düşünmeleri gerekiyor: mesele artık, Lozan’a ve Cumhuriyet’e sahip çıkıp Sevr’e yeniden karşı koyma noktasına gelmiştir.
 
FETÖ-PKK ortaklığına “Batıcı’lar” büyük katkı sağlamışlardır. Bir kısmı, alet olduklarının farkında bile değildiler…

Erol Manisalı / CUMHURİYET

2019 seçimleri adil ve eşit mi geçecek? - ÇİĞDEM TOKER

Önce “kitabın ortasından” iki soru:

2019 seçimlerinin adil ve eşit yapılacağına inanıyor musunuz? 
Yüksek Seçim Kurulu’na (YSK) güveniyor musunuz? 
İki soruya cevabınız “hayır” ise otoriter tek adam rejiminin oylandığı referandum günü, ne olduğunu da hatırlıyorsunuz demektir.
YSK, 16 Nisan’da hepimizin hayatlarına, çocuklarımızın geleceğine doğrudan etki eden bir karar aldı. Seçimlerin adil, eşit güvenli gerçekleştirilmesinin yegâne sorumlusu olan bu anayasal kurum “mühürsüz pusulaların geçerli olduğunu” duyurdu. “Duyuru” diye özellikle altını çiziyorum.
Karar alındı denilmesine rağmen, ortada karar falan yoktu çünkü. Karar arkadan geldi.
Oylarına sahip çıkmak için her türlü önlemi aldığını düşünen kişi ve kurumların hiç beklemediği bir durumdu bu.
Sandıkların kapanmasına iki üç saat kala, mühürsüz oyların geçerli sayılması kimin aklına gelebilirdi ki?
İşte bu kanuna aykırılık soğukkanlılıkla işlendi.
YSK mühürsüz oyları geçerli sayarak, otoriter tek adamlığı getiren halkoylamasını şaibeli kılmış olmadı sadece. Kurumsal olarak da kendisini imha etti.
Bugün YSK, güvenilir bir kurum olmanın çok uzağında. Temel nedeni, 16 Nisan’da “hayır” oylarının önde çıkacağının görüldüğü saatlerde, sonucu tersine çevirecek bu kararı alması için müdahale edildiğinin düşünülmesidir.
Kimsenin çıkarıp belgesini koyamadığı, ancak “hayır” diyen 24 milyona yakın yurttaşa hâkim bir kanaatten söz ediyoruz.
YSK’ye dair bu kanaatte, o karara “evet” demiş mevcut Kurul kompozisyonunun birinci derecede önem taşıdığı kuşkusuzdur. Başka bir anlatımla, mevcut komposizyon görev başında olduğu sürece yapılacak hiçbir seçimin, adil, eşit ve güvenilir geçmeyeceği yönündeki inancın yaygın bir karşılığı bulunmaktadır.
Bu kadar hatırlatmayı yaptım. Çünkü sanki parlamenter bir rejim altında yaşıyormuşuz, OHAL yokmuş, güçler ayrılığı düzgün çalışıyor gibi 2019 seçimlerinin alt ihtimaller üzerinden ferahfeza makamında tartışılmasını tuhaf buluyordum. 
 
Bu tuhaflık hissinde yalnız olmadığımı Adalet Kurultayı’ndaki çalıştaylarda fark ettim.
Çalıştaylarda belirlenen konularda, o alanın uzman ve emek vermiş kişilerini bir araya getirip özgür bir tartışma zemini amaçlanmış. Biri katılımcı (İhale, Teşvik ve İzinlerde Adalet) diğeri izleyici olarak yer aldığım iki çalıştayda bu amacın gerçekleştiği söylenebilir. 
 
2019’a normal olmayan koşullar ve OHAL altında gittiğimizin farkında olunması ve bu dönemin karakterine uygun talep ve önceliklere odaklanmanın zorunlu olduğu işte bu çalıştayda tartışıldı.
İzmir milletvekili Murat Bakan’ın yönettiği “Siyasi Parti ve Seçim Sistemleri” başlıklı çalıştaya davet edilen akademisyenler; Murat Sevinç, Fatih Yaşlı, Burak Cop, Faruk Şen, Tanju Tosun, Kürşad Soylu işte bu ve seçimlerin güvenliğini ilgilendiren diğer birkaç başlıkta, dikkat çekici ve yaşamsal önem taşıyan görüşler paylaştı. 
 
Muhatabı, bütün muhalefet cephesi diye nitelenebilecek aktörler olan bu öneri ve değerlendirmelerin birkaçı şöyle:
Öncelikle OHAL’in sona erdirilmesine yönelik kampanya, OHAL KHK’lerinin iptali, YSK yapısında hukuki reform, eşit, adil bir seçimin koşulları sağlanamazsa seçimi boykot.
(Bu listenin şüphesiz gerisi var.) Bu çalıştayda; seçimlerde adalet, eşitlik ve güvenliğin sağlanmadığı ortamda, sandığa gitme oranında dramatik düşüş yaşanma ihtimali de konuşuldu. 
 
Evet, yakın gelecekte bir seçim gerçeği mevcut. İçinde bulunduğumuz iklimde, önceliğin 2019’da yarışacak adayları çıkarmaya mı yoksa, bu seçimin gerçekleşeceği -şu an son derece kaygan ve riskli görünen- zemini sağlamlaştırmaya mı verilmesi gerektiğinin cevabı ise ortada.

Çiğdem Toker / CUMHURİYET

Her yerde korku - ERGİN YILDIZOĞLU

Televizyonsuz, bilgisayarsız bir ta­tilden sonra hızlı bir medya tara­masıyla dünyanın hallerine ba­kınca bana bir haftada içinde bile kor­kunun düzeyi artmış gibi geldi.

Trump ve nükleer silahlar
Trump’ın, Charlotesville olaylarının ertesinde yaptığı, önce ırkçıları kayıran sonra eleştiren, sonra yine kayıran açık­lamaları, ırkçılık üzerinden insan hakları­nı ihlal etmekten yargılanan, Arizona şe­rifi Arpaio’yu, başkanlık yetkisini kulla­narak affetmesi, ABD’de kimi yorumcu­lara göre, “böyle Dr. Jekyl ve Mr. Hide halleri”, kafaları karıştırıyor; ülke yöneti­mine güveni sarsıyor. Bu ortamda kimi­leri Trump’ın etrafını saran generallere, kimileri de sokaklara umut bağlıyor.
Trump’ın dış politikası da karmakarı­şık. Bir “U” dünüşle, Afganistan’da sü­resiz kalmaya karar veriyor. Kuzey Kore sorununu alevlendirecek konuşmalar ya­pıyor. Foreign Policy’de bir analist, “Eğer Trump’ın aklına aniden nükleer silahları kullanmak gelirse, bunu kim önleyebilir” diye soruyor. Nükleer silah kullanma sü­recinin çok hızlı bir tempoya göre düzen­lenmiş olmasına atıfla korkutucu bir so­nuç çıkarıyor. Monterey’den nükleer si­lahlar uzmanı, Jeffery Lewis, Washing­ton Post’taki yorumunda, “Trump’ın baş­kanlığı benim kişisel kâbusumdur” diyor.
 
Çin-Hindistan-Pakistan
Trump, Afganistan’da süresiz kal­maya ilişkin açıklamasını yaparken, Pakistan’ı, hem ABD’den milyarlarca dolar yardım alıp hem de teröristlere ev sahipliği yapmakla suçladı. Bu suçlama da korkutucu gelişmelere işaret ediyor. Birincisi, bu suçlama, Afganistan ilişki­lerini, Hindistan karşısında “stratejik bir derinlik” olarak gören, Hindistan’ın Af­ganistan üzerinden ülkesini destabilize etmesinden korkan Pakistan iç siyase­tini etkiliyor. Bu açıklama, ABD’nin “te­rörizmle” savaşına, IHA saldırılarına kar­şı çıkmasıyla bilinen siyasi lider İmran Khan’ı daha da güçlendirecek. İkinci­si, ABD ile Pakistan arasındaki stratejik işbirliğini olumsuz etkileyecek. Böylece Çin’e yeni manevra alanları açabilecek.
Nükleer bir güç olan Pakistan’ın bir başka nükleer güç Hindistan’la tarih­sel, bir türlü çözülemeyen siyasi ve as­keri sorunları var. Bu sorunlara ilişkin denklem, “Yeni İpekyolu” projesi için­de Çin’in Pakistan’la ilişkilerinin derin­leştirmesiyle daha da karmaşıklaşıyor. ABD’de dış politika çevreleri, bu geliş­melerin, hem Hindistan hem de ABD açısından, öncelikle Afganistan’da yeni sorunlar yaratmasından korkuyor.
Bu korkunun bir nedeni de, Çin ve Hindistan arasında, zaman zaman sert­leşen bir sınır anlaşmazlığı yaşanıyor ol­ması. Hindistan, Çin’in “Yeni İpek Yolu” projesinden ve bunun kapsadığı alanda­ki kaynaklar üzerindeki etkilerden dışlan­maktan, bu projenin Çin’e sağlayacağı askeri olanaklardan kaynaklanacak jeo­politik kayıplar yaşamaktan korkuyor.
 
Ve Ortadoğu
Ortadoğu’da gittikçe yayılma eğilimi gösteren dağılma süreci korkuları artı­rıyor. Katar’ın, üzerindeki tüm baskıla­ra karşın İran’la diplomatik ilişkilerini ye­niden canlandırması, Suudi toprakların­daki Şii nüfus içinde artan huzursuzluk­lar, Yemen’de savaşın çıkmaza girmesi de Suudilerin korkularını artırıyor.
İsrail, İran’ın Suriye’ye kalıcı bir biçim­de yerleşmesinden, Hizbullah’a denge bozucu silahlar transfer edecek konu­ma gelmesinde, Golan Tepeleri’nin ku­zeyinde bir askeri, üs kurmasından kor­kuyor. Birçok gözlemci, Suriye’nin yanı sıra, Lübnan ve Ürdün’ün bütünlüğünün de hızla zayıflamakta olduğunu düşü­nerek tüm bölgenin entegre bir yangın yerine dönmesinden korkuyor. Türkiye Kuzey Irak’ta Kürdistan’ın bağımsızlığını ilan ederek Irak’tan kopmasından kor­kuyor. Petrol şirketleri de, bu bağımsız­lık ilanının piyasalarda yaratacağı sar­sıntılardan...
Bu ortam da beni de, “Almanya’nın dünyada saygınlığı yüksek (rıza, yumu­şak güç-E.Y). Amerika zayıflar, otori­ter güçler yükselirken, askeri alanda­ki (şiddet- sert güç- E.Y) isteksizliği­ni terk ederek, Avrupa’nın liderliğini (rıza+şiddet=Hegmonya) üstlenmesi ge­rekir” (Spiegel, 23/08/2017) türünden yorumlar, dünyanın durumunun giderek 20. yüzyılın başındaki yılları anımsatıyor olması korkutuyor.

Ergin Yıldızoğlu / CUMHURİYET

Metal yorgunluğu değil haramın ağırlığı - ERDAL ATABEK

Haram, taşınması ağır bir yüktür.
Dinin yasakladığı işler ya da nesneler haram sayılır.
İnançlı kişinin de haram olan işlerden,
nesnelerden uzak durması gerekir.
Böyle midir? Böyledir.
Peki, yalan söylemek haram mıdır?
Haramdır?
Kul hakkı yemek haram mıdır? Haramdır.
Birine iftira etmek haram mıdır? Haramdır.
Başkasının malını çalmak haram mıdır? Haramdır?
Başkasının malına el koymak haram mıdır? Haramdır?
Eğer böyleyse, eğer gerçekten böyleyse, nasıl oluyor da siz yıllardır bu memleketi, yalanla, haramla yönetiyorsunuz?
Bugün bir şey söylüyor, yarın aksini söylüyorsunuz.
Bugün bir şey yapıyor, yarın “Bizi aldatmışlar” diyorsunuz.
Arkadan “Biz ne aldandık, ne aldattık” diyorsunuz.
Hangisi doğru, hangisi yalan belli değil.
Ne söylense inansınlar istiyorsunuz.
Ne söyleseniz inandılar, doğru.
Ayakkabı kutularında dolarlarla yakalandınız.
Komplo dediniz, inandılar.
Bu FETÖ ne güzel işler yapıyor dediniz, inandılar.
Bu FETÖ terörist dediniz, inandılar.
Ama yoruldular işte, yorgun düştüler.
İnanmaktan bitap hale geldiler.
“Metal yorgunluğu” diyorsunuz. Değil.
Haram ağırlığıdır bu.
Haram artık taşınamaz hale geldi.
Bu da sonunuz demektir.
Haram taşınamıyorsa eğer,
Artık omuzlardan ineceksiniz.
Korkunuz budur
ve korktuğunuz kapınızın eşiğindedir.

***

Yalanın sonu yoktur.
Ama yalana inanmanın sonu vardır.
Haramın sonu yoktur.
Ama harama ortak olmanın sonu vardır.
Talanın sonu yoktur.
Ama talana seyirci kalmanın sonu vardır.
Neden bilir misiniz?
Çünkü, insanda vicdan diye bir şey vardır.
Kimi zaman susturulan vicdan.
Kimi zaman avutulan vicdan.
Kimi zaman dinlenmeyen vicdan.
Ama vicdan susmaz.
Vicdan yorulmaz.
Vicdan bıkmaz.
Oradadır ve sahibini dürter durur.
İki insan açlık grevinde ölüyorsa vicdan dürter durur.
Yüz binlerce insan işlerinden atılıp aç bırakılıyorsa vicdan sızlanır durur.
Masum insanlar hapislerde tutuluyorsa vicdan sesini yükseltir.
Topraklar parası olana peşkeş çekiliyorsa vicdan ‘Ne oluyor’ diye sorar.
Adalet iktidarın sopası olmuşsa, ekonomi fakirin sefaletine dönmüşse, eğitim tarikatların medresesine teslimse yaşamak dürüst insanlara haram edilmişse siz orada sefa süremezsiniz.
Toprak altınızdan kayar, gökyüzü fırtınalarla sarsılır, denizler öfkesini dalgalarına yükler, sizler de ne olduğunuzu anlamadan yıkılır gidersiniz.
Metal yorgunluğu mu dediniz?
Haramın ağırlığıdır bu.
Anlamıyor musunuz?
Bu iktidar size haram oluyor...

Erdal Atabek / CUMHURİYET

Laiklik, inançta adalet demektir! - TAYFUN ATAY

Dünkü yazımda bahsettiğim üzere 2013 yılında Diyanet’in etnik ve dinsel temelli farklılıklar karşısında, özellikle Güneydoğu (Kürtlük, Şafiîlik, Alevilik) bağlamında nasıl bir yaklaşım geliştirmesinin tartışıldığı çalıştayda katılımcıydım.
Çalıştayın tartışma gündemi kaçınılmaz olarak Diyanet’in farklı inançlar karşısındaki pozisyonu meselesine doğru daha genel bir çerçeveye genişledi.
Toplumun tüm farklılık ve çeşitliliğini kuşatabilecek, böylece herkes tarafından kabul görebilecek bir Diyanet mümkün müydü?
Diyanet, “adil” bir din kurumu olabilir miydi? 

***

“Belki” diyerek şu iyi niyetli “antropolojik” öneride bulundum:
Madem ki “Sünni-Hanefi” anlayışın hâkim olduğu bir Diyanet’in inanca eşit ve tarafsız, yani adil yaklaşabilmesine yönelik kuşkular var. Ağırlıklı olarak Alevi, bunun yanı sıra Alevi olmayan “seküler” kültürel dokulu yurttaşlardan, keza gayri- Müslim azınlıklar ve diğer irili- ufaklı inanç pratisyenlerinden de yükselen kuşkular...
Öyleyse Diyanet’i (bizde hiç olmayan) “karşılaştırmalı din çalışmaları” itkisiyle hareket edip bir “kültürel-evrensel” olarak her zaman-zeminde karşımıza çıkan “kutsal”ın farklı tezahürlerini yansıtan bir platform olarak düzenleyelim...
Dedim!..
Bunu dedikten sonra da Avustralya Yerlileri’nin “totemizm” inancından bahsettim. Fransız sosyolog Durkheim’in bu hususta hâlâ çığır açıcı niteliğini koruyan eserinden (“Dinsel Yaşamın İlksel Biçimleri”) ve onun totemizm örneği temelinde dinin başlangıcını “kutsal” arayışı ile ilişkilendiren yaklaşımından dem vurdum.
Ve Diyanet bünyesinde totemizmi dahi “değer”lendiren bir bakış açısı ve çalışma stratejisinin hayata geçirilmesi “hayal”ini ortaya attım.

***

Hemen kararlı bir rahatsızlık kendini gösterdi. “Din uleması” hüviyetine de sahip Diyanet yetkilileri, “Biz bunu kabul edemeyiz, çünkü bu putperestliktir” dediler.
Totemizm, akla İslam-öncesi “Cahiliye” dönemi Arap putperestliğini, daha “antropolojik” deyişle çoktanrıcılığı (“politeizm”) getirmişti.
Evet, uç bir örnek vermiştim, ama deşmek istediğim, “kutsal” tasarımının ve inanç pratiğinin her türlüsüne ne ölçüde açık olunup olunamayacağıydı.
Sonuç olumsuzdu. Ve eğer “Biz bunu kabul edemeyiz” deniyorsa inançta adaleti bu kurum bünyesinde hayata geçirme imkânı da yoktu.
Çünkü İslam temelli bu reddiye doğrultusunda Avustralya totemizminden Arap putperestliğine (çoktanrıcılığa), Zerdüşt Mecusiliğine, Arap, Türk ve Kürt Aleviliğine, nihayet Süryanilik ve Ezidiliğine açılan yelpazedeki her inanç, sadece derece farkı ile birbirinden ayrılmaktaydı. İslam karşısında mahiyetleri farksızdı.
Hak din, dolayısıyla yegâne “gerçek” inanç, İslam’dı.
O zaman, inançta adaleti, farklı din ve inanç sistemlerine eşit ve tarafsız yaklaşımı Diyanet marifetiyle sağlamanın olanağı yoktur. Zaten kurumun mevcut “mevzuat”ı da buna el vermemekte. 

***

Dolayısıyla inançta adaletin yolu ancak laiklikten, daha doğrusu “çoğul toplum laikliği”nden geçer.
Çünkü laiklik, kökene gidildiğinde siyasete sirayet etmiş din ve mezhep temelli adaletsizliklerin üstesinden gelme, inanç çeşitliliği karşısında tarafsızlığı koruma, böylece sosyal barışı mümkün kılma yolunda bir çözüm olarak önerilmiştir.
Din ve inanç, çeşitlenir. Bir din ya da inanç, kendi içinde de çeşitlenir; mezhepler, cemaatler, tarikatler vs. olarak...
Bir ulus-devlet coğrafyasında kendisini gösteren din ve inanç temelli bu çeşitlilikler, eğer devletin bir inanç önceliği varsa, bu doğrultuda bir resmi kurumsallaşma da olmuşsa inançta adalet imkânsızlaşacaktır.
Dahası kendisini devletle aynı dini “meşrep”ten sayan bir dolu oluşum, tarikat, cemaat, çevre arasında, aynen bugün bu memlekette hepimizin gözü önünde olduğu gibi rekabet ve çatışmalar da yoğunlaşıp derinleşecektir. 

Bundan tek kaçış ve çıkış yolu laikliktir.

Bir devletin inançlar karşısında eşit ve tarafsız davranma hususunda zafiyetini giderebilecek tek ilaç laikliktir.

İnançta adaletin imkânı, laikliktir.

Tayfun Atay / CUMHURİYET

İstanbul her seferinde bizi neden şaşırtıyor? - MURAT NAĞIŞ / Aktüel Arkeoloji Dergisi

Beşiktaş’ta ortaya çıkan bulgular bizi neden bu kadar şaşırtıyor? Şans eseri yapılan bu keşifler aslında bizi şaşırtmamalıdır, çünkü bunların varlığı aslında bilinmekte ancak acımasızca gelişen kentleşmeden fırsat bulunup araştırılamamaktadır. 

Nereden bakarsanız bakın bu, zoru başarmaktır. Bizi mutlu eden de daha çok budur aslında. İstanbul Arkeoloji Müzeleri yöneticileri ve arazide emek harcayan tüm çalışanlarının önünde saygı ile eğilmek gerekir. Yenikapı ve Pendik’ten sonra İstanbul’un tarihine Beşiktaş’ı da eklemek salt arkeolojik bir gelişme olarak görülmemelidir. Bu aslında, bir kentin kimliğinin ve tarihinin tümden değiştirilmesi çabasına karşı kentin kendini korumak için her seferinde yepyeni bir kalıntı ile çıkagelme öyküsüdür. Beşiktaş’taki kalıntılar bu nedenle önemlidir.

İstanbul’un güçlü bir tarih öncesi kültürü olduğu aslında yaklaşık yüz yıldan fazladır bilinmektedir. 1908 yılında Pendik’te yürütülen demiryolu çalışmaları, İstanbul’un önemli höyüklerinden biri olan Temenye Höyük’ün üzerinden geçer ve ilk kazı çalışmaları dönemin Müze Müdürlüğü tarafından yürütülür. Aradan geçen 53 yılın ardından yeniden yapılan demiryolu çalışmaları sırasında Temenye Höyük’ün bir kısmı tahrip edilir. Bu sırada açığa çıkan  kalıntılar incelendiğinde önemli Neolitik bulgular ortaya çıkar. Aynı dönemlerde İstanbul’un birçok yerinden Neolitik Dönem kalıntıları çıkmaya başlamıştır. En önemlileri bugün tamamen yok edilmiş olan Fikirtepe Kültürü adlı Neolitik Dönem kalıntılarıdır. Fikirtepe’deki bulgular, İstanbul Üniversitesi'nden K. Bittel ve Prof. Dr. Halet Çambel tarafından 1942 yılında gerçekleştirilen yüzey araştırmaları ve 1952-54 yılları arasında yapılan kazılarla ortaya çıkmıştır. Bugün Fikirtepe’de ne olduğu belirsiz onlarca bina yükselmeye devam etmektedir. 

Fenerbahçe, Tuzla, Göztepe gibi İstanbul’un erken kültürlerinin köşe taşlarını oluşturacak kalıntıların ele geçtiği yerler yalnızca isim olarak kayıtlara geçer. Böylece aradan geçen bir 50 yılın ardından Pendik’teki Temenye Höyük hâlâ yok edilmeye devam edilmektedir. 2013 yılında hızlı tren projesi ile genişletilen demiryolu çalışmalarında bir kez daha İstanbul’un erken kültürlerine ve Neolitik Dönem'ine ilişkin çok önemli kalıntılara ulaşılır. Yine kurtarma kazısı başlar, hızlıca belgelenir, haberleri yapılır ve kaldırılır. Pendik Temenye Höyük’te yapılan son kazılar, İstanbul’un erken kültürleri ve Neolitik Dönem kültürü açısından ilginç bulgular sunar. Tarımcı bir toplum ile balıkçılıkla geçinen bir toplumun birlikte yaşadığı bir Neolitik köydür burası. Alanda birçok Neolitik Dönem mezarı keşfedilir ve çok sayıda arkeolojik eser ele geçer. Dönemin İstanbul İl Kültür Turizm Müdürü Prof. Dr. Ahmet Emre Bilgili, İstanbul’un tarihinin binlerce yıl geriye gitmesinin büyük bir sevince neden olduğunu, Neolitik Dönem için yeni bir müze ihtiyacı doğduğunu söyler. Bugün geriye dönüp baktığımızda ne Pendik’ten ne de kalıntılardan bahsedilmektedir.

Marmaray projesine bağlı Yenikapı İstasyonu'nun inşası sırasında İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü ve İstanbul Üniversitesi işbirliğinde toplam 58 bin metrekarelik alan üzerinde gerçekleştirilen kazılar, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinden, Marmara Denizi’nin göl konumunda olduğu Neolitik Döneme kadar birçok kültür katmanını ortaya çıkarır. Yaklaşık 12 metre kalınlığındaki dolgu içinde sürdürülen kazılarda sayısız organik ve inorganik buluntular ile birlikte Erken ve Orta Bizans Dönemi'ne (Doğu Roma İmparatorluğu) tarihlenen dünyanın en büyük batık gemi kalıntıları açığa çıkar. MS 5 ile 10. yüzyıllar arasındaki zaman dilimine tarihlenen 40’a yakın batık gemi  kalıntısı belki de son yüzyılın en önemli arkeolojik keşif ve kazılarından biri olarak kayıtlara geçer.

İtalya dahil olmak üzere dünyanın hiçbir yerinde bu denli zengin bir batık gemi kazısı yapılmamıştır. Sonuçlar göz kamaştırıcıdır. Bugün hâlâ İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı olan Sayın Kadir Topbaş, Yenikapı’da bir müze kurulması için yarışma başlatmış, yapılacak müzenin tanıtımını bir basın toplantısı ile kamuoyuna duyurmuştur. Bugün aradan yıllar geçmesine rağmen, geriye dönüp baktığımızda ortada ne bir müze ne de üzerine konuştuğumuz bir Yenikapı olduğunu görüyoruz.

Ulaşılan bilgiler tarihe ışık tutuyor
Yenikapı’daki Neolitik kalıntılar ise arkeoloji bilimi açısından sansasyoneldir. 12 metrelik dolgunun en altında havasız bir ortam sağlayan balçık bir tabaka içerisinde ele geçen kalıntılar, yalnızca bir kentin tarihini değiştirmekle kalmamış, aynı zamanda arkeoloji bilimine de sayısız yenilik katmıştır. Yenikapı’daki Neolitik kalıntıları bu kadar değerli kılan, bu havasız ortamda bozulmadan günümüze kadar ulaşan ahşap (yani organik) kalıntılardır. Bir mezarda ele geçen kano kürekleri, Yenikapı’nın Neolitik Dönem sakinlerinin deniz yolculuğu yaptığını göstermesi açısından son derece önemlidir. Bir diğer Neolitik mezarda ise ölünün hem alt hem de üst tarafından ahşap koruyucular ile kapatıldığı keşfedilmiştir. Bu, benzeri olmayan bir gelenektir. Yine bu tabakada ortaya çıkan Neolitik Döneme ait ayak izleri, Yenikapı’nın Neolitik sakinlerinin deriden yapılmış ayakkabılar giyiyor olmasını göstermesi açısından son derece önemli buluntulardır. Böylesine önemli bir arkeolojik kazının ve ortaya çıkardığı kalıntıların İstanbul’un kent kimliğine ne gibi geri dönüşleri olduğu henüz belirsizdir. Prof. Dr. Mehmet Özdoğan, “Merkezi ve yerel otorite, sunduğu tüm bu imkânlara rağmen Yenikapı’da üretilen bilginin kente kazandırılması ve onunla bütünleştirilmesi yönünde hiçbir plan ve programa sahip değil” diyerek önemli bir eleştiri getirir. Bu eleştirinin hâlâ geçerli olmadığını söyleyebilir miyiz?

İstanbul’daki erken kültürlerin varlığını Pendik, Fikirtepe ve Yenikapı’dan biliyor olmamıza rağmen, bugün Beşiktaş’ta ortaya çıkan bulgular bizi neden bu kadar şaşırtıyor? Yenikapı bizi zaten yeterince heyecanlandırmamış mıydı? İstanbul’un tarihini çok daha gerilere götürmemiş miydi? Neden her yeni arkeolojik keşifte, bu sanki ilkmiş gibi şaşırıp, sonra unutup kaderine terk ediyoruz? Beşiktaş’ın kaderi Pendik’ten, Fikirtepe’den, Yenikapı’dan farklı mı olacak? Bekleyip göreceğiz... Ama öncesinde erken kültürler ve Neolitik Dönem açısından İstanbul’a bakmakta ve Beşiktaş’ı bir yere oturtmakta fayda var.

Neolitik kültür, en basit tanımı ile tarımcı bir toplumdur. Üretim biçimi, toprağın ekilip, ekinin toplanması üzerine kurulmuştur. Yakındoğu ve Anadolu coğrafyasında tarımın sistematik olarak ilk kez, günümüzden yaklaşık 10 ile 9 bin yıl öncesinde başladığı kabul edilir. Kuzey Afrika, Yakındoğu ve Anadolu coğrafyasında kurulan ilk köy yerleşmeleri, artan nüfus, yetersiz besin, kuraklık gibi farklı nedenler ile göçler yaşanır. Neolitik kültür bu göçler ile birlikte batıya doğru yayılır. Yanlarına aldıkları tohumlar ile birlikte göç eden topluluklar, hem birbiri ile etkileşimli hem de bağımsız farklı Neolitik kültürlerin ortaya çıkmasını sağlar.

Özellikle son yıllarda Neolitik topluluklar üzerine yapılan antik DNA çalışmaları ile Avrupalı ilk köylülerin Anadolu, Mezopotamya ve Yakındoğu halkları ile akraba oldukları ve köklerinin buralardan geldiği anlaşılmıştır. İstanbul, neredeyse tüm çağlarda göçlerin en önemli geçiş güzergahıdır. Çünkü göçler ya Karadeniz’in kuzeyinden ya da bu bölgeler hala soğuk olduğu için deniz yolu ile ilerlemek zorundadır. Dolayısıyla göç için en kolay yol iki kıtayı birleştiren İstanbul’dur. Tüm bunları göz önünde bulundurduğumuzda İstanbul’un erken kültürlerin göç hareketini ve yerleşikliğini anlamamız açısından mükemmel bir arkeolojik birikim sunması gerektiğini anlıyoruz. Ancak ne yazık ki, acımasızca gelişen kentleşme buna izin vermemektedir. İstanbul’un etrafındaki diğer kentlerde, örneğin Bursa Aktopraklık ve Barcın Höyük’te, Kırklareli’ndeki höyük kazılarında ve Edirne Hoca Çeşme’de bu kültürleri ve arkeolojik kalıntılarını görmek mümkündür. Peki bu kalıntılara neden İstanbul’da rastlamıyoruz? Bunun en büyük nedeni kentleşme ve kentin yöneticilerinin arkeolojiyi bir ayak bağı ve engel olarak görmesidir.

Acımasız kentleşme
Pendik, Fenerbahçe, Fikirtepe, Yenikapı ve son olarak Beşiktaş, İstanbul’un erken kültürel hareketliliğinin birer göstergesi ve uygarlık tarihinin önemli kilit taşlarıdır. Çünkü tüm bu kalıntılar bize Anadolu ile Batı'nın ilk uygarlıkları arasındaki ipuçlarını sunar. İstanbul’daki erken kültürlerin kalıntılarının Balkan kültürleri ile benzerlik gösterdiğini söyleyen Prof. Dr. Mehmet Özdoğan hocamızın bu saptamaları son derece önemlidir. İstanbul, erken kültürler  için çok önemli bir geçiş, durak ve yerleşim noktasıdır. Beşiktaş’ta ortaya çıkan kalıntılar da işte böyle bir süreci aydınlatacak olması bakımından önemlidir. Yuvarlak planlı yapıların benzerlerinin Trakya ve Balkanlar’daki yerleşimlerde de görülmesi kültürel devamlılık ve göçün Anadolu ile ilişkisini ve İstanbul’un önemini bir kez daha göstermektedir. Şans eseri yapılan bu keşifler aslında bizi şaşırtmamalıdır, çünkü bunların varlığı aslında bilinmekte ancak acımasızca gelişen kentleşmeden fırsat bulup araştırılamamaktadır. İstanbul Arkeoloji Müzeleri yakaladığı her fırsatta bu acımasızlığa karşı var gücüyle çalışmaktadır. Bizi mutlu eden bu başarının ardından, modern kent kendini biraz geri çekmeli ve hem bugünümüzü hem geleceğimizi zenginleştirecek bu arkeolojik kalıntıların ortaya çıkarabilmesi için canla başla çalışan arkeologlara yer açmalıdır.

MURAT NAĞIŞ
Aktüel Arkeoloji Dergisi
(BİRGÜN) 

Adalet Yürüyüşü’nden Adalet Kurultayı’na - Orhan Sarıbal

Saray/AKP iktidarının eski iktidar ortağı olan Fethullah Gülen cemaati tarafından düzenlenen 15 Temmuz Darbe Girişimi’nin üzerinden bir yılı aşkın bir süre geçti. Ancak darbenin arka planı ve ortaya çıkmasına yol açan koşullarla hesaplaşılmadı. Ayrıca darbe girişiminin siyasi ayağına yönelik herhangi bir soruşturma yürütülmedi.

Darbecilerle mücadele, muhaliflere karşı yürütülen susturma ve sindirme operasyonuna dönüştürülmüştür. Meclis yetkisiz kılınmıştır, ülke KHK’lerle yönetilmektedir. Yargı tümüyle Saray/AKP iktidarının emrine sokulmuştur. Birçok bağımsız TV, radyo ve gazete kapatılmış, gazeteciler hapse atılmış, medya susturulmuştur. KHK’larla 110 bin kamu emekçisi, öğretmen ve akademisyen görevinden ihraç edilmiş, 30 bini aşkın emekçi uzaklaştırılmıştır.

OHAL sayesinde bir yandan temel hak ve özgürlükler rafa kaldırılırken, öte yandan çıkarılan KHK’larla emekçilerin kazanılmış hakları gasp edilmekte, doğamızın yaşam alanlarımızın ranta, talana, yağmaya açılması için düzenlemeler yapılmaktadır.

Ülke neredeyse yarı açık cezaevine dönüştürülmüştür. Dokunulmazlıkları kaldırılan birçok milletvekili tutuklanmıştır. Bu kapsamda CHP İstanbul Milletvekili Enis Berberoğlu, yargılandığı MİT TIR’ları  davasında 25 yıl hapis cezasına çarptırılmış ve mahkeme salonunda tutuklanmıştır.

Bu karar Saray/AKP rejiminin emri altına aldığı yargı aracılığıyla CHP’nin de içinde bulunduğu muhalif güçleri teslim alma, yok etme planını çok açık şekilde gözler önüne sermiştir. Bu hamleyi gören CHP yönetimi doğru bir kararla barikatı AKP’nin çizdiği çemberin dışında kurarak oyunu bozmuş ve toplumsallaşmayı tercih ederek Ankara Güvenpark’ta Adalet yürüyüşünü başlatmıştır.

15 Haziran’da Güvenpark’ta başlayan yürüyüş 25 günde 450 kilometrelik yol kat edilerek 9 Temmuz’da İstanbul Maltepe’de 2,5 milyonu aşkın insanın katıldığı kitlesel bir mitingle sona ermiştir.

Adalet mitingine sembolik düzeyde siyasi partiler, emek ve meslek örgütleri, sivil toplum kuruluşları, aydınlar, sanatçılar katılmışlardır.

Yürüyüşe katılanların büyük bir bölümünü küçük çiftçiler, orman köylüleri, tarım işçileri, taşeron işçileri, işsizler, memurlar ve emekliler, öğretmenler, öğrenciler, KHK’ler ile işsiz bırakılmış kamu emekçileri oluşturmuştur. Bu olgu Adalet yürüyüşünün toplumun alt katmanlarındaki güçlerin harekete geçmesinde önemli bir dinamik oluşturmaya başladığını ortaya koymaktadır.
Adalet yürüyüşündeki kitlesellik kadar yürüyüşe katılanların sınıfsal profili de Saray/AKP iktidarını kaygılandırmıştır. Çünkü bunlar kentli orta sınıflardan oluşan klasik CHP seçmeni tanımına uymamaktadır.

Ülkenin batısında, Korkut Boratav hocanın deyimiyle yoksul halk sınıflarının AKP/Saray rejimi tarafından neredeyse yasadışı ilan edilmiş bir eyleme bu denli yoğun bir şekilde katılmaları; bir taban hareketini veya sosyolojik bir kaymayı işaret etmektedir.

Gezi direnişi ile başlayan ve 16 Nisan Referandumu ile devam eden bu kayma halkımızın kendisine olan güveninin arttığını, 15 yıl süren Saray/AKP iktidarına son verebileceğine, yıkabileceğine olan inancının yükseldiğini ortaya koymaktadır.

Bir başka önemli husus da Saray/AKP iktidarının her istediğini yapamayacağı, gündemi iktidarın değil, halk sınıflarının belirleyebileceği, toplumun yarısından çoğunu oluşturan dinamikleri yok sayarak atılacak politik adımların ters etki etki yaratacağı, sistemin iç dinamiklerini ciddi şekilde sarsacağı ortaya çıkmıştır.

Kısacası “Adalet Yürüyüşü” sosyal ve siyasal hayatı sarsmış, halk kitleleri üzerindeki ölü toprağını atmış ve en önemlisi demokrasi, özgürlük alanında umutları tazeleyen bir etki yaratmıştır.

Adalet yürüyüşü bir son değil de bir başlangıç olması nedeniyle önem taşımaktadır. Saray/AKP iktidarı şantaj, tehdit, baskı, işsiz bırakma ve tutuklama ile korku siyasetini toplumun tüm kılcal damarlarına yaymak için çabalamaktadır. Adalet yürüyüşü yaratılmak istenen bu korku duvarında önemli bir gedik açmıştır.

Maltepe mitinginde CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun açıkladığı manifestoda başta yer alan OHAL’in kaldırılması, yargı bağımsızlığının sağlanması, medyanın özgürleştirilmesi, tutuklu milletvekillerinin serbest bırakılması, işe geri dönme talebiyle açlık grevi yaparken tutuklanan Nuriye Gülmen ve Semih Özakça’nın serbest bırakılarak işlerine iade edilmesi gibi talepleri yaygınlaştırılmak, bu taleplerin dile getirilme yöntemlerini çeşitlendirmek, özgün kanalların açılması gerekmektedir.

Adalet yürüyüşünde gençlerin varlığının Gezi Direnişi kadar belirgin olmamasının bir eksiklik olduğunu söyleyebiliriz. Bu nedenle önümüzdeki süreçte gençliğin başta üniversiteler olmak üzere hayatın her alanında kendi meclisleri üzerinden fikri ve örgütsel varlıklarını ve iradelerini ortaya çıkaracak kanallar açılmalı, imkanlar yaratılmalıdır.
Tek adam rejiminin egemen olduğu bir sistemde demokratik mücadele kanalları tıkandığında, halkla birlikte sokakta mücadele vermek meşru bir yoldur. Bu yol meşakkatli, zor ama sonuç alıcıdır. Adalet yürüyüşü de Saray/AKP rejimine itirazın, meydan okumanın, direnişin örgütlendiği bir sokak mücadelesidir.

Şimdi programlı mücadele zamanı

Haziran İsyanından sonra Saray Diktasına  en önemli itirazlardan biri olan Adalet Yürüyüşü’nün ete kemiğe büründürülmüş bir mücadele programı ile devam etmesi elzemdi. Bugün başlayacak Adalet Kurultayı bu anlamda önemli bir işleve sahip olabilir. Binlerce insanımızla yapacağımız sağlıklı bir tartışma önümüzdeki zor mücadele günleri için bize rehber olacaktır. Hem Haziran İsyanı hem de Adalet Yürüyüşü ancak süreklileştirilmiş bir mücadele programı ile anlamlanacaktır.

KONUK YAZAR: Orhan Sarıbal - CHP Bursa Milletvekili
(BİRGÜN) 

ABD’de palyaçoydu, Fransa’da öncü - MUSTAFA K. ERDEMOL

Fransızların birilerini payelendirmeleri, meşhur kibirlerinden ötürü pek kolay değildir. O nedenle Jerry Lewis’in ölüm haberini ünlü Fransız gazetesi Liberation’un birinci sayfadan ismi Jerry’i de çağrıştırır biçimde “Génie Lewis”  (Dahi Lewis) başlığıyla duyurmasına şaşırdım gerçekten. 

74 yaşındayken Las Vegas’ta bir otelde 20 yıl çalışacağını garantileyen mukavele imzaladığında, Doğan Hızlan hayran kaldığını belirten bir yazı kaleme almıştı Jerry Lewis için. “Sanatçının işi yaşama biçimidir” diyordu o yazıda Hızlan. “Sanatçı kaç yaşında olursa olsun sanatından kopamıyor, bu örnekler sanatın her yaşta iktidarda kalışının göstergesi” oluyordu Doğan Hızlan’a göre. Doğrusu haberi okuduğumda Hızlan gibi düşünememiştim, ne yalan söyleyeyim. Lewis’in iflah olmaz bir işkolik olduğunu bilmeyen yoktu, kabul ama Kas Distrofisi hastalığından mustarip bu büyük komedyen, zaman zaman yitirir gibi olsa da, hep koruyabildiği ününe karşın çalışmadığı an yoksul düşeceğini bilirdi, sanırım. Kapitalizmin eğlence endüstrisi, iyice suyunu çıkarmadan bırakmazdı Lewis gibilerini ayrıca. Michael Jackson’ın hasta haliyle tamamlamak zorunda olduğu konserlere çıkmak için aldığı uyarıcı ilaçlar yüzünden öldüğünü bilmeyen yoktur herhalde. Lewis, fakir sayılmazdı elbette ama o yaşta, yaşamını zehir eden o hastalıkla söz konusu otelde yılda tam 20 kez sahneye çıkmak için mukavele imzalaması sadece sanata olan aşkıyla açıklanacak bir durum değildir elbette. Amerikan “hayat tarzı” budur. 74 yaşında bir sanatçıyı çalışmak zorunda bırakan bir “hayat tarzı”.

Joseph Levitch olarak doğmuş bir Rus Yahudisi idi Lewis. Sanıldığı gibi doğduğu yıllarda kendisine avantaj kazandıracak bir durum sayılmazdı Yahudi oluşu. Öyle olsaydı beş yaşında başlamazdı sahne yaşamı. O yaştan itibaren yıllarca küçük otellerde gösterilere çıktı. Bu nedenle iyi bir eğitim de alamadı, ortaokuldan sonra okuyamayışının nedeni tüm yaşamının sahnede geçmesindendir. Az zorluk çekmemiştir eğlence dünyasındaki ilk yıllarında. Artık genç bir delikanlı olduğu zamanlarda iyi bir isimle kendini kabul ettirmesi gerekecektir. Bu bile hayli zaman alır. Başlangıçta sahne ismi olarak Joey Lewis’i kullanır, ancak hem dönemin tanınmış komedyenlerinden Joe E. Lewis’le hem de boksör Joe Louis’le karıştırılmasın diye Jerry Lewis isminde karar kılar. Kolay geçişler değildir bunlar.

Ünü tüm ABD’ye yayıldığı ana kadar ABD’de komedi nasıldı kendi adıma biliyor değilim, ama yaptığı tarza “akrobatik komedi” diyorlar. Yüzünü şekilden şekle sokmasından ötürü elbette. Kolayca aptallaşan bir yüz, o yüze uygun bir kişilik, o kişiliğin seyirciyi kırıp geçiren sakarlıkları. İzleyicinin kendisinde de görebileceği küçük aptallıkların perdedeki temsilcisi olması onu çok sevdirir izleyiciye. Holywood komedilerinde ne kadar kategori varsa aşmıştır derler Lewis için. O kategoriler nedir bilmem, ama söze dayalı komedi anlayışını mimikle alt eden bir tarafı olduğu kesin. Yüzü de buna uygundur zaten.

Belki de bu yüzden, yani yüzünden ötürü, çok sevilmiş olsa da ABD’li izleyici gözünde hep bir “palyaço” olarak kabul edildi Jerry Lewis. Dolayısıyla Amerikalının onu anladığı iddia edilemez. Büyük bir sanat olmasına rağmen palyaçoluk ABD’de ancak sirklerde kabul gören bir sanat dalı. Lewis beyazperdenin palyaçosu olarak kaldı hep. Dean Martin’le birlikte yaptıkları sahne şovlarının tutulmasının nedenlerinden biri de budur.

Düzgün fizikli, yakışıklı, sesi güzel  şarkıcı Martin’in yanında, Lewis’in çirkin bir komik olarak; biri kurnaz, diğeri saf, iki zıt karakterin çatışmalı diyaloğuna gülmüştür seyirci. Amerikalı için “gerçek” Amerikalı Martin olmuştur hep. “Kurnaz”, “hazır cevap” Martin, en “aptal”, “en tutuk” Amerikalı için bile “özenilen”dir.

Oysa Lewis’in biyografisini yazanların ortak kanısı, Lewis’in “Amerikalı olmayı” çok iyi kavramış olmasıdır. Gerçek yaşamda belki öyledir ama “sahne yaşamında” durum tam tersidir. Sahnede perdede “gerçek Amerikalı” olmama durumundan kurtulmasına engel tarafı da bu olmuştur. Dean Martin’le, Martin’in “artık sıkıldım” diyerek bırakmasıyla biten ortaklığından sonra ününün düşüşe geçmesi hikâyenin trajik yanını oluşturur. Ama inişli çıkışlı bir düşüştür bu. Çünkü çok yönlü bir sanatçı oluşu Lewis’i hep gündemde tutar. Üç kitap yazmış kaç komedyen var?

Yapımcılığını, yönetmenliğini yazar yardımcılığını yaptığı film Nutty Professor’le (Kaçık Profesör) yakaladığı başarıyı daha sonra neden yakalayamadığı merak konusudur. Neyi eksik bıraktığı araştırmaya değer. Amerikan değerlerine vuran taraflarının olduğu, bunun Amerikan muhafazakârlarının pek hoşuna gitmediğini dile getirenler de vardır. Ülkesinde, çok ünlü olmasına rağmen, ününe yakışır bir “değer” görmeyişinin nedeni belki de budur. Belki de Atlantik’in öte yakasında, örneğin Fransa’da tapılırcasına sevilmesinin, 2006’da Fransız Kültür Bakanlığı tarafından verilen Légion d’honneur nişanını almıştır, nedeni de budur. Gerçekten Fransızlar taparcasına sevdiler Jerry Lewis’i. Fransızlar için onun komedisi hem soyuttu hem de Amerikan sosyal yaşamını hicvediyordu. Lewis’in tüm bunları kendi yarattığı karakterin arkasına sığınarak yapmasına bayılmış olmalı Fransızlar. Bu Fransız ruhuna uyun düşmüş demek ki.

Fransızların birilerini payelendirmeleri, meşhur kibirlerinden ötürü pek kolay değildir. O nedenle Jerry Lewis’in ölüm haberini ünlü Fransız gazetesi Liberation’un birinci sayfadan ismi Jerry’i de çağrıştırır biçimde “Génie Lewis” (Dahi Lewis) başlığıyla duyurmasına şaşırdım gerçekten.
Bana sorarsanız en çarpıcı tarafı yaşamının neredeyse tamamını yardım çabalarına adamasıdır. Bu yüzden 1977’de Nobel Ödülü’ne bile aday gösterildi. Onu alamadı ama bu çabaları Hersholt Ödülü’nü getirdi ona. 2011 yılına kadar başkanlığını yaptığı Musküler Distrofi Derneği adına 2,45 milyar dolar bağış topladı. Tam 44 yıl boyunca her 1 Mayıs İşçi Bayramı’nda dernek için televizyon programı yaptı.

Son derece bireyci, herkesin “kendi yağıyla kavrulduğu” bir toplumda dezavantajlı durumda olan, kendisinin de mensup olduğu kas hastalarına yönelik yardımlarıyla “toplumcu” tarafı olan büyük bir komedyendi Lewis. Tüm o paraları ABD’de küçümsenen “palyaçoluğu” ile topladı.

Amerikan savaş makinesi için bu “palyaço”nun kas hastası olması askere alınmasına engel değildi. Kalbinde rahatsızlık bulunmasaydı gidecekti az daha. Öyle olmasa bile gitmemek için mutlaka bir yol bulurdu.

Değerleriyle dalga geçtiği topluma askerlik mi yapacaktı bir de!

MUSTAFA K. ERDEMOL / BİRGÜN

Pembe renkli şeriat - TUR YILDIZ BİÇER / CHP Milletvekili

“Pembe Trambüs” uygulaması, asıl itibariyle AKP’nin siyasal İslamcı ideolojik zeminine oturan etnosantrik -kadının erkekten zayıf olduğu ve buna göre de onun yaşamını belirleme gücünün de erkekte olduğu anlamıyla-bir yaklaşımdan başka şey değil.

Eşitsizlik ve ayrımcılık kavramları esas itibariyle hukukun ve adaletin ama en çok da dezavantajlı grupların günlük yaşam pratikleri ilgili kavramlar. Bu ülkede kadın-erkek arasındaki eşitsizlik ve bunun getirdiği ayrımcılık ise özellikle son 15 yılda basit bir eşitsizlik farkı olarak yaşanmadı. Bu eşitsizlik ve ayrımcılık durumu, AKP iktidarında kadın-erkek arasındaki ayrımcılığın din olgusu üzerinden meşrulaştırılmasının yollarının denendiği, zorlandığı süreç olarak gerçekleşti. Dahası eşitsizlik ve ayrımcılık en başından beri AKP’nin -başörtüsü üzerinden- varlığının en önemli araçlarından biri olageldi.

Ancak AKP’nin başörtüsü üzerinden geliştirdiği ayrımcılık; daha fazla eşitlik yaratmak, eşitsizlikleri ortadan kaldırmak gibi durumların aksine kadınların yaşam tarzlarına müdahaleye, onların kamusal alandan tecridine, kadınların neredeyse tamamı için geçerli sayılacak ev kadını-anne ve eş-olarak geleneksel toplumsal cinsiyet rollerinin dışına çıkmaması gerektiğine dayanan ve temelde kadının varlığını hedef alan bir siyasal pakete dönüştü. Eşitsizlik ve ayrımcılık, genel geçer kadın-erkek farklılıkları üzerinden değil; dinsel baskıyla kamusal alanda kadının ötekileştirilmesine dair rızanın üretilmesine yönelik yaklaşımlarla da pekiştirildi.

AKP iktidarı; 15 yıl boyunca kadının kamusal alandaki varlığını küçümseyen, aşağılayan, kadınlara hakaret içeren söylemlerden kaçınmadı. Bu iktidar zümresinin, kadının toplumsal konumunu yalnızca “eş” ve “anne” olarak sınırlandırma girişimlerine sıklıkla şahit olduk:
“Kadın ile erkeği eşit konuma getiremezsiniz, o fıtrata terstir.”
“Anneliği reddeden, evini çekip çevirmekten vazgeçen bir kadın iş dünyasında istediği kadar başarılı olursa olsun özgünlüğünü kaybetme tehlikesiyle karşı karşıyadır. Eksiktir, yarımdır.”
“Biz kızların erkeklerin devletin yurtlarında karışık kalmasına müsaade etmiyoruz” gibi cümlelerin sahibi Erdoğan,
“Kız ve erkek öğrencilerin birlikte eğitim yaptırılmasına büyük bir yanlışlık olarak değerlendiriyorum” diyen TBMM Başkanvekili Sadık Yakut,
“Annelik kariyeri dışında bir kariyeri asla merkeze almamalı” diyen Mehmet Müezzinoğlu,
“Bi kadın olarak sus” diyen Bülent Arınç,
“Hamileliği davul zurna ile ilan etmek de bizim terbiyemize aykırıdır. Böyle karınla sokakta gezilmez” diyen AKP’nin sözde alimi Ömer Tuğrul İnançer,
AKP’nin kadına yönelik bozuk sicilinin ve sakat zihninin sabıkalı birkaç ismi sadece…

Modern toplumdan uzaklaşıyoruz
Devletin kadına ne kadar duyarlı (!) olduğunu, AKP’nin ideolojik kodlarında var olan paternalist devlet anlayışında kadının toplumdaki neredeyse tek rolünün “eş” ve “anne” olmasına indirgendiğini gerek kanun tekliflerinde gerekse yaşamdaki pratiklerinde ve gerekse söylemlerinde defaatle gördük.
İktidar partisi AKP’nin kadın-erkek arasında var olduğuna hükmettiği hiyerarşik ilişki ve tahakküm pratikleri de bu 15 yıl boyunca kendisini giderek hissettiren bir biçimde toplumsal alanda kadını ikincil plana itmede önemli roller oynadı.
Oysaki modern toplumlarda geçerliliğe sahip eşitlik ilkesi, dışlanma ve ayrımcılık ilkelliğini teorik ve pratik olarak reddetmiştir.
Modern toplumlar, erkeğin kadınları ötekileştiren hukuk anlayışından ve pratikteki uygulamalarından hızla uzaklaşmış, kadına yönelik hem fiziksel hem de cinsel şiddeti hukuk sistematiği içinde ağır bir suç olarak tanımlamıştır. Ancak AKP’nin Yeni Türkiye’sinde gerek hukuk sisteminin” geçişine izin verdiği tali yollar (İyi hal, rıza, haksız tahrik indirimi vb. hafifletici nedenler), gerekse yasa koyucu ve uygulayıcısı erkek egemen zihniyetin yasanın öngördüğü cezayı uygulamayışı hukuku taciz ve istismar için caydırıcı araç olmaktan uzaklaştırmıştır.
AKP’nin siyasal pozisyon alışı, hukuk pratiklerini hayata geçiriş biçimi, günlük hayatta kadının ikincil olduğu konusunda bir tür söz ve eylem birliği oluşturmuş; tüm bunlar da kadının ülkede günden güne kaybettiği konumunu toplumsal zihinde normalleştirmiş, toplumsal zihinde kabullenişin yolunu açmıştır.

Ve sonuçta AKP’nin 15 yıllık Türkiye pratiğinin aldığı riyakâr pozisyonlar, AKP ideolojisini yaygınlaştıran dini içerikler; toplumun zihin dünyasında erkek egemen, tek biçimli yaşamın doğallığı, erkeğin kadını sınırlı alanlara hapsederek koruması(!) üzerinden geliştirdiği ayrımcılığı yaygınlaştırmış ve trajik bir sonuç olarak da sıradanlaştırmıştır.
Evet, AKP’nin hukuk ve dil pratiklerinde bir riya her zaman var oldu. Pembe rengin naifliği üzerine kurduğu otobüs, metrobüs, metro, taksi ve şimdi de Malatya’daki trambüs uygulaması da bunlardan biri.

AKP’nin bugün Malatya’da bir “çözüm yolu” olarak sunduğu, dahası dayattığı ve bunu da “kadınların isteği” olarak duyurduğu pembe renkli ulaşım araçları, ilk olarak 2012’de Saadet Partisi İstanbul İl Kadın Kolları’nın yürüttüğü “kadınlara özel pembe otobüs” kampanyası ile gündeme gelmişti. Daha sonra Mart 2015’te Şanlıurfa’da hayata geçirildi.
Saadet Partisi’nin önerisi, İstanbul Şehir Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Nurullah Ardıç tarafından 2016’da Özgecan Aslan’ın katlinin ardından İstanbul’da tekrar gündeme getirildi. Büyük bir tepki ile karşılaşan öneri rafa kaldırıldı.
Otobüs olmasa da bir başka deneme, bu kez Sivas’ta “pembe taksi” uygulaması adı altında yeniden piyasaya sürüldü. Başta kadın örgütleri olmak üzere birçok kurum ve kişi sesini yükseltti. Sosyal medyanın da tepkisi üzerine bu uygulama da hayata geçirilmeden geri çekildi. Kadınların böyle uygulamalara dair taleplerinin olmadığını söylemelerine rağmen kısa süre önce Bursa’da “kadına öncelik vagonu” erkeklerin de binebilmesi yoluyla da olsa hayata geçirildi.

Kadına yönelik saldırılar böyle önlenemez
Bu durum cesaret vermiş olmalı ki şimdi de Malatya Büyükşehir Belediye Başkanı AKP’li Ahmet Çakır, “üniversitedeki kadın öğrencilerin talebi” diyerek, “pembe trambüs” uygulamasını hayata geçireceklerini duyurdu. AKP’li Ahmet Çakır’ın zihniyeti, uygulamanın benzerlerinin Japonya, Meksika, Hindistan, ABD, Mısır gibi ülkelerde de olduğunu savunuyor.
Tüm bu ülkelerde kadına yönelik taciz ve istismar vakalarının önüne toplu taşımadaki ‘tecrit’ uygulamalarıyla geçilemediği ortada. Geçtiğimiz günlerde ise İngiltere’de İşçi Partisi’nden Chris Williamson’un trenlerde kadınlara özel vagon önerisine sert karşılıklar geldi. Williamson kadına karşı şiddeti normalleştirme ve ayrımcılığı savunmakla suçlandı.
BBC Türkçe’nin haberine göre Eşitlik ve Kadın Komitesi üyesi olan Jess Philips, Twitter hesabında “Kadınların hareketlerini kısıtlamak onları güvenli kılmaz, saldırıları normalleştirir. Sorunun kadınların oturma planları değil saldırganlar olduğu konusunda net olmalıyız” dedi.
İngiliz feminist yazar Laura Bates ise “Saldırılar nedeniyle toplu taşımada kadın-erkek ayrımına gitmek, saldırıların kaçınılmaz olduğunu ima etmektir. Kadınlara kaçmalarını ve saklanmalarını söylemek, sorumluluğun toplumdaki tacizcilerde değil kadında olduğunu söylemektir” değerlendirmesi yapıyor.
Ama tüm bu gerçeklik AKP için bir şey ifade etmiyor. Çünkü gerçekleri çarpıtmada, dahası yalan üretmede oldukça maharetliler. Türkiye’de yarattıkları iklimin kadının yaşam hakkını elinden aldığını, iktidarlarında kadına yönelik cinayet, şiddet, taciz ve istismar vakalarının korkutucu boyutlara vardığını konuşmamızı istemiyorlar.

İslamcı rejim yolunda bir eşik daha…
Sahtekâr ulema takımının her gün televizyon ekranlarından, gazete köşelerinden, cuma hutbelerinden kadınları hedef gösteren sözde fetvalarını sorgulamamızı istemiyorlar. Malatya’daki uygulamanın içeriğinde kadın öğrencilerin isteği ve toplumsal yapının da rızası olduğu öne sürülüyor. Oysa uygulama, kadınların AKP’nin kendi ideolojik argümanlarına denk düşen haliyle var olmaları, yani kamusal alanın dışında, evde “anne” ve “eş” olarak varlığını sürdürmeleri ve kadınların ancak bu alanda korunması üzerine kuruluyor.
Aslında bunun bir koruma biçimi olmadığının AKP de farkında. AKP’nin kafasındaki hinlik, siyasal İslamcı rejimlerine giden yolda bir eşik daha atlamak ve bunu yine bilindik “rıza” üzerinden gerçekleştirmek.
AKP bizim bunu bildiğimizi de biliyor.
Bu yüzden bunu bir saldırı üzerinden değil, kadınların talebiymiş gibi sahtekârca bir tutumla yapıyor. 15 yıllık riya sürüyor.

AKP’nin kadınlara yönelik birçok adımında olduğu gibi bu uygulamanın da Türkiye’de kadınların taciz ve istismardan koruduğundan, yaşamlarına kolaylaştırıcı bir etkisi olduğundan söz etmek safdillikten öteye gitmez. Bu yüzden “Pembe Trambüs” uygulaması asıl itibariyle AKP’nin siyasal İslamcı ideolojik zeminine oturan etnosantrik -kadının erkekten zayıf olduğu ve buna göre de onun yaşamını belirleme gücünün de erkekte olduğu anlamıyla-bir yaklaşımdan başka şey değil.
Tüm bu tutum ve yaklaşımlar toplumsal zihinde pembe trambüs uygulamasında olduğu gibi “kadının kamusal alan dışına çıkmasında, tecrit edilmesinde sakınca yok, kadın daha kolay korunuyor, taciz ve istismar vakaları azalıyor” gibi stereotipler (kalıp yargılar) oluşumuna neden oluyor. Oysa bu uygulamanın sonunda toplum için son durağın “AKP İslam Emirliği” olacağı gerçeğinin görünmesi engelleniyor.

Çoğunluğu fark edilmesi zor, dolaylı ifade biçimleri aracılığıyla işleyen AKP’nin ayrımcı politikaları ve söylemleri görünürde hiçbir tehlike arz etmiyor. Aksine problemli duruma çözüm üretme olarak sunuluyor. Üzerinde kafa yorup sonuçları irdelendiğinde belirli bir ideolojik-politik hattın izlerine rastlanıyor. O izler adım adım takip edildiğinde karşımıza bir şeriat rejimi, bir İslam devleti çıkıyor.
AKP’li yerel yönetimler uygulamayı hayata geçirmenin yolunu kadınların rızasında buluyor. Oysa kadınların rızası değil AKP’nin rızası gözetiliyor. Belli kesimler muhafazakâr zihniyet ve dini referanslar üzerinden buradaki ayrımcılığın sonuçlarını görmüyor. Pembe trambüsün kadınlar açısından bir çeşit “yok sayma” ile aynı anlama geleceğini dikkate almıyor. Kaldı ki kadınlar sadece toplu taşım araçlarında taciz ve istismarla karşı karşıya kalmıyor. Dünyadaki örnekleri bu tarz uygulamaların kadınları daha çok savunmasız bıraktığını gösteriyor. Araçlar dışındaki taciz ve istismar vakalarının çoğu bu araçlardan önceki ya da sonraki süreçte gerçekleşiyor.

Oysa kadınlar, önce eşitlik sonra araç içi ve dışında -evde, sokakta,i şyerinde, okulda-güvenliğin sağlanmasını istiyor. Kategorize olmak, kendisine ayrılan araca binmediği için suçlanmak istemiyor.
Pembe renkli araçlara binmeyen kadının olası bir istismar vakasında neden binmediğinin sorgulanmasını, “müstahak “denmesini, tecavüze “meşruluk” kazandırılmasını istemiyor. Taciz ve tecavüzcülere caydırıcı cezaların verilmesini istiyor.

Kadınlar; bu yolla taciz ve istismarın önlenemeyeceğini, ayrıştırıcı uygulamanın kadınların kamusal alanlardan izolasyon projesinden başka bir şey olmadığını, AKP iktidarında yaşam tarzına müdahale açısından bir mevzi daha kaybedeceklerin biliyor. Çünkü temelde bir ulaşım sorunu değil bir zihniyet sorunu yatıyor.

Önemli bir ayrıntıyı daha görmek gerekiyor. Pembe trambüs benzeri uygulamaların, dikkat edilirse muhafazakâr yaşamın ağırlıkta olduğu kentlerde/ bölgelerde ortaya çıkması tesadüfi değil. Seçilmiş bölgeler nispeten bekledikleri rızanın yaratılmasında zorlanmayacakları lokasyonlar. Kafalarının arkasındaki hinlikleri daha rahat hayata geçirecekleri, daha az itirazla karşılaştıkları bölgeler. İtiraza daha kolay itiraz yükseltilebileceğini bildikleri yerlerden başlıyorlar. Bu yüzden bu tarz uygulamalar için kutuplaştırıcı, kamplara bölücü, kadını ayrıştırıcı ve tecrit edici diyoruz.
Bu uygulamaların sonuçları AKP’nin umurunda olmuyor, AKP kendi gündemini dayatmaya devam ediyor. Bu tür uygulamalar AKP’nin ajandasındaki gericiliğin yeni aşamaları, haremlik selamlık hayata bir adım daha yaklaşma yani gericilikte el yükseltme hamleleri. AKP her yerde kadına bakışı, zihniyeti değiştirmek yerine kadının tecridini isteyen bir anlayışı dayatıyor. Bu anlayışla sadece Malatya’da değil ülkenin her sathında laiklik ve cumhuriyet üzerinde mücadele etmek gerekiyor. Çünkü sözümona kadını koruma adına dayatılan bu ve benzeri uygulamalar özünde laik yaşama ve cumhuriyet değerlerine, kazanımlarına yapılan taciz atışlarıdır, saldırırlardır.

Razı olmayacağız
Bu uygulama yeni müfredatla evrimin müfredattan çıkarılıp cihadın getirilmesi, müftülere nikah kıyma yetkisi verilmesi, eğitim ve sağlığın tarikatlar eliyle hızla dinselleştirilmesinden bağımsız değildir. Her biri bir eşik, her biri AKP’nin gerici ajandasında bir sayfadır. Bu ve benzeri uygulamaları kabullenmek, ileride öncelikle kadınların sonra toplumun büyük kesiminin de AKP ideolojisinin kendilerine tanıdığı sınırlı alanlarda, daha baskıcı bir toplumda, AKP’nin istediği tarzda yaşamı kabullenmek demektir.
AKP toplumsal yaşamda çifte alanlar yaratarak çifte hukuku zorlayan bir süreci bu uygulamalara itiraz gelmediği için kuracak ve hayata geçirecektir.
Tüm bunları kabullenmek, AKP’nin İslam emirliğinde yaşamaya razı olmak demektir.
Razı olmayacak ve AKP’nin oyununu bozacağız.

TUR YILDIZ BİÇER / CHP Milletvekili
(BİRGÜN)

Metin’in çizgisi - MEHMET KUZULUGİL

5 yıl önce sonsuzluğa uğurladık. 24 Ağustos 2012'de. 5 yıl sonra o günü anarken aklıma gelenleri paylaşmak istedim.

Metin Kurt’un Metin Kurt olduğu, nam saldığı yıllarda da endüstriyel futbol, ya da o günlerde daha çok kullanılan şekliyle profesyonel futbol sahada oynanan oyun, binlerce izleyicinin, belki daha doğrusu taraftarın izlediği maç dışındaki yönleriyle de toplumun gündemindeydi.
Bina aralarında, arsalarda, tarlalarda bazen şişme meşin topla değil, çaput doldurulmuş lastiklerle oynayan, top koşturan yoksul çocuklarının inatla, hırsla, yetenek ve ihtirasla yükseldikleri, şöhret oldukları yıllardı.
Henüz çok lüks arabalar, biriktirilen gayrımenkuller değil ama mesela şatafatlı bir gece hayatı geliyordu “meşhur futbolcu” denilince akla.
Futbolcu, halkın hem özendiği, kıskandığı bir ışıltılı hayatı yaşayan, düne kadar açlık ve yoksulluk çekerken şimdi paraya boğulmuş bir kişilikti, hem de kınanan, şımarmış ve bozulmuş olduğu düşünülen bir fırlama…
Ve aslında bu iki imge de gerçeği yansıtmıyordu.
Benim tanıdığım Metin Kurt, buradaki diyalektik gerçeği de gören kişiydi. O, 1970’li yıllarda Galatasaray’da çok kullanılan deyişle “şöhretinin zirvesindeyken” duraksamadan seçmişti yolunu. İşte bu yola girmeyen, onun spor, emek ve alınterinin hakkı için öne atıldığı mücadeleye katılmayan meslektaşlarına hakaret ederken, onları karalarken de hiç görmedim. Onlarla kavga etti, mücadele etti. Ama şöhretler konusunda toplumun çok büyük bir kısmının paylaştığı ikiyüzlülüğü benimseyip beslemedi.
Taratarların “piç” lakabını taktığı, sportmenlik dışı hareketlerle rakibini ezip başarı kazandığında alkışlayıp, fazla ileri gidip durdurulduğunda edilmedik hakaret bırakmadığı bir genç futbolcumuz vardı biliyorsunuz.
Metin Kurt spordaki çirkinliklerle, piyasacı rekabetin ürünü olan sportmenlik dışı varoluşlarla mücadele ederken, ısrarla bu tür kişiliklerin de sistemin kurbanı olduğunun altını çizerdi.
Endüstriyel futbolun emperyalist medyaya yansıyan ışıltılı tablodan ibaret olmadığını, sporun da emeğin, alınterinin ve bunlarla varolan sömürünün hayat bulduğu bir alan olduğunu onun gibiler gösterdi bize.
Spor, insanın kendini fiziksel ve zihinsel bütünlüğü içinde var edebildiği alanlardan birisi. Belki de bu alanların en benzersiz. en yeri doldurulamaz olanı.
Futbol gibi yaratıcılık ve emeğin mucizeler yaratabildiği bir takım sporunun insanlığın, uygarlığın gelişiminin içinde tuttuğu çok özel yeri unutamayız. Bu 6 harflik kelimeyle birlikte anılan pek çok çirkinlik olduğu halde.
Futbolcu Metin Kurt, insanlığın geleceğinde sporun nasıl bir yeri olduğunu çok iyi kavramıştı. Sosyalist ülkeler o zamanlar olimpik zaferleri ve “kitle sporu” ile biliniyordu. Kitle sporu! Trenyolu kadar komünist ve tehlikeli bir kelime olarak görülen bu terim çok şey anlatıyor.
Ama Metin Kurt, spora sadece böylesi soyut (şüphesiz değerli) bir hümanizmanın penceresinden bakmıyordu. Sporun, insan ve insan uygarlığı için tuttuğu yeri gördüğü, tasarladığı kadar, sporu sınıf mücadelesinin bir alanı, sömürünün ve sömürüye karşı mücadelenin hayat bulacağı bir toplumsal pratik olarak görüyordu.
Onun inanılmaz şeyler yapmış olmasının, yaptığı pek çok işte öncü olmasının inatçı karakteriyle, mücadeleciliği ve kendine inanmasıyla bir ilgisi var. Ama bunun ötesinde biraz önce andığım bütünlükli ilgili.
Spordaki ilk grevi örgütledi. Hem de herhangi bir futbol klübünde değil. En büyüklerden Galatasaray’da.
Futbol dünyasındaki ilk sendikalaşma çalışmasının örgütleyicisi oldu.
Bunlarla başlayan zorlu ve inatçı mücadeleyi sporun fikri temeline yaptığı benzersiz katkılarla sürdürdü.
Düşüncelerini parlak ve keskin biçimde ifade etmeyi, temsil ettiği değerleri milyonlara taşıyan sözlerle başardı.
“Atılan hiçbir şut emekçi kalesine girmeyecek” dedi mesela.
“Futbol borsada değil, arsada güzel” diyerek piyasacı spor ve insanlık düşmanı tekellerin kalesine dehşetli bir gol atan da oydu.
Metin Kurt, aksi zaten düşünülemezdi, bir komünistti. Savunduğu, mücadelesini verdiği ideallerini hayata geçirecek olan partiyi, Türkiye Komünist Partisi’ni kimliği belledi. Yaşamının tüm alanlarında, tüm yaşantılarında bu kimliği örgütledi.
Metin Kurt’un çizgisinin toplumda bulduğu karşılık, yarattığı etki, bir de bu nedenle umut veriyor.

Mehmet Kuzulugil /SOL

‘El-Adl’den kopulunca ‘Atlet’ dile dolandı! - TAYFUN ATAY

2013’te Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Türkiye’deki etnik çeşitlilik üzerine kurumun tavrını netleştirmeyi arzuladığı bir çalıştaya davet edildim. Din antropolojisi çalışan bir sosyal bilimci olarak ve tabii “Din Hayattan Çıkar” başlıklı çalışmam doğrultusunda! İnanır mısınız, çalıştayın açılış konuşması bu kitabımdan bir alıntıyla noktalanarak ilk söz de bana verildi!..
Çalıştay yararlıydı ama belli fikri uyuşmazlıkları ve bakış açısı buluşmazlıklarını da açığa serdi.
Tartışmalar dönüp dolaşıyor, farklı etnik, dinsel, “etno-dinsel” oluşumlar arasında adalet terazisinin nasıl işe vurulacağında düğümleniyordu.
Katılımcı bir başka sosyal bilim profesörü, “Adalet denince ne anlamamız gerektiği bellidir” dedi ve devam etti:
“Ben adaletten ‘El-Adl’i anlarım.”
Arapça “adl”, (bizde yaygın formuyla “adil”) sözcüğünün tarafsız, eşit, hak gözeterek davranmayı/davrananı tanımladığını biliyoruz. Fakat “El-Adl”, Allah’ın güzel isimlerinden biri; sınırsız ve sonsuz adalet sahibi, mutlak adil, her şeye ve herkese adaleti şamil anlamında kullanılan…
Dolayısıyla, “Adaletten ‘el- Adl’i anlarım” deyince bir coğrafyada farklı kültürel, etnik, dinsel kimlikler arasında adalet anlayışınızı tek bir din temeline oturtmuş oluyorsunuz. 
 

***

Kültürel (ve de “nominal”) olarak nüfusunun çoğunluğu Müslüman addedilse de siyaseten ve hukuken laik (ve çokkültürlü) Türkiye toplumunda adaletten “El-Adl”i anlamak, bize göre sorunlu, hatta sorunun esasını oluşturan bir durum.
Bunun tartışmasına Çanakkale’de dün başlayan CHP Adalet Kurultayı’nın bugünkü “İnançta Adalet” panelinde girmeye çalışacağım. Sonrasında yine bu köşede görüşlerimi daha geniş bir paylaşıma açmayı hedefliyorum.
Fakat bu yazıda sözü getirmek istediğim nokta başka.
Bugün Türkiye’de yukarıda kaydedilen pozisyon doğrultusunda hüküm süren bir iktidar var. Onun kadroları ve lideri için de adalet, güya “El-Adl”!..
Peki, yıllardır önümüze konan “dinle oynama” (dinbazlık) pratiği ne ölçüde “El-Adl”e hitap etmekte acaba?..
Pek çok örnek var, “Bakara- Makara”dan “ayakkabı kutuları”na kadar da biz günlerdir herkesin konuştuğu, bazı iktidar yandaşlarına bile “Bu kadar olmaz” dedirten en tazesini aktarmakla yetinelim:
Telefonunda ByLock olduğu gerekçesiyle gözaltına alınan Konyaspor Başkanı serbest bırakılırken gazetemiz yazarı Kadri Gürsel, kendisi kullanmamakla birlikte telefonunda ByLock olan kişiler kendisine mesaj atmış gerekçesiyle hâlâ tutuklu. Üstelik Kadri 24 Temmuz’daki duruşmada çıktı bu iddiaları bir bir çürütmekle kalmadı, birer komedi malzemesine dönüştürdü. Ama hâlâ içerde.
“El-Adl”den de mi korkmazsınız diye sormak gerekiyor!.. 

***

Durum bu olduğu için Türkiye’de “Hak, Hukuk, Adalet” çığlıkları atılmaya devam ediliyor. Dün yollarda, bugün Kurultay’da…
Hepimiz biliyoruz ki “Allah” diye diye çıkılan yolda “nefs”lere teslim olundu, “El- Adl” unutuldu.
Giderek “Korku, dağları bekler” olunca adalet de “hak getire” oldu.
Zaten o yüzden, CHP Genel Başkanı’nın gayet veciz sözüyle, siz adalet dedikçe “atlet” der oldular!..
40 derece sıcakta kan ter içinde sürdürdüğü bir eylemin arasında Kılıçdaroğlu’nun kızıyla karşılıklı yemek yerken atletli oturuşuna taktılar.
Kasıtlı verilmiş, sonra da servis edilmiş bir “poz”muş.
Biz öyle pozlar gördük ki!..
Samimi bir dindarın ibadetini seyir malzemesi yapması hiç söz konusu olamazken “
Çanakkale Şehitleri” anması diye kameralar önünde şehitlikte dua edilip sonra da bu tüm ekranlara servis edilmedi mi mesela?! İki yıl önce… Hem de 7 Haziran seçim sürecine girilmiş bir zamanda ve siyasi partilerin “reklam cıngılları” ortalıkta dolaşırken!.. “

Çanakkale”yi, şehitleri, mezarları fon yapıp “dua pozu” verenlerin, kızıyla mütevazı bir sofrada yemek yiyen bir lidere lâf etme hakkı olabilir mi?..
Bakın, adalet burada da yok!..
Bunları dün Çanakkale Şehitlik Abide’sinde, “reklam olsun” diye değil, hakiki ve samimi dualarla açılan Adalet Kurultayı’nda bugün tartışmaya devam ediyor olacağız!..

Tayfun Atay / CUMHURİYET