Zenginliğin kara deliği İstanbul - OZAN GÜNDOĞDU / BİRGÜN

 

TÜİK, ülkenin gelir haritasını çıkardı. Toplam gelirin yüzde 30,7’sinin elde edildiği İstanbul devasa nüfusuna rağmen kişi başına düşen gelirde de yine birinci oldu. Kentteki gelir uçurumu öyle bir boyutta ki, İstanbul’da elde edilen gelir eşit bölüşülse her 4 kişilik aileye aylık 28 bin 932 lira düşüyor.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2019 yılına ilişkin iller bazında gayrisafi yurtiçi hasıla verilerini yayımladı. Rakamlar hem kişisel hem de bölgesel gelir dağılımında yaşanan uçurumu gözler önüne seriyor. 81 ilden biri olan İstanbul, ülkenin her 3 liralık gelirinin 1’ini yaratıyor. Megakent yıllar içinde siyasal İslamcıların da amaçlarına uygun biçimde bir kara deliğe dönüşmüş durumda. Anadolu’da ve İstanbul’un merkezlerinde geniş kesimler karın tokluğuna şükrederken, bir zamanlar “Anadolu Kaplanları” olarak anılan İslamcı sermaye çevreleri de İstanbul’a taşınmaya başladı. İşte iller bazında GSYH göstergelerinin arka planı…

İstanbul kara delik gibi Anadolu’nun gelirlerini yutuyor

Türkiye’de tüm ekonomik kesimler 2019 yılı boyunca 4 trilyon 320 milyar lira gelir elde etti. Bu gelirin bir kısmı ücretlilerin maaşları ve yevmiyeleri, bir kısmı patronların karları, bir kısmı ise kira faiz gibi sermaye işletmecileri tarafından elde edildi. Ancak söz konusu 4 trilyon 424 milyar liralık gelirin yüzde 30,7’sine karşılık gelen 1 trilyon 327 milyar lirası İstanbul’da elde edildi. Başka bir ifadeyle Türkiye’nin her 3 liralık gelirinin yaklaşık olarak 1’i İstanbul’da kazanıldı.

Gelir dağılımı megakent için uçuruma dönüşmüş durumda

İstanbul en az 16 milyonluk nüfusuyla, ülke halkının yüzde 19’unun ev sahibi konumunda. TÜİK verilerine göre kentte kişi başına düşen gelir 2019 itibariyle yıllık 86 bin 798 TL. Bu haliyle sadece elde ettiği toplam gelir itibariyle değil, aynı zamanda kişi başına düşen gelir itibariyle de İstanbul ülkenin en zengin kenti. Ancak diğer yandan da gelir dağılımının en adaletsiz olduğu kentlerin de başında İstanbul geliyor. 86 bin 798 liralık gelir 4 kişilik aile için düşünüldüğünde böyle bir ailenin cebine yılda 347 bin 192 lira, aylık ise 28 bin 932 lira girdiği hesaplanabilir. Peki megakentte 4 kişilik ailelerin kaçı ayda 28 bin 932 lira kazanıyor? İstanbul aynı zamanda açık farkla ülkenin en büyük işçi kenti. Ücretlilerin yarıya yakınının asgari ücret civarında gelir sahibi olduğu düşünülürse 4 kişilik bir ailede 2 kişi asgari ücretle çalışsa dahi ele geçen para 5 bin liradan biraz fazla. Buna karşılık kişi başına düşen gelirin 28 bin 932 liraya denk gelmesi, küçük bir azınlığın el koydukları zenginlikle ortalamayı yükseltmesinden kaynaklanıyor.

Türkiye ortalamasından 34 bin lira daha zengin

Öte yandan Türkiye’nin kişi başına düşen gelirinin yıllık 52 bin 316 TL olduğu düşünülürse İstanbul’daki kişi başına düşen gelir Türkiye’nin 34 bin 483 lira üzerinde.

Ağrı’dan 5 kat zengin olan kent emekçilerin cehennemi

İstanbul’da kişi başına gelirin yüksek olması kenti daha pahalı hale getiriyor. Kira ve faturaların asgari ücretin yarısından fazlasını oluşturduğu kent tarım ürünlerini Anadolu’nun çeşitli bölgelerinden temin ediyor. Lojistik ve aracılık faaliyetleri nedeniyle kentteki gıda fiyatları da Anadolu’dan daha pahalı. Hal böyle olunca İstanbul’un zenginliği küçük bir azınlığın olurken, milyonlar için megakent bir cehenneme dönüşüyor.

Buna karşılık en yoksul il ise kişi başına düşen gelirin yıllık 16 bin 727 lira olduğu Ağrı olarak kaydedildi. Bu haliyle İstanbul’daki kişi başına gelir, Ağrı’nın tam 5,4 katına denk geliyor.

Finans sermayesinin başkenti İstanbul

Toplam gelirin yüzde 30,7’si İstanbul’da elde ediliyor. Ancak bazı sektörlerde bu oran çok daha yüksek. Toplam gelirin kara deliğine dönüşmüş olan kent, finans sermayesinin başkenti haline gelmiş durumda. Verilere göre ülkedeki tüm finans ve sigorta işlemlerinden 137,9 milyar lira gelir elde edilirken, bu paranın yüzde 58’ine karşılık gelen 80,3 milyar lirası İstanbul’da elde edildi. Bu sektörün gelirlerinin yüzde 42’si geri kalan 80 il tarafından bölüşüldü.

***

En zenginle en yoksul arasında uçurum var

TÜİK verilerine göre kişi başına düşen yıllık gelirde en zengin ve en yoksul 5 il şu şekilde:

İstanbul: 86 bin 798 TL

Kocaeli: 81 bin 228 TL

Tekirdağ: 70 bin 788 TL

Antalya: 60 bin 632 TL

İzmir: 60 bin 554 TL

TÜRKİYE: 52 bin 316 TL

77- Adıyaman: 22 bin 454 TL

78- Bitlis: 22 bin 180 TL

79- Van: 18 bin 708 TL

80- Urfa: 17 bin 465 TL

81- Ağrı: 16 bin 727 TL

***

Ankara’nın batısı gelirin yüzde 76'sını elde ediyor

Türkiye haritasına gelirler ölçeğinde bakıldığında zenginliğin batı illerinde yoğunlaştığını ortaya koyuyor. Haritada Ankara’nın batısında kalan 31 ilin toplam geliri ülkenin toplam gelirinin yüzde 76’sına sahip olurken, geri kalan 50 il gelirin yüzde 24’ünü bölüşüyor. (Ankara’nın batısındaki 31 il; İstanbul, Tekirdağ, Edirne, Kırklareli, Balıkesir, Çanakkale, İzmir, Aydın, Denizli Muğla, Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak, Bursa, Eskişehir, Bilecik, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova, Ankara, Konya, Karaman, Antalya, Isparta, Burdur, Zonguldak, Karabük ve Bartın)

OZAN GÜNDOĞDU / BİRGÜN